Morgunblaðið - 05.11.1961, Síða 10

30
MORGUNLL AÐIÐ
Sunnudagur 5. nóv. 1961
ALBERT Luthuli, fyrsti Af-
ríkumaðurinn, sem fær frið-
arverðlaun Nobels, býr í lág-
reistu húsi í þorpinu Grout-
ville í Natal. Stjórn S.-Afríku
bannar honum að ferðast,
nema um næsta nágrenni
heimilis síns. Hann þarf að
fá sérstakt leyfi til að fara
í kirkju, og hann má ekki
sækja fundi eða tala opin-
berlega.
Hann er hættulegasti ma'ður
Suður-Afríku, því að hann notar
baráttuaðferð, sem veitir honum
samúð og traust heimsins, en hún
byggist á andstöðu án ofbeldis.
Rákisstjórnin veit þetta og hef-
ur því oft reynt að þagga niður
í honum.
Nú fær hinn vopnlausi friðar-
verðlaunm að vopni. Afríkubúar
sjá, að starf Luthulis og flokks
hans, sem miðar að því að gera
Afríku að heimsálfu, þar sem
aliir kynþættir búa við jafnrétti,
er í þágu friðar í heiminum. Og
verðugri manni var ekki hægt að

Mt i.
Á
þessari mynd sjást tveir vinir Luthulis ó ska honum til hamingju með friðarverðlaunin.
En þegar fréttin um veitingu þeirra, honum til handa, barst til heimaborgar hans,
hann hyiltur ákaflega.
var
Frelsisvon S.-Afríku
Albert Luthuli
skipa sess við hlið Dag Hammár-
skjölds.
OVENJULEG ÆVI
Albert Luthuli er nú 62 ára að
aldri, og æviferill hans hefur ver-
ið mjög óvenjulegur. Hann er af
höfðingjaætt Zulumanna og ólst
upp á kristniboðsstöð í Grout-
ville, undir stjórn bandarísks
kristniboða. Aðra hvíta menn sá
hann ekki. Honum var forðað
frá því að alast upp í fátækra-
hverfi stórborgar, þar sem lög-
reglan gerir skyndirannsóknir í
morgunsárið og menn eru fluttir
1 útlegð fyrirvaralaust. Hin frið-
sama bernska hans veitti honum
sjálfstraust og sálarró. Þá sá
hann menn, ekki litarhátt þeirra.
Hann hefur því aldrei verið and-
vígur hvíta manninum, þrátt fyrir
það, að hann var sviptur höfð-
ingjatign, ofsóttur og fangelsaður.
Luthuli segir: — Eg ásaka ekki
hvíta manninn eingöngu. Vald
hans hefur veikt siðgæðistilfinn-
ingu hans. Við verðum að hafa
samúð með honum. Hvers vegna
ættum viÓ að hata hann? Það
eina, sem hann hlýtur að gera
er — að iðrast.
Luthuli er einn af fáum nú-
verandi stjórnmálamönnum S.-
Greinin, sem birtist hér um Albert Luthuli, er eftir 27 ára
danskan rithöfund Per Wástberg, en hann hefur dvalið um
nokkurt skeið í Afríku. Honum var neitað um Ieyfi til að
heimsækja S.-og Norður-Rhodesíu og Nyassaland, vegna
þess að yfirvöldunum gramdist hvernig hann fjallaði um
ástandið í Mið-Afríku og bá fyrst og fremst kynþáttavanda-
málið. í vor var honum vísað úr landi í Kenya, en þar hafði
hanm dvalið nokkra mánuði og skrifað greinaflokk.
Afríu, sem kemur beint úr kristni
boðsskóla og starf hans hefur mót
azt af hugsjónum kristninnar.
Það var hvorki sannfæring um
gildi ákveðinnar hugsjónar, né
störmasöm fortíð, sem olli því að
hann hóf aískipti af stjórnmálum,
heldur var það hvötin til að þjóna
öðrum Og fræða þá. Annars stað-
ar í heiminum hefði hann aldrei
orð’ð stjórnmálamaður. En í Af-
ríku snúast stjórnmálin um gildi
mannsins. — Þetta er eftirlætis-
orðtak Luthulis.
Aður en hann varð leiðtogi þjóð
ar sínnar, var hann í 15 ár kenn-
ari við Adams College í Natal.
Luthuli
RITHÖFUNDURINN Alan Paton, formaður frjálsiynda
flokksins í Suður-Afríku, hélt fund í Stanger í Natal, til
heiðurs Albert Luthuli, eftir að honum höfðu verið veitt
friðarverðiaun Nobels. Á fundinum las hann upp lofsöng,
sem hanrn orti um Luthuli og fer hann hér á. eftir í
lauslegri þýðingu: —
Luthuli. Þeir héldu, að heimur þinn væri smár. Þeir héldu
að bú byggir í Groutville. Nú sjá þeir að heimur þinn
er stór.
Luthuli. Þeir héldu að nafn þitt væri óþekkt. Nú sjá þeir
nafn þitt alls staðar. Luthuli frá Groutville.
Luthuli. Þeir héldu að þú værir hlekkjaður eins og hundur
við bakdyr. Nú sjá þeir, að þú ert frjáls, — en þeir
fangar þínrir.
Luthuli. Þeir sviptu þig höfðingjanafni, fannst ekki þess
verður. Nú sjá þeir að þú ert meiri höfðingi en fyrr.
Far vel, Luthuli. Lifðu lengi, þjóð þín þarfnast þín. Veittu
okkur hlutdeild í verðlaunum friðarinrs.
1936 var hann útnefndur höfð-
ingi í Groutville. Það ár voru
þeldökkir með Herzoglögunum,
sviptir allri von um almennan
kosningarétt Og stjórnmálaleg
réttindi. Þá sogaðist Luthuli inn
í hringiðu stjórnmálanna.
Sem fulltrúi alþjóða kirkjunn-
ar fór hann í heimsókn til Ind-
lands 1938, og tólf árum síðar
dvaldist hann tæpt ár í Banda-
ríkjunum, og hélt fyrirlestra um
kristniboðsstarfið í Afríku. Ferð-
in gerði hann hlynntari vestræn-
um þjóðum, en um leið var hann
1 vonsvikinn yíir því, að þær veittu
honum ekki beinan stuðning.
Síðan hefur hann fengið leyfi til
nað ferðast utan S.-Afríku.
HREYFING f ANDA GANDHIS
1945 gekk Luthuli x Þjóðar-
flokk þeldökkra í Afríku. 1 stefnu
skrá flokksins 1949, segir að þar
sem hinir þeldökku hafi misst
vonina um að ná rétti sínum í
þinginu, verði þeir að grípa til
annarra aðfeiða. Arið eftir stofn-
aði Luthuli þjóðernishreyfingu í
anda Gandhis. En stefna hennar
var andstaða gegn kynþáttaiög-
unum án valdbeitingar.'1952 hóf-
ust andspyrnuflokkar handa. Af-
ríkubúar og Indverjar fóru inn á
bókasöfn, sem ætluð voru hvít-
um mönnum, settust á bekki
hvítra manna í görðunum og not-
uðu banka þeirra og póstþjón-
ustu . . . þúsundir manna gáfu
sig þannig fram við lögregluna
af frjálsum vilja. Herferð þessi
var árangursrík, þar til stjórnin
ákvað að refsmg við hinu minnsta
broti á kynþáttalögunum skyldi
vera þriggja ára fangelsi.
Luthuli sýndi hve forusta hans
vai styrk með því að koma í veg
fyrir óeirðir. 1 árslok 1952 svipti
stjórnin hann höfðingjatign.
Hann svaraði með ræðu, sem
prentuð var undir nafninu „Höfð
íngi vor talar“.: — Hver getur
mótmæit því, að ég hef eytt 30
árum ævi minnar í að knýja með
þolinmæði og hógværð á lokaðar
dyr? Hvað framtíðin ber í skauti
sér, veit ég ekki. Það getur orðið
háð, fangelsi, vinnubúðir, bar-
smíð, útlegð og jafnvel dauði. Eg
bið guð almáttugan að veita mér
styrk, svo að ekkert af þessu
geti hindrað mig í því að berjast
fyrir lýðræði í okkar kæra landi
og að koma á bandalagi allra
þjóðflokka ríkisins.
I desember 1952 var hann kjör-
inn forsed Þjóðarflokksins. En
meðal hvítia manna var hann
nærri óþekktur. Hann var kallað-
ur: — lýðskrumari, æsingamaður
og kommúnisti, einn af mörgum.
Stjórnin sendi hann heim til
Groutville. Þar fékk hann að-
kenningu af slagi Og varð kona
hans að biðja lögregluna um leyfi
til að flyt]a hann á sjúkrahús.
Leynilögreglumenn stóðu vörð
við sjúkrabeð hans.
TEKINN HÖNDUM
FYRIR LANDRAÐ
Um dagmál 1956 var barið á
dyr hans. Hann var tekinn hönd-
um fyrir landráð og byltingaráróð
ur og varpað í fangelsi í Jóhann-
esarborg ásamt 155 öðrum af
ýmsum kynþáttum. Ari síðar var
hann látinn laus, en kæran var
ekki látin niður falla fyrr en í
apríl í vor. Voru það landráð að
vinna að bræðralagi og endan-
legu frelsi mannsins og því, að
allir hefðu sömu réttindi án til-
lits til hórundslitar og stjórn-
málaskcðana?
Akærandirm þ. e. ríkið, tapaði
málinu, eftir að hafa sannað, að
Heine og Shelley væru kommún-
istar Og ekki fundið eitt einasta
dæmi um að Þjóðarflokkurinn
hefði ætlað að beita valdi.
1958 talaði Luthuli til mikils
mannfjölda Og jafnvel hvítir stú-
dentar og biskupar hylltu hann.
Stundum ias hann upp mannrétt-
indayfirlýsingu Sameinuðu þjóð-
enn, sem oft er lesin á fundum.
þeldökkra. Stjórnin tók aftur í
taumana. I maí 1959, var Lut-
huli á leið til ársþings Þjóðar-
flokksins í Jóhannesarborg. A
ferð sinni þangað fékk hann orð-
sendingu írá stjórninni, þar SQm
honum var bannað tala á þinginu
og skipað að hverfa aftur heim
til Groutville og halda þar kyrru
fyrir í fimm ár.
Eg var meðai þeirra fimm þús-
unda, er biðu á járnbrautarstöð-
ínni í Jónannesarborg er lest Lut
hulis kom. Hann var klæddur
hinum khakilita einkennisbúningi
flokks síns og hár hans var grá-
ýrótt. Yfir honum hvíldi mikil
og áhrifarík ró. Hann náði aðeins
að segja eina setningu við mig,
áður en ieynilögreglumenn að-
vöruðu hann og leiddu hann á
brott:
— Sá er hugrakkastur, sem
beitir aldrei ofbeldi, en veitir þó
mótspyrnu.
Eg sá hann hverfa yfir brautar-
ákaflega og myndaði frelsismerk-
ið með fingrunum.
A þinginu las Oliver Tambo,
sem nú er í útlegð, boðskap Lut-
hulis, prestur gekk fram og bað
fyrir honum á máli Zulumanna
og þúsundir manna sungu sálm-
inn: „Somnandela Luthuli“. —
Við fylgjum Luthuli hvert sem
hann fer.
Það, sem á eftir kom, er vel
þekkt: Fjöldamorðin í Sharpe-
ville í marzlok 1960. Luthuli
brenndi vegabréf sitt, þrælstákn-
ið, og var varpað í fangelsi.
Meðferð sú er hann hlaut af
hálfu lögreglunnar, var svo
hrottaleg, að óvíst er að hann
biði þess nokkru sinni bætur.
Hann var dæmdur í tveggja
mánaða fangelsi eða tæpra 100
Framh. á bls. 15.
Luthuli í garði sínum ásamt konu sinni, dóttur og dóttuf-
syni sínum, Motsumi.