Morgunblaðið - 22.11.1961, Blaðsíða 6

6
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 22. nóv. 1961
Filmía sýnir 3 úr-
valsmyndir fyrir jól
Eleonore Schelderup
es upp hjá Germaníu
Les úr verkum Heinrichs von Kleists
UM næstu helgi hefur kvik-
myndaklúbburinn FILMÍA vetr-
arstarf sitt, og hefst þar með
níunda starfsár félagsins. Starf-
semin í ár hefst nokkru síðar en
venja er vegna óvissu um hús-
næði fyrir starfsemina í vefcur.
Félagið sótti í sumar um það
til bæjarraðs, að það fengi
óbreytta aðstöðu til sfcarfsemi
sinnar í Tjarnarbíói, eftir að
leigusamningur Háskólans rynni
út og Háskólinn flytti starfsemi
sína í hið nýja hús á Melunum,
en bæjarráð mun ekiki enn hafa
tekið afstöðu til, hvernig húsið
sfeuli endanlega nýtt. Háskólinn
á þar flest innan stokks, svo sem
bekki og sýningarvélar, og taldi
forstjóri Háskólabíós ekki kleift
að veita Filmíu afnot af þessum
hlutum, eins og sakir stæðu, jafn
vel þótt Reykjavíkurbær skyti að
öðru leyti skjólshúsi yfir starf-
semina.
samböndum, m.a. við Bretland,
og varð það að samkomulagi að
Filmía fengi eftirleiðis — jafn-
framt því sem myndir yrðu áfr-
am leigðar frá Det Danske Film-
museum — nokkurn aðgang að
ib.Fzka kvikmyndasafninu The
Britiah Film Institute, sem er
kunnasta safn sinnar tegundar í
víðri veröld, og gefur meðal ann-
ars út kvikmyndatímaritið „Sight
and Sound“, sem margir kannast
við.
Munu fyrstu myndirnar frá
The British Film Institute berast
hingað eftir áramót. Fyrst um
sinn mun The British Film Insti-
tute einkum lána styttri myndir,
listrænar fræðslumyndir, myndir
um listir, og tilraunamyndir, eftir
unga mena, sem aðhyllast „The
Free Cinema“-stefnuna, t. d.
myndirnar „Momma Don’t Al-
low“, „Nice Time“, „Together",
„One Potato, Two Potatoes" og
fleiri myndir um Lundúnaæsk-
una í sorg og gleði.
Það var fyrir milligöngu brezka
ræðismannsins hér, Mr. Brian
Holt, að Filmía komst í leigu-
samband við „The British Film
Institute", en áður hafði brezka
safnicj. hafnað lánsbeiðni félags-
ins.
Þrjár myndir til ióla
Söifeum þess hve seint er byrjað
í ár, verða sýningar til áramóta
þéttari en áður, þ. e. þrjár helgar
í röð, 25. og 26. nóv., 2. og 3.
des. og 9. og 10. des.
Fyrsta myndin, sem sýnd verð
ur, er brezka myndin Mandy frá
1952 eftir Alexander Macken-
drick, en sá leikstjóri er Filmíu-
gestum vel kunnur, því hann
stjórnaði tveim af myndum þeim,
sem sýndar voru í fyrra, þ. e.
„Maðurinn í hvítu fötunum" og
, The Maggie". Mandy fjallar um
daufdumbt barn og viðhorf þess
til umheimsins. Meðal leikenda
eru Philis Calvert og Jaek Haw-
kins. Um aðra helgi verður sýnd
önnur brez)k mynd, „Þeirra er
dýrðin“ frá 1946, og fjallar hún
um orrustuna við Arnheim í síð-
asta stríði, er 8000 brezkir her-
menn voru króaðir inni af Þjóð-
verjum og felldir.
Síðasta myndin fyrir jól verð-
ur ítalska stórmyndin „Von fyrir
tvo aura“ (Due soldi di speranza)
eftir Renato Castellani, gaman-
mynd um ástir unglinga í litlu
þorpi við rætur Vesúvíusar.
Mynd þessi hlaut Grand Prix
verðlaunin í Cannes 1952. Hún
verður sýnd 9. og 10. des. Síðar
verður gefin út sýningarskrá,
sem nái til vors 1962.
Mikil aðtókn
hefur ávallt verið að sýningum
Filmíu, og hafa færri komizt að
en vilja.
Undanfarin ár hafa laugardags
sýningar verið mest sóttar af
skólafól'ki, en sunnudagssýningar
af þeim, sem sökum atvinnu sinn
ar eiga ekki heimangengt á laug
ardögum. Hins vegar er því ekki
að leyna, að sunnudagstíminn er
mörgum óþægilegur og verður
sótt um annan tíma fyrir sunnu-
dagsgesti, ef Filmía fær inni í
Tjarnarbíói síðar í vetur, og verð
íur væntanlega skoðanakönnun
um, hvaða tími teljist heppileg-
stur.
Skírteini
Skírteini verða afhend í and-
dyri Stjörnubíós í dag, á morgun
og föstudaginn kl. 5—7.
(Fréttatilkynnine
frá Filmíu).
FYRIR röskum tveim árum var
hér á ferð frú Eleonore Schjeld-
erup og las þá upp úr verkum
Schillers af tilefni 150. ártíðar.
Viðfangsefni hennar voru kaflar
úr nokkrum leikritum skáldsins.
Fjölmenni hlýddi á upplestur
írúarinnar. Var flutningur hennar
með slíkum ágætum, að þeir
munu seint gleyma, er viðstaddir
voru. Sérstaka athygli vakti upp
lestur frúarinnar á samtali þeirra
drottninganna Elísabetar og
Maríu Stúart úr leikritinu Maria
Stuart. Er slíkt ekki á hvers
manns færi að fara samtímis með
hlutverk tveggja svo ólíkra
kvenskörunga og drottningarnar
voru.
Öllum sem list Thaliu unna má
það því vera fagnaðarefni, að
frúin skuii nú öðru sinni koma
hingað til lar.ds. Að þessu sinni
er það af tiiefni 150. ártíðar leik-
ritahöfundarins Heinrichs von
Kleists, er var samtímamaður
skáldjöfranna þýzku Goethes Og
Schillers (f. 1777, d. 1811).
Heinrich von Kleist naut ekki
mikillar hylli á sinni stuttu ævi.
Aðeins tvö leikrit hans voru tek-
m til sýningar meðan hann lifði.
En síðari tími hefur litið öðrum
augum á verk þessa forsmáða og
ógæfusama snillings. Sum verk
hans eru nú álitin vera með því
bezta sinnar tegundar, er á þýzka
tungu hefur verið ritað. Má þar
nefna hið óviðjafnanlega leikrit
Der zerbrochene Krug (Brotna
lrrukkan), sem talið er eitt bezta
gamanleikrit, sem ritað hefur
verið, og er það enn i dag víða
Og oft tekið til sýningar. Munu
margir hér i bæ kannast við það
frá kvikmynd þeirri, er af því
var gerð fyrir allmörgum árum,
en í henni lék leiksnillingurinn
Emil Jannings aðalhlutverkið.
Af öðrum leikritum Kleists má
nefna Prinz Friedrich von Hom-
burg, er varð hans síðasta, en
jafnframt talið sýna mestan
þroska höfundar.
Heinrich von Klcist
Er ókleift reyndist að koma leik
ekki. Ritverk hans höfðu engan
ritunum á framfæri, reyndi Kleist
sig við smásagnagerð. Fer hann
um smásögur sínar sömu meist-
arahöndum. En allt kom fyrir
hljómgrunn. Strengir hörpu hans
voru ekki stilltir fyrir róman-
tík þess tíma, er hann lifði á.
Raunsæi þessarar aldar skilur
verk hans betur og nýtur þeirra
æ meir.
Upplestur frúarinnar verður 1
Lídó fimmtudaginn 23. nóv. á sam
komu félagsins Germanía, sem
haldin er til minningar um Hein-
rich von Kieist. Jafnframt flytur
rithöfundurinn Weitzmann, eigin
maður frúarmnar, stutt inngangs
erindi um skáldið og verk hans.
Jón E. Vestdal.
Sýnt i St.iörnubíói
Akváðu forráðamenn Filmíu
því, að leita fyrir sér um annað
húsnæði, og var gert samkomu-
lag við forstjóra Stjörnubíós, um
að starfsemin yrði þar til húsa,
a. m. k. fram að áramótum, er
öruggt naá telja að örlög Tjarnar
bíós hafi verið ráðin. Verða því
allar sýningar fram til áramóta í
Stjörnubíói á venjulegum sýning-
artíma félagsins þ.e. kl. 15 á
laugardögum og kl. 13 á sunnud.
Ný leigusambönd —
The British Film Institute.
Undanfarin 8 ár hefur Filmía
fengið nær allar myndir sínar frá
fevikmyndasafni danska ríkisins,
Det Danske Filmmuseum, sem
ávallt hefur sýnt félaginu hina
mestu velvild og umhyggju. Hins
vegar býr Det Danske Filmmuse-
utm ekki yfir óþrjótandi upp-
sprettu úrvalskvikmynda. Hefur
Filmía sýnt á annað hundrað
mynda frá safninu, og er því
ekki um jafn auðugan garð að
gresja þar og áður var nema til
endursýninga komi. Var þvi í
haust leitað eftir nýjum leigu-
• Öslar gnoðin enn
Magnús Þórarinsson, gamall
sjósóknarf skrifar:
Okkur, sem höfum haft sjó-
mennsku að lífsstarfi frá barn
æsku til elliára, þykir mjög
gaman að heyra eða sjá á
prenti gamlar smellnar vísur
og vel geiðar siglingavísur og
skiljum þær svo mætavel, því
við höfum Sjálfir eigin reynslu
aí því, sem hinar vel kveðnu
vísur lýsa. Ein slík vísa:
Öslaði gnoðin, beljaði boðinn
bungaði voðin, Kári söng.
Stýriá gelti, aldan elti,
inn sér hellti á borðin löng.
sem er ef 'cir Arna Eyjafjarðar-
skáld (f. um 1760 dó 1816) á
Stóra Hamri Jónsson. Hann
var fátækur, en vel gefinn og
er nokkuð getið í bókum. Hún
er sjáanleg úr 80 vísna brag,
er hann orti um siglingu frá
Grimsey til lands, allar með
sama bragarhætti og kallaði
„Svaðiiför'1, sem það vissu-
lega var. — Vísa þessi var birt
í Mbl. fynr skömmu og aftur
í dálki Velvakanda 7. nóv. sl.
vegna leiðréttingar, sem rétt
var (bungaði voðin ekki blik-
aði). Það var líka ein mesta
prýði segiskipanna fögru með
svanhvítu seglin, hversu fag-
urlega þau bunguðu, vindfull,
órifuð í stinningskalda. Kári
söng heldur en ekki til muna
íyrr en komin voru 6—7 vind-
stig, en þá líka hvein í reiða.
• Kenningin rétt
en á ekki við
Hjá Velvakanda, Mbl. 9.
nóv. er önnur athugasemd við
vísuna og kölluð leiðrétting,
þar er þessi fullyrðing: „Þriðja
hending þessarar visu, er röng,
og er það ekki ný bóla. Þar á
ekki að vera „stýrið gelti“
heldur „Stýrisgelti". Það er
kenning og þýðir «kip“. Þetta
út af fyrir sig mun vera rétt,
það sem það nær, það er
skáldaroal og mun finnast í
gömlum rímum Og fornkviðl-
ingum, sem allt var auðugt af
kenningum. En hvernig fer svo
þetta í vísunni? Stýrisgelti ald
an elti, sem sagt, aldan elti
skipin fieiri en eitt, því ein-
talan er st.ýrisgöltur = skip.
Nú ber visan með sér, að hún
er ort um ema siglingu á einu
skipi, og er hvert einasta atriði
visunnar í eintölu liðinnar tíð-
ar. Eigi er heldur annað vitað,
en að beir hafi verið einskipa
é siglingunni. Það er því all-
sýnilegt að kenningin getur
naumast átt við hér. Og enn
segir i leiðréttingunni: „En
vegna þess hvað fólk er skiln-
ingssljótt á kenningar, hefir
því þótt lilýða að breyta þar
og láta stýrið á btánum gelta,
þótt enginn lifandi maður hafi
heyrt slíkt gelt“.
Síðan lestur fornrita og
rímnakveðskapur hættu að
vera kvöldskemmtun heimil-
anna, hefir dofnað yfir kenn-
ingunum, þvi nútíma bók-
menntir eru fátækari af þeim.
Auk þess er líka komin ný
kynslóð, er síður en svo semur
sig að öllu hinu gamla.
• Stýrið geltir
svo mikið
Flestir vita, að fleiri gelt eru
á orði höfð en hundsgeltið eitt.
„Hvað ert þú að gelta?“ var
stundurn sagt við framhleypna
stráka. Eg hefi verið með á
kútterum frá Reykjavík milli
10 og 20 ár. Oft minnist ég
þess, að slit kom í stýrislykkj-
ur og króka; fór þá að bera
á skrölti í þessum áhöldum.
Var þá sagt: það er kominn
sláttur í stýrið, það er farið að
gelta.
A opnum skipum, einkum er
þau voru gömul og slitin, voru
stýrislykkjur oft víðar, svo
krókarnir sveltu og skrölti x
þeim. Var þá sagt: „Stýrið
geltir svo mikið“. ™ Fleira
mætii segja um gelt i stýri,. en
ég læt þetta nægja.
Vísan er gömul, því miða ég
orð mín við gamla timann. Eg
þakka höfundi snilldar orða-
val. Hann hefur vitað, eins og
við flein, að vissulega gátu
stýri geit, og það hefir stýrið
einmitt gjört á siglingunni,
sem hann orti um með þvílíkri
prýði. Vörumst að valda breyt
ingum á gömlum velkveðling-
um, nema vissa sé fyrir að
þeir hafi verið úr lagi færðir,
— Þetta segir Magnús, og
látum við málið þar með út*
rætt í dálkunum.