Morgunblaðið - 01.12.1961, Page 13

Fðstudagur 1. des. 1961
MORCÍ/IVRr tnif)
13
Erindi dr. Benjamíns Eirakssonar um dftginn og veginn
GOTT kvöld, góðir áheyrendur:
Dagblöðin eru að talsverðu
leýti spegilmynd af daglegu lífi
[þjóðarinnar. Eg ætla því að ræða
lítillega mál, sem þau hafa rætt
nokkuð, eða tæpt á nýlega.
Fyrir nokkrum dögum birti
eitt dagblaðanna í Reykjavík
frásögn af bæjarútgerðarfyrir-
tæki einu. Tap þess á s.l. ári
voru nítján milljónir króna.
Blaðið bætti því við, að þetta
væri sem svaraði vinnulaunun-
um, sem fyrirtækið hefði' greitt
á áririu. tJtkoman hefur því ver-
ið þessi: Fyrirtækið hefur fram-
leitt afurðir, að verðmæti sem
svaraði notkun framleiðslutækj-
enna. véla og bygginga, og sem
svaraði andvirðis allrar rekstrar-
vöru. En fyrir verkafólkið var
ekkert afgangs. Væri þetta svona
hjá öllum atvinnurekstri lands-
manna þá hefðu þeir nákvæm-
lega ekki neitt fyrir sig að leggja.
En sem betur fer, er ekki svona
illa ástatt alls staðar, enda fá
þessir menn, sem unnið hafa hjá
fyrirtækinu, fullt kaup og fram-
færslu. bessi framfærsla og þess
ar tekjur þeirra verða því að
greiðast af öðrum. Afurðirnar
námu eitthvað 50 millj. króna
verðmæti, en kostnaðurinn við
framleiðsluna var samkvæmt
framansögðu 69 millj. króna.
1 frjálsu atvinnulífi verður at-
vinnurekandinn að geta notað
framleiðsluöflin, bæði vélar og
itæki, og vinnuaflið. þannig að
(þau skapi það mikil verðmæti,
að hann geti greitt fyrir notkun
þessara framleiðsluafla. Og það
þarf að vera einhver afgangur.
Atvinnurekandinn þarf m. ö. o.
að skipuleggja framleiðsluna
jþannig, að hann hafi eitthvað
fram yfir kostnaðinn. Gróðinn er
Iþví fyrst og fremst mælikvarði
á það, hvernig þetta hafi tekizt.
Atvinnurekandinn verður því í
fyrsta lagi að vera maður með
skipulagshæfileika. Eins og all-
ir vita eru einstaklingarnir mis-
jafnlega miklum hæfileikum bún
ir, þar með hæfileikum til að
skipuleggja framleiðslu, skipu-
leggja atvinnutæki. Skipulags-
geta atvinnurekandans er það
mikilvægt atriði í öllum atvinnu
rekstri, að það má segja, að at-
vinnufyrirtækið, það er atvinnu-
rekandinn. I>að er eins og sum-
ir menn, sem fást við atvinnu-
rekstur, geti skipulagt hvaða at-
vinnutæki sem er, þannig að það
skili arði, þ. e. a. s. að þeim tak-
ist að nota framleiðsluöflin þann
ig, að þau skili meiru en sem
svarar tilkostnaðinum. Hjá um-
ræddu fyrirtæki hefur þetta ekki
tekizt betur en svo, að aðrir lands
menn verða í rauninni að greiða
laun þeirra, sem unnu hjá því.
Og því miður er þetta ekki
reynsla þessa eina fyrirtækis,
þetta er yfirleitt reynslan af bæj
arreknu útgerðarfyrirtækjunum
kringum landið. Eina skiptið,
sem þeim hefur tekizt að hagn-
ast var á striðsgróðaárunum.
Þegar stríðsgróðaárin eru frá-
talin, mun yfirleitt hafa verið
tap, í öllu falli miklu lakari út-
koma heldur en hjá einkafyrir-
tækjunum. Nú er ég ekki að
fjalla um neinar nýjar staðreynd
ir. Oll þjóðin veit hvernig ástand
ið 'er. En menn kinoka sér við
að horfast í augu við staðreynd-
irnar. Samt eru fiskveiðar og
fiskvinnsla þær greinar fram-
leiðslunnar, sem landsmenn
þekkja og kunna til einna bezt..
Daginn, sem þessi frétt birtist
í öðru dagblaðanna í Reykjavík
samtal .við hafnarverkamann,
verkmann hjá Eimskip. Hann
sagði að verkamennirnir við
höfnina í Reykjavík fengju 22,75
kr. um tímann við uppskipun, en
að verkamennirnir í New York
fengju fyrir sömu vinnu 127,89
kr. um tímann. Nú geta menn
skilið, að 127,89 kr. um tímann
fyrir verkamann í hafnarvinnu
í New York, getur ekki verið
neitt einstakt fyrirbrigði, heldur
svari þetta til launakerfisins og
launagreiðslnanna í Bandaríkj-
unum ,alveg eins og 22,75 kr. um
tímann fyrir verkamanninn í
Reykjavík svarar til þeirra
launa, sem yfirleitt eru greidd á
Islandi. Munurinn stafar af því,
hvað framleiðnin í framleiðslu-
kerfi Bandarikjanna er á miklu
hærra stigi heldur en hjá okk-
ur, að Bandarikjamenn eru
komnir miklu lengra áleiðis.
Það væri því synd að segja, að
ekki væru neinir möguleikar
fyrir bætt lífskjör við hið
frjálsa atvinnuskipulag, sem
Bandaríkjamenn hafa, en sem
ekki fær notið heilbrigðrar þró-
unar hjá Okkur. Mér datt í hug
þegar ég las þetta viðtal, að það
væri likast lofsöng um auðvelds-
skipulagið, þv£ hver einasti
verkamaður veit hver munurinn
er — þegar annar vinnur fyrir
22,75 kr., en hinn fyrir 127,89 kr.
um tímann.
Sannleikurinn er sá, að horn-
steinninn í efnahagskerfinu er
atvinnurekandinn, mennirnir
með skipulagshæfileikana, menn
irnir með framtakið. Allir vita
að þetta gildir um bóndann. En
það gildir ekki aðeins um hann.
Við þurfum því að búa þannig
um hnútana, að þessir menn hafi
hæfilega frjálst svigrúm, að at-
vinnulífið sé skipulagt með þetta
fyrir augum, og að þeir fái þá
aðstoð, sem þeir þurfa með, til
þess að koma fram heilbrigðum
málum sínum. Gerum við þetta
ekki, verðum við nauðugir vilj-
ugir að þenja út ríkisbáknið, em-
bættismannastéttina og skatt-
heimtuna. Sá andi er samt mjög
algengur, að atvinnurekendurn-
ir séu menn, sem aðeins sækist
eftri einhvern veginn fengnum
gróða, og ef þeir græði sé það
til tjóns fyrir þjóðfélagið. Þetta
er náttúrlega hugsunarháttur,
sem á alls ekki við okkar þjóð-
félag. Gróðinn er fyrst og fremst
mælikvarðinn á það, hve hag-
kvæmt framleiðslan er skipu-
lögð, hve hagkvæmt skipulagið
sé á atvinnurekstrinum. Af gróð-
anum eru svo byggð hin nýju at-
vinnutæki, keyptar nýjar vélar,
bætt í haginn fyrir framleiðsl-
una og afköstin aukin. Ennfrem-
ur greiddir skattar til opinberra
þarfa. Og við afköstin hlýtur svo
kaupgjaldið að miðast, hvort
mönnum er það ljúft eða leitt.
Það, sem framleitt er, það eitt
er til skiptanna. Það. sem ekki
er framleitt, því skiptir enginn
maður. Framleiðslan er grund-
völlurinn að velmeguninni. Verk
föll og annar órói í þjóðfélaginu
getur ekki breytt hér neinu um.
Þau geta aðeins sett efnahagslif-
ið úr skorðum og skapað ný
vandamál og nýja erfiðleika.
Um þetta breytir engu, þó bæj
arfélög eða ríki taki við atvinnu.
rekstrinum, það þarf alveg eins
að finna mennina með skipulags-
hæfileikana, til þess að stjórna
þeim, fyrir því. En það gengur
þá oft miklu verr, vegna þess að
þá koma til pólitisk sjónarmið.
Ennfremur er viðhorf einkaat-
vinnurekandans annað til fyrir-
tækis síns heldur en embættis-
mannsins, þar sem hagsmunir
liggja ólíkt í þessum tveim til-
fellum. Og endirinn er sá, að hinn
I opinberi rekstur, bæði bæjarfé-
laga og ríkis, verður það sem ég
mundi vilja kalla embættis-
mannarekstur, en aðrir kalla
stundum sósíalisma. En embætt-
ismaður er eitt, hversu góður og
samvizkusamur, sem hann kann
að vera og atvinnurekandinn
annað, eins og ég tel reynsluna
sýna.
Við erum sem óðast að breyt-
ast í iðnaðarþjóðfélag grund-
vallað á atvinnufrelsi, þótt okk-
ur gangi enn illa að beygja okk-
ur fyrir staðreyndum þess. Ný-
ir atvinnuhættir gera nýtt hug-
arfar óumflýjanlegt, ef vel á að
fara, hugarfar, sem tekur ful’t
tillit til staðreynda þessara nýju
atvinnuhátta.
Mönnum verður að vonum tíð-
rætt um hinar nýju atómsprengj-
ur Rússa. Það eru margar hliðar
á því máli og ekki tími til að
fara langt út í það. En þó er það
einn hlutur, sem ég gjarna vildi
fara nokkrum orðum um. Eitt
af þeim hættulegu efnum, sem
myndast við sprengingarnar er
strontíum 90. Þetta er efni, sem
fer upp í háloftin og kemur
smám saman til jarðar með úr-
komu ,og þá sérstaklega á svæð-
um þar sem úrkoma er mikil,
eins og hér á landi. I nýlegri
blaðagrein segir Baldur Stein-
grímsson, dýralæknir, að beina-
veikj sé að verða algeng í góð-
um mjólkurkúm. Þá segir hann,
að beri að byggja ódýrari og
hollari fjós en nú sé gert. Hvort
tveggja minnti mig á samtal,
sem ég átti við dr. Stewart,
skozkan dýralækni, sem hér var
fyrir nokkrum árum, en ég ferð-
aðist lítillega með honum. Hann
sagði mér, að fjósin væru alltof
'heit og of loftlítil. Nautpening-
ur væri útiskepnur og þeim
væri hætt við að sýkjast í of
heitum fjósum. Ennfremur sagði
hann mér að doðinn og beina-
veiki í kúm stafaði af steinefna-
skorti, sérstaklega kalkskorti.
Við vitum því að hér á landi
vantar kalk í jurtirnar, sem kýrn
ar lifa á. Að ekki er sérstaklega
áberandi kalkskortur í fólki, get
ur stafað af því að við borðum
mikinn fisk. Strontíum 90, sem
myndast við kjarnorkusprengj-
ur getur valdið blóðkrabba 1
fólki. I bein manna, einkum
barna ,sezt strontíum 90, og
kemur þar fyrir kalk. En mér
skilst að minni hætta sé á því,
að beinin taki í sig strontíum,
Dr. Benjamín Eiriksson.
fái líkaminn nægilegt kalk í fæð
unni. Mig langar því til að varpa
fram þeirri spurningu, hvort
ekki væri æskilegt, að stjórnar-
völdin hvettu bændur til þess að
bera kalk á tún og fengju bak-
ara til að setja kalk í brauð.
Væri þetta ekki skynsamleg
varúðarráðstöfun?
Samyrkjuhreyfingin
En þessa daga þerast fréttír
frá Rússlandi af fleiru en kjarn-
orkusprengingum. Það, sem áð-
ur var rætt þar í hálfum hljóð-
um, er nú hrópað af húsþökum.
Stjórnarfar Stalins var harð-
stjórn, einhver blóðugasta og
miskunnarlausasta harðstjórn,
sem nokkurn tima hefur þekkst
í sögunni. Hversu blóðug hún
var kom í fyrsta sinn í Ijós kring
um 1935. Þá var látið fara fram
almennt manntal í Sovétríkjun-
um. Manntalsskrifstofa Sovét-
ríkjanna hafði að vísu birt ár-
legt yfirlit eða ætlun um mann-
fjöldann, byggt á fæðingar- og
dánartölum, en nú skyldi fara
fram manntal. Það vakti athygli
að niðurstöðurnar voru ekki
þirtar. En um þetta leyti flutti
Stalin ræðu, þar sem hann benti
á, að í Sovétríkjunum væri mik-
il mannfjöldaaugning. Mann-
fjöldinn ykist um sem svaraði
einu Finnlandi árlega. Síðan var
tilkynnt að mistök hefðu orðið
í sambandi við manntalið, það
yrði að fara fram að nýju. Síðan
fór fram nýtt manntal. Enn
dróst, að tölurnar væru birtar.
En þegar tölurnar voru loksins
birtar sýndu þær að mannfjöld-
inn í Sovétrikjunum var 15 millj-
ónum lægri, en hann átti að vera,
samkvæmt því sem áður hafði
verið gefið upp, 15 milljónir
manns vantaði í Sovétríkjunum.
Margir höfðu týnt lífinu í
sambandi við baráttu Stalins
gegn fylgismönnum Trotskys.
en miklu fleira kom til. Ráð-
stafanir, er nefndar voru sam-
yrkjuhreyfingin, voru nýlega
afstaðnar. Samyrkjúhreyfingin
var í því fólgin, að bændurnir
voru sviptir eignum sínum, þorp
þeirra skírð upp, og kölluð sam-
Framh. á bls. 17.
I DAG, þegar vér íslendingar
höldum hátíðlegan 44. full-
veldisdag vorn og minnumst
baráttu þeirra, sem fremstir
Btóðu í flokki um endurheimt
íslenzks sjálfstæðis, er rétt að
gera sér grein fyrir því, hvers
vegna sú barátta varð sigursæl.
Margar aðrar þjóðir hafa fyrr
og síðar orðið að heyja sjálf-
stæðisbaráttu sína með vopnum
og fóma blóði margra ágætra
sona sinna, áður en markið
langþráða náðist. Vor sjálf-
stæðisbarátta var háð á mála-
þingum, en ekki vopnaþingum,
af því að sú þjóð, sem vér átt-
um í höggi við, bjó sjálf við
hugsjón lýðræðis og almennra
mannréttinda. Sú hugsjón auð-
veldar öll friðsamleg samskipti
milli þjóða. Hún á djúpar ræt-
ur í frjóvum jarðvegi sögunnar,
er framar öllu sprottin upp
með þeirri þjóð, sem að mörgu
leyti á sér svipaðan feril að
baki og íslendingar, feril fornr-
ar hámenningar, margra alda
Ikúgunar, endurheimt sjálfstæðis
síns og síðan innbyrðis baráttu
ósamstæðra afla. Þessi bjóð eru
Grikkir, eyþjóð að nokkru leyti,
en ekki einangruð úti í regin-
hafi, heldur búsett á þeim víða-
vangi heimsbyggðarinnar, þar
sem fylkingum laust oft saman,
með hrikalegri sögu og blóði
stokknari en vér, og með miklu
víðtækari áhrif á meginrás
heimsþróunarinnar, sjálf oftast
fátæk og fremur fámenn, en
skilaði þó stærra arfi en flestar
aðrar þjóðir heims.
Orðið demokratia — lýðræði
— er grískt og lýðræðislegt
stjórnarform er upprunnið í
grísku smáríkjunum á sólbjört-
um ströndum og eyjum Grikk-
landshafs, þar sem stjórnarfars-
legar ákvarðanir voru gerðar
með allsherjar atkvæðagreiðslu
allra frjálsborinna manna. Þessi
smáríki áttu að vísu stundum í
erjum sín í milli, eins og höfð-
ingjaættamar íslenzku á þjóð-
veldistímanum, en sameinuðust
þó oft á hættunnar stund. Fyr-
ir um það bil 2500 árum staf-
aði þeim geigvænleg hætta úr
austri, frá einræðisherrum
Persa, sem höfðu brotið undir
sig aílar þjóðir vestur að Mið-
jarðarhafi og jafnvel náð fót-
festu vestan Sæviðarsunds. Það
eru álög og örlög allra mikilla
hervelda á öllum tímum, að þau
geta aldrei látið staðar numið
með yfirgang sinn, verða alltaf
að tryggja þau landamæri, sem
fengin eru með ofbeldi, með því
að færa þau út, þangað til of-
beldið kemur þeim sjálfum í
koll.
Það voru samtök hinna
frjálsu grísku smáríkja, sem
hrintu árás austurlenzkra harð-
stjórans í Laugaskarði og við
Salamis og breyttu þar með
gangi veraldarsögunnar. Enn
eru það aðeins öflug samtök
lýðræðisþjóðanna, sem eru þess
megnug að varðveita vestræna
menningu og hindra það, að
austræn harðstjórn leggi sinn
þunga hramm á frelsi og and-
legt líf Islendinga og annarra
sjálfstæðra þjóða Evrópu.
Rígurinn milli flokka og ein-
stakra ríkja hindraði stundum
sameiginlega vörn Grikkja í
bili og stofnaði henni í hættu.
Og alltaf voru til einhverjir
föðurlandssvikarar. sem kusu
heldur þjónkun við harðstjór-
ana í von um aukin völd í
þeirra skjóli en bandalag og
bræðralag við sína eigin sam-
landa. Svo er enn. Það er ein
af sorglegustu niðurstöðum sög-
unnar.
V
Það er ekki nóg, að frjálsar
þjóðir séu svo vel vopnum bún-
ar, að heimsveldissinnar í hópi
kommúnista þori ekki að hefja
nýja styrjöld. Lýðræðið verður
að verja gegn þeim ormum,
sem naga rót þess innan frá, og
þeirri spillingu, sem leiðir af
tillitslausri valdastreitu ein-
staklinga, stétta og flokka inn-
an sjálfs lýðræðisskipulagsins.
Öll lýðræðisríki eru haldin
þeirri sýkingu, ýmist svo vægri,
að starfshæfni þeirra er tiltölu-
lega lítið hindruð, eða svo
magnaðri, að þau hjara aðeins
sem hitasjúkur óráðssjúklingur.
Orsakir sjúkdóma verður að
finna, áður en hægt er að fyr-
irbyggja þá, og sú lækningatil-
raun, sem ekki þekkir eðli
sjúkdóms, er alltaf tvísýn og
stundum blátt áfram hættulee.
Lýðræðisskipulagið, a.m.k. meðal
nokkurn veginn menntaðra
þjóða, byggist fyrst og fremst
á mætti hins talaða og ritaða
orðs, á þeim upplýsingum um
þjóðmálin, sem blöð og útvarp
flytja, og á þeirri túlkun stað-
reynda eða staðleysna, sem fólk
inu er flutt eftir þessum alfara-
leiðum. Það er ekki nóg að hafa
heilbrigðiseftirlit með þeim
matvælum, sem höfð eru á boð-
stólum fyrir almenning, ef
samvizkulausum eða sálarbrengl
uðum vandræðamönnum er
leyft að eitra og sýkja þær lind
ir, sem almenningsálitið nærist
við. Blöðin hafa nú á tímum
það ógnarvald til góðs og ills,
að það verður að skapa þeim
meira aðhald um það, að veita
réttar og sannar upplýsingar, en
hindra, að þau geti orðið svik-
arar og svindlarar gagnvart les-
endum sínum.
Það eru víst ein 30 ár síðan
eg varpaði fram þeirri hugmynd
í ræðu, að þjóðlygi yrði látin
varða skóggangssök. Maður, sem
uppvís verður að fjársvikum, er
ITríamh ú hls lA