Morgunblaðið - 10.03.1962, Blaðsíða 11

Laug'ardagur 10. marz 1962
MORGVNBLAÐ1Ð
11
Sextugur í dag:
veitur TÍkisins og stjórn raforku-
mála.
Jakob Gíslason
raforkumáEastióri
EF MIINNAST skal starfa Jakobs
Gísl'asonar raforkumálastjóra á
sextugsafmælisdegi hans, er það
næstum því hið sama sem aS
rekja framkvæmdir ríkisvalds-
ins í rafmagnsmálum landsins
frá upþhafi til þessa dags. Ríkis-
valdið hafði að visu áður sett
lög um rafmagnsveitur, oftar en
einu sinni ,og vatnalög voru kom
in með kafla um orkuvinnslu úr
fallvötnum og vatnsmiðlun o. f 1.,
en rí'kisvaidið taldi það hlutverk
kaupstaða, sveitafélaga og ein-
staklinga að koma upp rafveitum
og reka þær og lagði eigendun-
um skyldur á herðar að hafa
allan veg og vanda af rafveitun-
um fjárhagslega og tæknilega,
þar með talið öryggiseftirlit.
Jakob lauk námi frá tæknihá-
skólanum í Kaupmannahöfn sem
rafmagnsverkfræðingur á önd-
verðu ári 1929 og réðist þá um
etund til rafmagnsnefndar ríkis-
stjórnarinnar í Danmörku, en
hún hefir á hendi rafmagnseftir-
iiðið þar í landi. Hann kom síð-
an hingað til lands og réðst til
isl. ríkisstjórnarinnar til að hafa
é hendi öryggiseftirlitið með raf-
magnsvirkjum fyrir hennar hönd
hér á landi.
Mun það hafa verið gert sam-
kvæmt tillögum Brunabótafélags
íslands og ráðunautar þess.
Fyrsta rafstöðin var byggð hér
é landi 1904 við Hafnarfjarðar-
læk og skömmu á eftir komu
ýmsar smárafstöðvar víða um
landið. I>að var þó ekki fyrr en
1921, að Reykjavík hafði virkj-
að Elliðaárnar og 1922 að Akur-
eyri tekið Glerá til afnota. Rík-
isvaldið hafði þá um nokkurt
ekeið launað ráðunautum til
leiðbeiningar mönnum um raf-
virkjanir einkum bændum til að
Ikoma upp smávatnsaflstöðvum
hjá sér.
Auk vatnsaflstöðvanna í kaup-
túnum, sem fyrr var getið voru
6ettar upp oliuhreyfilstöðvar, og
fyrsta dísilstöðin sett upp í Vest-
mannaeyjum 1915. En ríkisvald-
ið hafði engin bein afskipti af
þessum málum önnur en greiðslu
þóknunar til ráðunauta, sem þó
var ekki álitið aðalstarf.
Þegar Jaköb kom í þjónustu
ríkisins hóf hann skipulagningu
á öryggiseftirliti við notkun raf-
magns hér á landi, samdi reglu-
gerð um raforkuvirki, sem tók
gildi 1933. Varð hann þá forstöðu
maður rafmagnseftirlits rikisins,
en jafnframt annaðist hann rann
sóknir á framtíðarframkvæmd-
um í rafmagnsnotkun og á þvi,
hvernig ríkisvaldið þyrfti að
koma til aðstoðar á þessu sviði.
Árangur af því urðu lög rnn
rafmagnsveitur ríkisins 1942 og
um sama leyti komu fram á Al-
þingi lög um raforkusjóð, er
skapað gæti skilyrði til þess að
veita mætti raforku um strjál-
býlið hér á landi meira en ella.
1942—’43 fór Jakob til Banda-
ríkjanna og kynnti sér þar eink-
um rafvæðingu sveitanna, sem
byrjað var á fyrir atbeina ríkis-
valdsins þar.
Síðan gerði Jakob tillögur um
ný raforkulög, er tóku gildi 1946,
þar sem fyrri lög um rafmagns-
eftirlitið, rafmagnsveitur ríkis-
ins og raforkusjóð voru felld inn
í, en auk þess bætt við nýjum
köflum um vatnsorku og rafveit-
ur, um ríkisrafveitur. héraðsraf-
Nyr sníðahnifur
nýjasta gerð til sölu. — Gott verð, — Sími 1711?.
Sfúlku vantar
í Rauðu Moskvu
#
Upplýsingar í Garðastræti 2
Vanfar hásefa
strax á netabát er gerður verður út frá Kópavogi
í vetur. — Upplýsingar í síma 23717.
T4KIÐ EFTIR
fslenzk kona, gift amerískum manni búsett í Banda-
ríkjunum óskar eftir tökubarni. — Hringið í síma
14535.
Varð Jakob þá raforkumála-
stjóri ríkisins, en rafmagnseftir-
litið deild í hans umsjá með sér-
stökum forstöðumanrxi. Raf-
magnsveitur ríkisins önnur deild
og þriðja deild varð jarðhita-
rannsóknir með jarðborunum
ríkisins.
Meðan síðari heimsstyrjöldin
geisaði, varð ekki mikið úr fram-
kvæmdum við raforkuvirki,
hvorki aflstöðvar né veitur, en
undir eins þar á eftir hófust
framkvæmdir ríkisins á þessu
sviði með rafmagnslínu suður á
Reykjanes og veitu um Suður-
landsundirlendið. til Selfoss,
Eyrarbakka, Stokkseyrar og víð-
ar. Ennfremur aðrar veitur á
Noðurlandi. f fyrstunni voru
veitur þessar og línur lagðar frá
rafstöðvum, sem fyrir voru og
afl höfðu aflögu í þessu skyni,
en síðan hófst aforkumálastjórn-
in handa um byggingu aflstöðva
í landshlutum, sem ekki höfðu
haft bolmagn til að koma. þeim
upp til frambúðar. Þannig komu
upp veitukerfi frá samvirkjun á
Vestfjörðum og Austfjörðum, en
jafnframt hélt áfram rafvæðing
í sveitum landsins í vaxandi
mæli..
1943 varð Jakob Gíslason hvata
maður að því, að stofnað yrði
Samband íslenzkra rafveitna með
um 12 rafveitum bæjarfélaga, en
síðan bættust við álíka margar.
Á ársfundi Sambandsins á Þing-
völlum 1953, er það var 10 ára,
flutti Jakob erindi um fjárfest-
ingu til rafvæðingar næstu 10
árin, um nauðsynlegar virkjanir
og fyrsta áfanga í rafvæðingu
sveitanna. Þessari áætlun var
svo vel tekið, að ríkisstjórnin
tók hana upp í stjórnarsamning-
ana árið eftir, og varð hún að
lögum 1954. Var þar ákveðið að
verja 25 millj. króna á ári næstu
10 árin til rafvæðingar á vegum
raforkumálastjórnarinnar. Hefur
síðan verið unnið ötullega að
framkvæmd þessarar áætlunar.
Hún hefur ekki breytzt mikið í
meðförunum annað en að sök-
um verðbólgunnar á þessum ár-
um hefur fjárfestingin hækkað
hlutfallslega.
Við lok þessarar áætlunar
1963 munu öll kauptún og þétt-
býli í landinu hafa fengið við-
unandi aðgang að rafmagni og
í sveitum, þar sem strjál'býlið er
eigi meira en svo, að 1 km lengd
'há.spennulínu komi á hvert býli
til jafnaðar, eru komnar sam-
veitur. Verða þá meira en helm-
ingur sveitabýla með rafmagn
frá samveitum en auk þess hafa
ýmis önnur býli rafmagn frá
einkastöðvum. bæði vatnsafl-
stöðvum og hreyfilstf'ðvum.
Þar á eftir liggur fyrir næsta
10 ára áætlun eða öllu heldur
næsti áfanginn ,rafvæðingin þar
sem strjál'býlla er. Hann er að
vísu fjárhagslega erfiðari við-
fangs. En eigi þarf þó að efa, að
hann komi þannig á eftir þar til
lokið er.
Jafnframt 10 ára áætluninni
hefur raforkumálastjórnin und-
ir forustu Jakobs unnið að rann-
sóknum á virkjunarskilyrðurn
vatnsafls og jarðgufu í stærri
stíl en fram hefur farið til bessa.
Hafa stórárnar Hvitá og Þiórsá
á Suðurlandi og Jökulsá á Fjöll-
um norðanlands verið teknar til
athugunar í heild. Verða Sogið
á Suðurlandi og Laxá úr Mývatni
á Norðurlandi litlar framkvæmd
ir í samar.burði við virkjanir
þessara stóru fallvatna. í þeim
eru um 3000 MW afl og 16 mill-
jarðar kwstunda raforka árlega,
en að vísu í mörgum aflstöðvum.
Auk þess er jarðhitinn hjá okkur
talinn álíka mikill að orkumagni.
Það sem áunnizt hefur til þessa
í virkjunarmálunum, nemur um
100 MW, sem helztu kaupstaðirn-
ir hafa staðið að.
Áætlað er, að þetta virkjaða
afl þurfi að tvöfalda á næsta ára
tugi fyrir innanlandsnotkunina
eina, en auk þess er sýnilegt að
koma þarf til stóriðnaðar til bess
að hagnýtt verði hin mikla orka,
sem fyrir er í landinu. Liggur
SAMBAND
ISLENZKRA
BYGGINGAFÉLAGA
LAUGAVEGI 105 SÍMI - 17992
Byggingavörur
Teak-innflutt beint frá Thailandi
Afromosía, þurrkuð,
Camwood — Guarea
Cempexo, steinmálning
Borðplast — Þakpappi
Galvan. þakjárn
'hér mikið verkefni framundan
og má telja, að raforkumálastjóri
sé á góðum aldri og vel undir
það búinn að standa fyrir lausn
þessa mikla verkefnis.
Auk þessara emfoættisstarfa,
sem Jakpb hefir unnið og að from
an hefir verið getið hefur hann
einnig sýnt mikinn áhuga á fé-
lagsstörfum. Hann var formað-
ur Verkfræðingafélags íslands s.l.
2 ár. Hvatamaður að því, að stofn
uð var deild rafmagnsverkfræð-
inga innan Verkfræðingafélags
fslands 1941 og Stjórnunarfélags
fslands 1961 og fyrsti formaður
beggju þessara félaga. Hann var
hvatamaður að því, að stofnuð
var landsnefnd fslands innan al-
þjóðaorkumálaráðstefnunnar
(World Power Conference), al-
þjóðanefndar um stórar stíflur
(CIGB) og aliþjóðanefndar um
háspennuvirki (CIGRE) og for-
maður í 2 fyrsttöldu nefndunum,
ennfremur var hann meðstofn-
andi og í stjórn Ljóstæknifélags
fslands, sem er landsnefnd inn-
an alþjóðlegu Ijóstæknideildar-
innar (CIE). Hefir hann ofí tek-
ið þátt í störfum þessara nefnda,
sótt fundi í alþjóðaráðstefnunum
og staðið fyrir því, að frá fs-
landi hafa komið erindi til f’utn-
ings á fundum þeirra.
Jakob Gdslason á þvi í miklu
annríki, er nú standa fyrir dyr-
um hinar miklu framkvæmdir í
naíorkumálunum* og við færumst
nær því, að leystur verði xálega
70 ára gamall draumur Frímanns
B. Arngrímssonar um virkjun
vatnsaflsins hér á landi í stór-
um stíl og eigi miklu yngri draum
ur um hagnýtingu jarðhitans.
Það er því sérstök ástæða til
að óska honuim til hamingju með
60 ára afmælið og verkefnin
framundan.
Steingrímur Jónsson.
JAKOB Gíslason er fæddur 10.
marz 1902 á Húsavík í Suður-
Þingeyjarsýslu. Hann er sonur
hjónanna Gísla heitins héraðs-
læknis Péturssonar, útvegsbónda
í Ánanaustum í Reykjavík, Gísla-
sonar og Aðalbjargar Jaikobsdótt
ur, kaupfélagsstjóra á Húsavík,
Hálfdánarsonar.
Jakob lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í ReykjaVíK
1921 og prófi í rafmagnsverkfræði
frá Verkfræðiháskójanum í Kaup
mannahöfn snemma á árinu 1929
með einhverri hæstu einkunn,
sem íslendingur het'ur fengið þar.
Skömmu síðar réðist hann í þjón-
ustu ríkisins og hefur starfað þar
síðan. Ég kynntist Jakobi fyrst
árið 1944, en árið eftir réðist ég
sem starfsmaður til hans og hef-
ur verið náið samstarf með okk-
ur siðan. Það er því yfir nokkum
veg að líta, og koma mér þá í
hug emfoættishæfileikar Jakobs.
Hann er þeirri gáfu gæddur að
sjá langt fram á við og gera sér
grein fyrir þróuninni og þeim
verkefnum sem leysa þarf. Á
s'nn hægláta hátt vinnur hann
svo öruggt að settu marki og það
þótt ekki blási byrlega stundum.
Um stöðnun er ekk' að ræða, en
hún er einhver mesti vágestur
ellra embættisstoínana bæði hér
á landi og annars staðar.
Jakob er einn þeirra manna,
sem hvað bezt gerir sér grein
fyrir því, sem okkur fslendinga
skortir mest, aukna menntun og
verkkunnáttu. Hann hefur því
mjög látið þau mál til sín taka og
skapað fyrsta visinn að margs
konar vísinda- og rannsóknar-
starfsemi, t.d. á sviði jarðeðlis-
fræði og stjórnunar, svo eitthvað
sé nefnt og hygg ég að við eigum
Jakobi ekki síður mikið að þakka
á þessu sviði en á sviði raforku-
málanna.
Jakob er tvíkvæntur. Fyrri
konu sína Hedvig, dóttur Kristian
Emanuel Hansen, prentsmiðju-
eiganda í Kaupmannahöfn, missti
hann árið 1939. Þau áttu tvo syni,
Gísl-a og Jakob. Árið 1946 kvænt-
ist Jakob Sigríði Ásmundsdóttur,
Guðmundssonar, fyrrv. biskups,
hinni ágætustu konu og eiga þau
þrjú börn, Ásmund, Aðalbjörgu
og Steinunni.
Jakob Gislason er einstaklega
prúðmannlegur í allri framkomu
og húsbóndi með ágætum. Það
er því með hlýleik sem við starfs-
mennirnir hugisum til hans og
fjölskyldunnar á sextugs afmæl-
inu.
Eiríkur Briem.
Lmerískir
samkvæmiskjólar
Saumum einnig eftir máli
Laugavegi 20 — Sími 14578.