Morgunblaðið - 17.06.1962, Side 15

Sunnudagur 17. júní 1962
MORGUNBLAÐIÐ
15
Þorsteinn á Skipaldni
Borð og fjórir stólar — tveir með baki —
fallegt og hentugt, sérstaklega í ferða-
lög og sumarbústaði.
Allt í handhægri pappatösku.
Verð aðeins kr. 1102.50.
Einnig beddar mjög þægilegir í sumar-
bústaði, og loks má ekki gleyma hinum
fögru garðstólum.
aisli c7, dofíttsen
Túngötu 7 — Símar 12747 og 16647.
og til þess að finna Stæhr plæg-
ingamann verður lesandi-nn að
vita að hann hét Jens að skírnar
nafni.
Brennivíns og brennivíns-
kaupa er að vonum getið víða í
sögu-nni, en fær það staðist sem
segir á bls. 120, að Daníel á
Skipalóni hafi tekið út 13—14
potta af brennivíni árið 1817, og
formyrkvunar rann upp í sov-
ézkum bókmenntum. Þeir sem
voru beztum gáfum gæddir leit-
að það hafi kostað 27 rd.? Á bls.
122 segir aftur á móti að brenni-
vín hafi verið „oftast mjög ó-
dýrt“ á dögum Daníels. En hafi
það kostað um 2 ríkisdali pott-
urinn 1817, þá hefir það sannar-
lega ekki verið ódýrt það árið,
enda er raunar sagt að það hafi
verið „alldýrt" — „um þessar
mundir".
En skítt með brennivínið. %
kann öllum aðilum, höfundi, út-
gefanda og Sveinbirni Jónssynl
mikla þökk fyrir bókina, þannig
er mitt viðhorf. Þáttu-r Svein-
bjarnar í útgáfunni mun vera
eigi litill — meiri en flesta mun
gruna, af tilviljun veit ég það. ,
Vonandi láta Norðlendingar
og aðrir góðiir íslendingar ekki
sinn hlut eftir liggja að kau-pa
bókina og lesa.
* Árni G. Eylands. W
XJNGUR strá-kur, norður I Hjalta I
dal, komst ég ein-hvernveginn |
yfir rifið bl-að af Sunnanfara,
og átti lengi. í blaðinu var
kvæði sem ég auðvitað lærði,
enda var það tilefni þess hve
ég hélt fast um blaðið. Kvæðið
var Harmagrátur Þorsteins á
Skipalóni, n-okkur hl-uti hans.
Ljúffengur kveðskapur, að mér
|þá fannst, ungum strák, þótt
engan veginn skildi ég samhengi
og orsa'kir.
Kominn til vits og ára varð
ég nokkru fróðari um Þorstein
á Skipalóni, og er fram liðu
etundir komst hann inn í vitund
mína, sem ekki ómerkur þáttur
búnaðarsögunn-ar. Vel mátti ég
t. d. minnast hans er ég 7. ágúst
1923 var að svamla yfir Hörgá
*n-eð Þúfnabanann eigi langt frá
Skipalóni, sökum þess að vita
mátti að brúin á ánni bæri eigi
vélina. Vafalaus-t hefði Þorsteini
á lyóni þótt koma þúfnabanans í
sveitina nokkur viðburður, ef
hann hefði mátt líta upp úr gröf
einni, — og hver veit nema hann
hafi gert það?
En nú er saga Þorsteins kom-
ln út. Kristmundur Bjarnason
hefir ritað bókina: Þorsteinn á
Skipalóni — Þættir úr norð-
lenzkri sögu, og Bókaútgáfa
menningarsjóðs g-efið út í tveim
ur bi-n-dum, 554 bls. Hér er því
um mikið ritverk að ræða, og að
minum dómi um allmikinn við-
hurð í norðlenzkum sögufræð-
um.
Kunningi minn norðlenzkur,
búsettur í Reykjavík, vék svo
vel að mér, að hann sendi mér
Þorstein. Var það nokkur við-
burður hér á heimilinu, ekki
hversdagslegt að slík-an gest beri
að garði í fásinni mínu — mict
( þétíbýlinu — þrátt fyrir hina
mikl-u og góðu starfsemi Loft-
leiða. — Og auðvitað settist ég
fljótt við lesturinn.
Þetta er miki-1 saga, undirtit-
lllinn — Þættir úr norðlenzkri
sögu, er mikið sannmæli. Það er
Ibomið svo víða við, að bókin
verður drjúgur þáttur búnaðar-
sögu Norðlendinga síðari hluta
18. aldar og um mestan hluta 19.
aldarinnar. Um leið er þar að
eigi lítill þáttur útgerðarsögunn
ar á 19. öld, enda er útgerðin þá,
og sjósókn, í rauninni snar þátt-
ur land'búskaparins, grein af
honum, svo sem var um aldir.
Ég er þess enga-n veginn um-
bominn að dæma bók þessa, en
ég hefi haft mikla ánægj-u af að
lesa hana, og unnið mér þar mik
inn fróðleik. Hygg ég þó að
mörgum þeim sem yngri eru sé
hókin ennþá meiri fróðleikur og
Btórum þarfur. Alltof margir af
Iþeim sem nú eru á léttasta
skeiði vita svo tiltölulega fátt
tim lífsbaráttu og starfssögu
feðra sinna og mæðra, hvað þá
forf-eðra, á síðu-stu öld, jafnvel
allt fram yfir aldamótin síðustu.
Fjöldi af ungu fólki hefir blátt
éfram enga hugmynd um frá
hverju pabbi og mamma hófust
f fyrstu æsku, til þess sem orðið
var, er þetta unga fólk man
fyrst eftir sér, laust fyrir mið-
hik þessarar aldar. Alltof margt
af unga fólkinu gengur að öllu
sem niú er, sem sjálfgefnu og
hefir ekki hugmynd um hver
etarfs-barátt, þrautseigja og þol
gæði leiddi til þes-s sem er, eða
rréttara sagt til þess að framfar-
imar gátu átt sér stað, þegar
fylling tímans kom, með tækni
og frelsi, lærdóm og verkefni.
Þessu unga fólki er Þorsteins-
eaga vafalaust hollur lestur, og
eem betur fer er þetta víða
gkemmtiiegur lestur, eða svo
finnst mér.
Eins og ég sagði er þetta mik-
ið ritverk, og mikill og góður
verður hlutur Eyfirðinga beggja
megin fjarðar, er sögur þeirra
tveggja eru fram fcomnar, Þor-
■teins á Lóni — svo sem nú er —
og saga Einars i Nesi, sem Arn-
ór h-efir skrifað og komin er út
-að nokkru, en víst ekki að fullu
enn. Báðir fara höfundarnir vítt
yfir. Af tilviljun æxlaðist svo
til að ég las fyrsta hluta bókar-
innar um Þorstein í handriti —
Sagan bak við söguna. Þótti mér
þá nóg um 'hversu mngangurinn
var mikill og margþættur, að
sögunni sjálfri, sem ég vissi að
á eftir átti að fara. Nú er ég les
verkið í heild sé ég og finn bet-
ur hversu þarfur inngangur sá
er mér og má vera þeim sem
ekki eru mér stórum fróðari.
Um styrkleika sögunnar um
sannindi öll get ég auðvitað alls
ekki dæmt, til þess skortir mig
aðstöðu, fróðleik og heimildir,
en ljóst er að höfundur hefir
kannað margt og mikið og sótt
víða til fanga. Hann hefir auð-
sjáanlega ekki unnið ritið sem
léttaverk, þvi fer fjarri. Traust
vekur það hve víða hann leið-
réttir fyrri skrif, og það jafnvel
í meiri háttar verkum, um sumt
er varðar norðlenzka útgerð og
jafnvel fleira.
Ef til vill má segja að höfund-
urinn sé nokkuð langorður all-
víða, en yfirleitt er ha-nn það á
skemmtilegan hátt, og hlutlaus
er hann ekki með öllu. Ekki tel
ég það Ijóð á ráði h-ans né verk-
inu, en vel má vera að aðrir
dæmi slíkt á annan hátt.
Það hefir verið mér munaður
að lesa allt hið búnaðarsögulega
í bókinni. Sumt var mér alveg
ný-tt, an-nað rifjaði upp og tengdi
saman -þekkingarmol-a og sagnir.
Jafnvel rekst ég á orð og orða-
tiltæki, á sviði sem mér er hug-
leikið. Á bls. 375 er t. d. talað
um stél á plógi, orð, sem ég hefi
aldrei rekist á fyrr, í því sam-
bandi. En um leið og ég nefni
þetta vil ég ekki skjóta því und-
an, að mikill fengur væri að þvi
að vita meira, heldur en fram
kemur í bókinni, um starfsemi
norska plægingamannsins Jens
Jensen Stæhr. En sennilega er
þar ekki hægt um vi-k. Nefnt er
að Stæhr hafi plægt í Skaga-
firði, á Reynistað og Dú-ki. Rifj-
ast þá upp fyrir mér að senni-
lega hafi hann plægt á Hólum
hjá Benedikt prófasti Vigfús-
syni. Unglingur á Hólum heyrði
ég að „tungan“ milli Lækjarins
er fellur um Gilið og þaðan nið-
ur túnið, og lindalækjarins, er
rennur úr Gvendarbrunni, væri
gömul slétta sem Sthær hefði
plægt. Svo fylgdi sögunni að
prófasti hefði þótt plægjan gróa
sei-nt, og h-efði látið rista torf í
flóanum fyrir neðan Kollugerði,
flytja héim og þekja flagið með
því. Lygileg saga, en hver veit?
Hún bendir að minnsta kosti til
þess að Stæhr hafi plægt á Hól-
um, og er það þá vafal-a-ust
fyrsta plæging á Hólastað.
Ég nefndi lindalækinn, er
rennur frá Gvendarbrunni, slíkt
er raunar misvísandi. Það -5-
hæfuverk var unnið að Gvend-
arbrunnur var grjótfylltur og
læknum frá honum lokað, átti
það að vera jarðabót. S-íðar var
raunar brunnurinn op-n-aður að
nýju, en mikill sjónarsviptir er
mér að hvarfi lækjarins, því að
óft dundaði ég barn við brunn-
inn og lækinn þann. — Það er
önnur saga.
Aðfinnslur við sögu Þorsteins
læt ég öðrum eftir, að mestu,
vil þó nefna 2—3 atriði, að því
er tekur til frágangs bókanna.
Þetta eru tvö bindi, en bindin
skiptast ekki um aðalkaflaskipti
sögunnar, hitt er 1-átið sitja fyrir
að fá bindin jafnstór, er vel um
■það. Hitt er óþarft, og d-álítið
ankanalegt, að af efnisskránni
sem er fremst í fyrra bindi er
ekki hæg-t að sjá hvar eða hvern
ig bókin skiptist í bindi, blað-
síðutala er áframhaldandi í báð-
um bindum, og ekkert efnisyfir-
lit í síðara bindinu. Þannig
verður lesandinn að fletta aftur
upp í fyrsta bindi til þess að
átta sig á efni síðara bindis.
Klaufalegt er það í meira lagi
(hjá forlaginu) er myndablaði
er skotið inn í miðja töflu er
nær yfir opnu, á bls. 384—385.
Heimilda er getið við hvern
kafla sögunnar, og greinileg
nafnaskrá er í lok síðara bindis.
Þó má með réttu að henni finna,
að menn með útlendum nöfnum
og því 'kunnari af ættarnafni en
Skírnarnafni, eru tilgreindir að-
eins eftir skírnarnafni. Þannig
er t. d. ekki hægt að finna í
nafnaskránni -hinn kunna garð-
yrkjufrömuð Lever kaupmann
á Ak-ureyri nema maður viti að
hann hét Hans að skírnarnafni,
NOTIÐ HIN
VIÐURKENNDU
CHAMPION
Kraftkerti
I BIL YÐAR.
* H.F. EGILL VILHJÁLMSSOM