Morgunblaðið - 24.07.1962, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 24. júlí 1962
MORCTJISBLÁÐIÐ
11
’
Grátandi ég
svínið sá....
Bretar skrifa, gefa út og
kaupa hinar furðulegustu bæk
ur. Ein slík kom út ekki alls
fyrir löngu og heitir „The
Symibollice Pig“ (orðrétt: Hið
táknræna svin). Bókin fjall-
ar aðallega um- myndir- af
srvínum.
Sirkusinn á raunverulega
ekkert skylt við rómversku
hringleikaúsin, sem voru and
stæða hans. Sirkusar eru frið
samlegir, en Rómverjar
skemmtu sér við að horfa á
blóðsútlhellingar. Rómversku
leikararnir áttu sér stað á af-
löngu sviði, en sýningarsvið
sirkusins er hringur.
Upphaf sirkusa
Á súlu, sem skilur að glugga
skeXlinöðruverzlunar og mat
söluihús í Westminster Bridge
Road, má finna plötu, sem á
stendur: „Prá þessum stað
breiddist sirkusinn út um
heiminn." Þetta er hárrétt,
því að Bhilip Astley reisíi
fyrsta hringleikahús sitt á
þessum stað 1769.
Síðan hefur sirkusinn breiðst
út um allan heim, og orðið
mörgum til ánægju. Einkum
eru börn hrifin af sirkus, en
meðal aðdáenda hans hafa
einnig verið jafn virðulegar
persónur og Viktoría Englands
drottning.
Furðulegast af því, sem
nefnt er í bókinni eru senni-
lega svínamyndir í kirkjum.
Víðsvegar um Evrópu má
finna svínamyndir í gömlum
kirkjum. bæði á stólfótum og
í skrautlegum gluggamyndum
í kórmyndum dómkirkn-
anna finnast svín að leika á
hörpu, svín að kippa í buxna-
skálmar manna og menn að
feasta rósum fyrir svín.
í bókinni er einnig safnað
miklu af smávísum og barna
gælum um svín, svo og máls
háttum. Ennfremur er þar
fjöldi mynda af gistihúsaskilt-
um með blessuðum skepnun-
um.
Hringurinn á rót sína að
rekja til þess, að Astley komst
að því að hann átti létt með
að halda jafnvægi standandi
á hesfbaki, þegar hann lét hest
inn hlaupa í hringi. Miðflótta
aflið kom-honum þá til aðstoð
ar.
Astley byrjaði einnig að
reka hringleikahús í París, og
sonur hans, John, kom oft
fram fyrir Marie Antoinette,
sem kallaði hann „Ensku rós-
ina“. Astley feomst allt suður
til Belgrad, en einn af sam
verkamönnum hans, er síðar
varð keppinautur, Oharles
Hughes fann upp nafnið sirk
us og fór til Rússlands.
Einn al lærisveinum hans,
William Riofeetts fór fyrst
með sirkusinn til Ameríku og
byggði fyrsta hringleikahús-
ið þar í Fíladelfíu 1793. Um
aldamótin 1800 var til aragrúi
sirkusa um alla Evrópu og
Ameríku og víðar.
(The Geographical
Magazine).
Svín leikur á hörpu; úr St.
Georgskirkju, Stowlangtoft
Höfundarnir eru greinilega
hinir mestu svínavinir, því
efni bókarinnar fjallar að
mestu leyti um bjartari hlið-
arnar á samtoúð manna og
svína. Gagnrýnendur hafa
velt fyrir sér, hvort einhverj
ir svínahatarar þurfi ekki að
skrifa um þau líka. Af nógu
er að taka, til dæmis segir
bókin ekki frá því, að á mið
öldum feom fyrir, að svín voru
dregin fyrir rétt, ásökuð um
að éta ungbörn á föstudögum.
Margt er skrýtið í kýrhausn
tun.
(Boofes of the month)
Enn í dag ágirnast menn
gullið. Nú geta menn breytt
öðrum og „óæðri“ málmum i
gull, enda þótt það borgi síg
ekki. Sú var tíðin, að þúsund
ir manna um allan hinn sið-
menntaða heim baukuðu við
þetta í tilraunastofum sínum.
f sögubókum er jafnan
kennt, að gullgerðarlistin hafi
verið undanfari nútíma efna
fræði. Þefcta er þó ekki alls-
kostar rétt.
Fyrr á öldum voru til
þrennskonar gullgerðarmenn:
Hinir miklu gullgerðarmenn
leituðu fyrst og fremst að
vizku sem væri algild. Að-
ferðir þeirna byggðust fyrst
á ævafornum helgisögum og
táknmáli, Það voru alltaf aðr
ir til, sem höfðu höndlað vizku
steininn. Leit þeirra var kerf
isbundin, og táknræn. Vizku
steinninn fól í sér bekkingu
á öllu, sem vitað varð um
heiminn og tilveruna, bæði
andlega og efnislega. Listin
að breyta ýmsum efnuim í
gull var aðeins einn þáttur
þeirrar vizku. Þessi vísindi
hétu alkemi. Aðrir voru að
leita út í bláinn. Leit þeirra
fól ekki 1 sér kerfi né heim-
speki. þeir studdust aða^ega
við efnislega hluti, og voru
að nokkru leyti feður efna-
fræðinnar..
Þessi vísindi hétu spagyrv.
Auk þess voru svo til svikar
ar.
Þótt undarlegt megi virð-
ast eru allar þessar þrjár teg
undir gullgerðarmanna til enn
þann dag í dag. Hinir fyrst-
nefndu hafa með sér leynifél-
ag, sem heitir „Bræður Helí-
ópólis“. Félag þetta mun hafa
verið stofnað fyrir 1700 árum
í Egyptalandi. Helgisiðir laun
helga Egyptalands lifa enn að
einhverju leyti meðal félags
þessa, og er það að því leyti
skylt frímúrarareglunni.
Um síðustu aldamót var
stunduð talsverð „æðri-efna-
fræði“ eða hjrperkemi, eins og
áhangendur hennar nefna
hana. Þar er aftur um að ræða
trú á, að allt efni væri í raun
inni sama eðlis, og því ætti
að vera Tnögulegt að um-
breyta því með „efnafræðileg
um“ aðferðum. Frægastur
hyparkemista var F. Jollivet-
Castellot. Hann hafði marga
lærisveina um aldamótin og
meðal þeirra var sænska skáld
ið August Strindberg. þó að
fæstir muni eftir því nú. Str-
indberg átti rannsóknarstofu
og gerði þar tilraunir. Hér er
bréf, sem hann skrifaði Jolli-
vet-Castelot 15. apríl 18S>6'
Táknræn mynd úr gullgerðarhandriti. Asninn táknar nr.erki
Saturnusar (guðsins, en ekki plánetunnar) og táknar frum
efni. Nægtahornið að haki hans er merki auðæfanna, sem
gullgerðarmanninum geta hlotnast. Vegna þess, að alkemí
var einnig tónlist, leikur asninn á. trompett og eftir því dansa
hinir forvitnu „apar náttúrunnar“, gullgerðarmennirnir.
Kæri herra.
Þar sem þér álítið, að
mögulegt sé að búa til gull,
sendi ég yður þessi sýnis-
horn og bið yður um að
segja skoðun yðar á málm-
inum, sem hefur fallið út.
iþér minnist ef til vlll skoð-
ana minna á hlutverki járn-
súlfats, (salt af brennisteins
sýru og járni. — þýð.) sem
fellir gullsölt.
Tilraunin:
Eg bleyti pappírsræmu
með járnsúlfati. Síðan held
ég henni yfir opinni amoní
aksflösku í tæpa mínútu.
Eftir það þurka ég ræmuna
í vindlareyk í 5 til 10 mín-
útur. Meira geri ég ekki.
Vindillinn þornar og gefur
frá sér amoníak. Þetfca kem
ur í veg fyrir að járnsýring
urinn verði aftur að járni.
Ef sýnishorn mín hafa
skemmzt þarf aðeins að hita
þau yfir sígarettu. Eg hef
unnið meira að þessum til-
raunum, en sé ekki ástæðu
til að gera málið flóknara.
Eg bið yður að endurtaka
tilraun mína og segja mér
hvort yður virðist hinn guii
málmur innihalda gull —■
að vísu í örlitlu magni, en
gullið í Traanswaal er það
líka....
En rétt er að minnast þess,
að þessir menn unnu í fullri
alvöru og voru ekki að ryna
að svíkja sér út auðævi, eins
og verk Jollivet-Castelot bera
með sér. Þessar tilraunir eru
spagyry. Samtíma alkemistar
höfðu fyrirlitningu á þeim.
Nútímamönnum ferst varla
að býsnast yfir forfeðrum sín
um.
(Heimildir: The Alchem
ists, M.Caron og S. Hut-
in).
Gulliö býður
Hoffinn . . .
Jóhannes Jörundsson
ÖRÐUGT á ég með að sætta
mig við þá tilhugsun að Jó-
hannes Jörundsson sé látinn.
Hygg ég að svo sé um fleiri,
sem þekktu þennan dugmikla
og viðmótsglaða mann. Sjálfum
munu honum ekki hafa komið
þessi þáttasfeil svo mjög á ó-
vart, þótt ekki léti hann á því
bera. Þótt hann væri manna
reifastur og einlægastur í kunn
ingjahópi var hann dulur að
eðlisfari; hreinskilinn, en flík-
aði þó lítt tilfinningum sínum,
ijafnvel ekki við nána vini. Þeir
munu því ekki hafa verið marg
ir, sem vissu að hann gekk ekki
heill tH. skógar, og þó ennfærri
sem höfðu grun um að hann
vissi að hverju fór. Það sann-
rýmdist ekki skapríki hans og
karlmennsku að æðrast eða slá
af; hann var einn af þeim, sem
efcki gat látið bugast fyrr en
hann brotnaði og kippti þar í
kynið. Hann vann því af sama
kappi og hlífði sér hvergi, með-
an hann mátti uppi standa. —
Getur þó nærri hvílík hugraun
það hefur verið jafn tilfinninga
ríkum manni, að vita dauðann
í námunda við sig í blóma lífs-
ins, á meðan hann átti flest ó-
unnið — og hafði hann þó kom
ið furðu miklu í verk, þegar
hann lézt, þrjátíu og eins árs
að aldri, þann 14. þ. m. eftir
stranga, en ekki mjög langa
sjúkdómslegu.
Kynni okkar Jóhannesar
urðu skömm — en góð. Betri
samstarfsmann gat ekki. Hann
var manna prúðastur í öllu dag
fari, jafnan kátur og örvandi,
en fastur fyrir og ákveðinn ef
því var að skipta og um leið
slíkur drengskaparmaður, að
hann vildi á engan ganga. Hann
var glæsimenni í sjón og fram-
komu, og hatði ósjálfrátt þau
áhrif, að öllum leið betur og
allt varð glaðara, þegar hann
bættist í hópinn. Kappsamur
var hann og kunni því illa að
láta hlut sinn, en sárast þótti
honum, ef hann fann sig beitt-
an rangsleitni — hafði þó ekfei
orð á því við neinn, heldur
duldi það með sér, og seint mun
hann hafa leitað hefnda. Hann
tók virkan þátt í stjórnmála-
baráttunni um skeið, og kvað
þar að honum eins og annars
staðar; hafði þó dregið sig þar
nokkuð í hlé að undanförnu, ef
til vill ekki áverkalaust, þótt
hann léti ekfei á bera. Efast ég
og um að hann hafi í rauninni
verið vel til slíkrar baráttu fall
inn, eins og hún er háð með
þjóð vorri, og var hann þó
glæsilegur baráttumaður, mál-
snjall, rökfastur og einarður.
Jóhannes Jörundsson var ó-
venjulega fjölhæfur maður og
góðum gáfum gæddur. Um
skeið mun hann hafa ætlað sér
að ganga listamannabrautina, og
nám stundaði hann í Handíða-
skólanum á sínum tíma. Hygg
ég að myndlistin hafi alltaf átt
rík ítök með honum, og að hann
hafi löngum saknað þess að
hann vígði henni ekki starfs-
krafta sína. í eðli sínu var hann
listamaður, og hefði hann vafa-
laust náð miklum árangri sem
slíkur, eins dugmikill og hann
var og heill, að hverju sem
hann gekk.
1 dag er Jóhannes Jörundsson
til grafar borinn. Það hygg ég,
að enginn sé sá er honum
kynntist, sem ekki saknar hans.
Og að þeir sakni hans mest,
sem þekktu hann bezt.
Loftur Guðmundsson.
ÉG sem þessar fáu línur rita,
finn mig knúinn til að minnast
með þakklæti, vinar rnins Jó-
hannesgr Jörundssonar sem í
dag er borinn til hinnar hinztu
hvílu.
Jóhannes var eimhver fjölhæf-
asti maður sem ég hef kynnzt
á lífsleiðinni, ágætléga greindur,
lisfchneigður vel og átti létt með
að vinna flest verk, enda dugn-
aðarforkur að hverju sem hann
gekk.
— En fyrst og fremst var hann
frálbær drengur í smáu og stóru,
enda vinmargur og vinsæll.
Munu margir vinir hans og
Framhald á bls. 17.