Morgunblaðið - 13.12.1962, Síða 1

s
II

Flmmtud. 13. des. 1962

/. Upphaf
og útúrdúr
A Ð fara utan, kynnast nýju
fólki og fjarlægum löndum,
að leita hvíldar frá erli og
skvaldri og finna notalegan
blett, þar sem sólin bræðir
frostið í huga og sál; það er
draumur allra íslendinga.
Sem betur fer breytist þessi
draumur stundum í ferskan
og óvæntan veruleik.
Á heimleiðinni frá Róm
sagði ég við Einar Helgason,
forstjóra Flugfélagsins í
Glasgow: „Þeim hefur fjölg-
að mikið, sem fara utan með
vélunum ykkar.“
Einar er greindur maður og
tekur vel eftir. Hann horfði á
mig spurnaraugum og sagði:
„Hvað segirðu, utan?“
„Já, hvað átti ég að segja?“
„Nei, ég veit þetta er rétt,
en ég heyri bara engan segja
utan lengur. Nú segja allir:
„Ég ætla að fara út.“ Ég er
ekki viss um að fólk mundi
yfirleitt skilja þig, ef þú segð-
ist ætla að fara utan.“
„Það er ómögulegt," fullyrti
ég.
En Einar sat fast við sinn
keip. „Það er eins og fólk
þurfi að snúa öllu við,“ sagði
hann. „Þegar Snorri fór frá
Noregi, sagði hann: „Út vil
ek.“ Þá fóru menn utan frá
íslandi, en út til Islands. Nú
fara allir út frá íslandi."
Ég varð að' viðurkenna að
Einar hefði mikið tdl síns
máls. Þegar ég kvaddi hann,
datt mér í hug að það gæti
komið að gagni að prenta
þetta samtal okkar. Nú getur
einhver framtakssamur mál-
vísindamaður, kannski Svíi
eða Þjóðverji, skrifað heila
doktorsritgerð um orðin út og
utan í íslenzku máli. Og það
er hægt að halda sex tíma
doktorsvörn fyrir opnum
tjöldum.
Það er gaman að fara utan-
með Gullfossi síðan sjóveikis-
töflurnar komu til sögunnar.
Við fóruiu 22. september.
Ferðinni var heitið til Leith
í Skotlandi. Veðrið sæmilegt
og engin ástæða til að ör-
vænta með jafnskætt vopn
upp á vasann og postafen-
töflur. Þá voru þær ekki enn
komnar á svartan lista. Ég
verð að viðurkenna að ég
kveið þessari ferð; komið
haust í fjöllin og myrkrið í
sókn, eins óbilgjarnt og kín-
verskir kommúnistar í Ladak.
Haustblöðin lágu skrælgul í
rennusteinunum og ég hafði
nýverið séð lóuna hópa sig á
eyrunum við Bergsnös í
Stóru-Laxá. Það var óneitan-
lega hrollur i mér að sigla
um þetta leyti árs yfir það
hafsvæði, sem hátíðlegir
ræðumenn kalla fslands ála.
En þá rakst ég óvart á frá-
sögn þess efnis, að franski
sjóherinn hafi ekki verið
erkifjandi Nelsons aðmíráls,
heldur ónot sjóveikinnar.
Sumir halda að allt sé rétt
sem stendur á sögubókum.
Það er síður en svo. Litlu
þúfurnar - mannkynssögunni
hafa ekki alltaf fundið náð
fyrir augum sagnritaranna,
en þær hafa velt mörgum
stórum hlössum. Framfarir í
læknisfræði á þessari öld
verða að öllum líkindum ekki
viðfangsefni sagnfræðinga
framtíðarinnar, eða hvað
skyldi Alexander Fleming
hafa lengt líf margra svo-
kallaðra þjóðarleiðtoga?
Bollaleggingar eins og þess-
skortir ekki heldur sjálfs-
traustið. Þeir eigna sér og
sínum flokki þær framfarir,
sem hafa orðið í Sovétríkjun-
um síðustu árin. Það er skipu-
lagið, segja þeir, byltingin,
sem komið hefur öllu góðu
til leiðar. En engum, hvorki
kommúnistum né öðrum,
dettur í hug að viðurkenna
þá staðreynd, að það er
hvorki skipulagið né bylting-
in, sem hafa búið í haginn
fyrir framfarir þessarar ald-
ar, heldur sú öra vísindaþró-
un, sem átt hefur sér stað um
allan heim. Vísindin efla alla
dáð, sagði íslenzkt Ijóðskáld.
Það er ekki sama og stefna
kommúnistaflokksins efli alla
dáð. Þrátt fyrir innblásturs-
leysi kommúnisrnans hafa
orðið framfarir í Sovétríkjun-
um. Og framfarir í öðrum
ríkjum eru ekki endilega að
þakka einum flokki fremur en
öðrum, heldur þeirri tækni-
dýrkun, sem einkennir nútím-
ann. Við lifum -á vísindaöld.
Auðvitað geta pólitískar
stefnur haft áhrif á þróunina,
örvað hana eða dregið úr
henni, allt eftir þvi hver um
stjórnvölinn heldur. En lyk-
illinn að framföruni nútímans
er í hendi vísindamannsins.
Krúsjeff byggir ekki orku-
verin í Sovétríkjúnum úr úr-
eltum teóríum Karls Marxs,
Kennedy smíðar ekki land-
búnaðarvélar úr stefnuskrá
demókrataflokksins. Þessar
ófrumlegu uppgötvanir urðu
niðurstöður mínar af bolla-
leggingum um sjósókn og
postafen. Eða mundi þetta
tiltölulega saklausa sjóveiki-
lyf sýna ágæti kommúnism-
ans, ef það væri framleitt í
Sovétríkjunum?
En þetta er útúrdúr, Þjóð-
viljinn mundi kalla svona
víxlspor: undirlægjuhátt við
auðvaldið.
af sér eins og hestur í höm
sem hristir af sér byljina og
er jafngóður eftir. Land-
krabbarnir leggja annan
mælikvarða á gott sjóskip en
sjómennirnir. Þess vegna er
það fyrir einhvern misskiln-
ing að það orð hefur komizt
á að Gullfoss sé vont sjóskip.
Margir íslendingar vita allt
um allt. Skömmu áður en við
fórum utan, átti ég stutt sam-
tal við einn af þessum spek-
ingum. „Ef það verður vont í
sjóinn, færðu gúmorinn,“
sagði hann.
„Heldurðu það“ stamaði ég
og gaut bænaraugum til him-
ins.
„Já, það máttu reiða þig
á,“ sagði hann.
„En heldurðu. . .“
„Ég held ekkert um það,“
greip hann fram í.
„Ég á við, heldurðu að. . “
Hann sá að ég var orðinn
eins grár í andlitinu og út-
mánaðahiminn, svo hann
stillti fullyrðingum sínum í
hóf og bætti við með sem-
ingi: „Ja, þú þarft náttúrlega
ekki að fá svo slæmt í sjóinn,
en .... “
„En....“
„Ja, það er þetta. Ef hann
gerði nú reglulegt haustveð-
ur —“
„Ef hann gerði nú það, þá
hvað?“ stamaði ég.
„Ekki svo að skilja að ég
viti til þess að neinn hafi
beinlínis dáið úr sjóveiki,
en....“
„Heldurðu að Gullfoss sé
svona vont sjóskip?" spurði
ég í þeirri von að hann færi
mýkri orðum um þetta flagg-
skip íslenzka flotans.
„Já, afleitt," sagði hann fast
og ákveðið.
Ég fann að það var eitt-
hvað ekki í lagi með magann
í mér, svo ég kvaddi í skyndi
og fór. Hann kallaði á eftir
ar kalla á fleiri vangaveltur.
í frjálsum löndum eru starf-
andi margir stjórnmálaflokk-
ar og eiga það allir sammerkt
að trúa ótakmarkað á ágæti
sjálfs sín og sinnar stefnu,
eins og það er kallað. Undir
forystu allra þessara flokka
verða óneitanlega miklar og
örar framfarir, eins og mál-
um er nú háttað í heiminum.
Og allt er þetta flokkunum að
þalrka. Forystumenn komm-
únistaflokks Sovétríkjanna
II. „Þú ert
betri i hnénu"
Gullfoss er stolt íslenzka
flotans. Sumir segja að hann
sé vont sjóskip, en það er
mikill misskilningur. Hann
veltur að vísu allmikið, en
tekur ekki á sig sjó. Stýri-
mennirnir segjast varla muna
eftir því, að hann hafi nokk-
urn tíma fengið á sig slæman
hnút. Hann veltir sjóunum
mér: „En það er aðeins til
eitt ráð, að fá sér bara dug-
lega neðan í því. Þessar fjand
ans töflur hafa ekkert að
segja.“
Ég fór heim. Hvað skyldi
nú til bragðs taka? Komi það
sem koma vill, var of her-
mannleg upphrópun eins og
á stóð. Hvaða karl er ég, að
ég geti boðið höfuðskepnun-
um byrgin? spurði ég sjálf-
an mig. En konan mam exki
vera að því að taka þátt í
þessari styrjöld við ímynd-
unarveikina, hún var of önn-
um kafin við að taka til og
pakka niður, og mér fannst
engu líkara en gert væri ráð
fyrir því að við mundum
ekki eiga afturkvæmt til
þessa lands. Guð minn góður,
hvað á ég að gera? spurði
ég enn sjálfan mig, hvað á
þetta bardús eiginlega að
þýða? En ekkert svar.
„Það er allra veðra von,
komið fram í september,"
sagði ég við konuna. Hún er
þingeysk og sagði lakóniskt:
„Verra getur það orðið í janú-
ar.“ En hvernig skyldi spáin
á Atlantshafinu vera? og mér
datt allt í einu í hug að
Morgunblaðið gæti nú einu
sinni komið að notum. Ég leit-
aði um íbúðina þvera og endi-
langa að bls. 2 og fann hana
loks á nýbónuðum ganginum.
En veðurkortið var auðvitað
ekki í blaðinu þennan dag og
ég fór að bölva með sjálfum
mér. „Þá einu sinni ég hélt
maður gæti haft gagn af
Morgunblaðinu vantar veður-
kortið í það,“ tuldraði ég.
„Hver tók það út?“ spurði
konan. Ég svaraði engu, en
varð að viðurkenna að ég
hafði sjálfur tekið kortið út
kvöldið áður vegna þrengsla.
Ekki í fyrsta skiptið, sem ég
hafði beðið ósigur fyrir óvini
númer eitt: þrengslum í blað-
inu.
Skömmfu seinna hringdi
siminn. Það var maður Láru
miðils og spurði, hvort ég gæíi
upp á gamlan kunningsskap
hitt þau að máli. Ég spurði
hvers kyns erindið væri: „Nú
hefur Sveinn Víkingur lokið
við söguna," sagði hann, „okk
ur langar til að þú hlustir á
kafla.“
„En ég er ákaflega upptek-
inn,“ sagði ég, „ég er að fara
til útlanda.“
„Nú, og hvert?“ spurði
hann.
„Til Ítalíu eins og Egg-
ert Stefánsson,“ sagði ég, og í
sömu andrónni hristi ég af
mér óttann við Atlantshafið
og reyndi að gera sem mest
úr þeirri forfrömun, sem beið
min.
„Það nær þá ekki lengra,
en við sjáumst þegar þú kem-
ur aftur,“ sagði hann.
Áhuginn á málefninu lét
mig ekki í friði. „En hvernig
væri að ég skryppi snöggv-
ast?“ spurði ég. Og það var
afráðið að ég kæmi á næsta
kiukkutíma.
Lára tók mér að vanda með
brosi og útréttum höndum.
Og þegar ég var seztur inn í
stofu, sagði hún allt í einu:
„Þú ert betri í hnénu.“
„Já,“ svaraði ég undrandi.
„En þú ert með bólgur í
ennisholunum,“ sagði hún.
„Jæja, einmitt það,“ sagði
ég ekki minna undrandi.
Svo lýsti hún þeim sem í
kringum mig voru, skilaði
nokkrum kveðjum til mín
handan landamæranna miklu.
Og svo hlustuðum við á kafla
úr bókinni hennar.
„Ég kvíði fyrir sjónum,“
skaut ég inn milli greinaskila.
„Þú þarft ekkert að óttast,“
sagði hún og horfði út í loftið,
og auðvitað skildi ég það svo
að veðrið yrði þolanlegt.
Við hlustuðum á annan
kafla. Að honum loknum
sagði ég. „Þú heldur þá að
veðrið verði sæmilegt?"
„Þetta gengur allt ágæt-.
lega,“ sagði hún. „Þú ert ekki
feigur, ég sæi ef svo væri.“
Ég hafði róið á miðunum
hennar Láru og fiskað vel,
allt að því langlífi. Ég stóð
UPP og kvaddi hinn ánægð-
asti. Þegar við feðgarnir geng
um niður stigann, tók ég eftir
Framh. á bls. 2