Morgunblaðið - 13.12.1962, Blaðsíða 3

Fimmtuclagur 13. des. 1962
MORGUNBLAÐIÐ
um menn og listir
Á SÍÐASTLH>NU vorl var
frumflutt í Dómkirkjunni í
Coventry á Englandi nýtt
tónverk — „War Requiem“ —
eftir brezka tónskáldið og
hljómsveitarstjórann Benja-
min Britten. Tónverk þetta er
allóvenjulegt, það er eins kon
ar messa, en ekki hyggð á trú
arlegum texta, heldur á ljóð-
um eftir brezka skáldið Wil-
fred Owen, sem hefur flestum
betur ort um stríð og hörmung
ar þess og náði þó aðeins 25
ára aldri.
Dómkirkjan í Coventry var
að mestu eyðilögð á styrjald-
arárunum, en hefur nú verið
endurreist og hafði nýlega
verið vígð að nýju, þegar verk
ið var flutt. „War Requiem"
Brittens hlaut einróma lof
gagnrýnenda og áheyrenda í
Bretlandi. „London Times“
sagði, að það væri meistara-
legast og göfugast verka hans,
— en þegar ákveðið var að
flytja verkið 1 Þýzkalandi,
urðu jafnvel mestu aðdáendur
höfundarins uggandi um, að
því yrði ekki vel tekið af
Þjóðverjum. Sú varð þó ekki
raunin.
Til þess að leggja áherzlu
á sáttaanda verksins hafði
Britten upprunalega fengið
hina heimsfrægu söngvara,
brezka tenorsöngvarann Peter
Pears og þýzka bariton-söngv-
arann Dietrich-Fischer Die-
skau til þess að syngja
tvö helztu einsöngs hlut-
verkin og bandarsísk sópr-
ansöhgkona Ella Lee, fór
með aðal kvenhlutverkið. Við
flutning verksins í Coventry
hafði Dieskau verið svo hrærð
ur, að hann megnaði vart að
syngja sum atriðin — svo
sterk áhrif höfðu bæði Ijóðið
og tónsmíðin á þennan mikla
meistara. Svo slysalega vildi
til fyrir nokkrum vikum, að
Dieskau veiktist af bronkítis
ið ríkti fyrst alger þögn í áhorf
endasalnum, en síðan ætlaði
allt um koll áð keyra. Hljóm-
sveitarstjórinn og höfundur-
inn voru kallaðir fram hvað
eftir annað og Benjamin Britt-
en létti. Allar hrakspár höfðu
reynzt ósannar. Þjóðverjar
höfðu skilið, hvað fyrir hon-
verkið verði nú virt á upp-
hæð, er nemur hvorki meira
né minna en hálfum miljarði
xslenzkra króna.
Þegar ítalinn Vicenco Peru-
gia stal málverkinu árið 1911
var það virt á 630 milljónir
íslenzkra króna, sem var held-
ur engin smá upphæð í þá
daga.
Meðal orsaka þess, að mál-
verkið er tryggt fyrir slíka
ógnar upphæð er sú, að.Mona
Lisa leggur bráðlega upp í
sitt lengsta ferðalag til þessa.
Hún hyggur á Ameríkuferð til
þess að sýna sig í New York
og e.t.v. einnig í Washington.
André Malraux, mennta-
málaráðherra Frakkiands er
upphafsmaður þessarar hug-
myndar, sem mörgum Frökk-
um þykir ganga guðlasti næst.
Malraux hafði sagt í ræðu, er
hann var á opinberu ferðalagi
í Bandaríkjunum í fyrravor,
að hin miklu listaverk fyrri
alda væru í raun og veru eign
allra þjóða heims, og hann
gæti t. d. vel hugsað sér, að
Mona Lise yrði send á sýningu
í Bandaríkjunum. Nú er ætlun
in að standa við þessi ummæli
Maximillian Schell í hlutverki „fangans“
Mona Lisa
og varð að hætta að syngja um
hríð. Þá tók við hlutverki hans
austurríski baritonsöngvar-
inn, Walter Berry, og söng
það, er verkið var flutt með
Philharmoníuhljómsveitinni í
Beirlín, undir stjórn Colin
Davis. Þegar verkinu var lok-
um vakti, og metið verk hans
að verðleikum.
Benjamin Britten hefur um
árabil verið mikill andstæð-
ingur hernaðar og styrjalda.
Hann neitaði að gegna her-
þjónustu í heimsstyrjöldinni
síðari og í verki sínu leggur
hann áherzlu á þjáningar,
eyðileggingu og tilgangsleysi
styrjalda.
Ljóð Wilfred Owens eru vel
til þess fallin að byggja á slík
tónverk. Það ljóð, sem mun
helzta uppistaðan í hlutverki
Brittens heitir „Strange Meet-
ing“. Wilfred Owen lét líf sitt
25 ára að aldri á vígstöðvun-
um í Frakklandi í heimsstyrj-
öldinni fyrri, aðeins viku áður
en vopnahléð komst á. Nokkr-
um vikum fyrir lát sitt skrif-
aði hann móður sinni og sagði
m. a.: „Ég kom hingað til þess
að hjálpa þessum piltum —
beinlínis á þann hátt, að
stjórna þeim, eins vel og
nokkrum liðsforingja er unnt,
óbeint á þann hátt að íhuga
þjáningar þeirra, svo að ég
geti - síðar gerzt málsvari
þeirra." Owen lézt í blóma
lífsins, rétt í þann mund,
er hann ætlaði fyrir al-
vöru að hefja skáldferil
sinn og yrkja boðskap sinn til
mannkynsins. Engu að síður
er honum skipaður sess næst
Seefried Sassoon, þeim manni,
er bezt allra Englendinga hef-
ur ort um styrjaldir.
Þær fregnir bárust frá
París fyrir skömmu, að innan
skamms ætti að endurnýja
tryggingu á málverkinu fræga
af Monu Lisu og hækka trygg
ingarupphæðina um leið.
Segja þessar fregnir, að mál-
austur vígstöðvunum, sem
komizt hefur undan réttar-
höldunum í Núrnberg með því
að láta opinberlega fregnast,
að hann hafi flúið til útlanda
og látizt þar. f raun og veru
leynist hann á heimili sinu á
þakloftinu, í eigin fangelsi, án
nokkurs samneytis við um-
heiminn og án þess að vita
hvað gerist í Þýzkalandi eftir
stríðið. Eina manneskjan, sem
hann umgengst er systirin, er
gætir hans og annast og er
jafnframt ástmey hans. Aldr-
aður faðir hans, fyrrverandi
vopnasmiðjueigandi, býr á
neðri hæðinni, haldinn krabba
meini og bíður dauðans. Ann-
ar sonur hans hefur sagt skilið
við fjölskyldu sína, en kona
hans (Sophia Loren) kemst
að tilvist fangans á loftinu og
fer og talar við hann. Um hríð
virðist hún ætla að falla fyrir
honum og frásögnum hans af
styrjöldinni, en hún er heitur
andnazisti og svo kemur, að
hún fær ógeð á sjálfsvorkunn
semi hans.
Margt mun athyglisvert við
þessa nýju mynd. í henni er
á sérstæðan hátt sýndur sann-
leikurinn að baki ímyndaðra
frásagna fangans. Kjarni sögu
hans er sá atburður, er böðuls
starf hans hefst með því að
hann tekur af lífi tvær konur,
fanga í Smolehsk. Hann gyllir
atburðinn æ meira fyrir sér og
þeim er á hann hlýða, en um
leið málar hann á veggina, að
boði samvizku sinnar, myndir
er sýna hina sönnu sögu.
Veggjamálverkin í myndinni
eru gerð af einum sterkasta
og hugmyndaríkasta málara
Ítala Renato Guttuso og eru
sögð ná einstæðum áhrifum.
Tónlistin í myndinni er að
mestu leyti þriðji þáttur ell-
eftu sinfóníu Shostakowits —
og er nánasti aðstoðarmaður
ráðherrans þegar farinn vest-
ur um haf til þess að búa í
haginn fyrir hina yndislegu
og óskiljanlegu. Franskir mál-
verkasérfræðingar eru and-
vígir þessari hugmynd, þeir
óttast að breyting á loftslagi,
hitabreytingár og flutningur
vestur um haf kunni að valda
skemmdum á málverkinu.
Ýmislegt hefur drifið á daga
Monu Lisu, frá því hún varð
til af höndum meistara síns,
Leonardo Da Vinci, í byrjun
sextándu aldar. Málarinn tók
Ayndina með sér á flótta til
Frakkiands, þar sem Franz 1.
skaut yfir hann og myndina
skjólshúsi. Hún hefur hangið
í svefnherbergj um Loðvíks 14.
og Napóleons mikla, en það
var hann, sem gaf Louvre
safninu málverkið árið 1804.
Árið 1911 var henni stolið,
eins og fyrr segir, og fannst
hún þá ekki í tvö ár. Á styrj-
aldarárunum var hún geymd
á hinum og þessum stöðum,
mest í gömlum höllum og síð-
ast fyrir fimm árum lá við að
suður-amerískur náungi eyði-
legði myndina, þar sem hún
hékk í Louvre. í það sinnið
slapp Mona Lisa með litla
rispu á handleggnum.
Víða um heim bíða kvik-
myndaunnendur þess með eft-
irvæntingu að sjá hina nýju
kvikmynd Vittori de Sica,
Fangana í Altona. Myndin er
byggð á leikriti eftir Jean-
Paul Sartre og tekin í Róm,
Hamborg og Austur Berlín.
Aðalhlutverk myndarinnar
leika Maximillian Schell,
Sophia Loren og Frederic
March. Schell leikur hlutverk
fyrrverandi nazistaböðuls frá
Wilfred Owen
In memoriam — Helztu stef
þáttarins ganga gegmun alla
myndina og síðustu tuttugu
mínútur myndarinnar er þátt
urinn leikinn allur.
Benjamin Britten
Ýmsir hafa þótzt sjá til-
hneigingu hjá sovézku ríkis-
stjórninni til þess að gefa lista
mönnunum rússnesku frjálsari
hendur í listsköpim og listtúlk-
un. En þetta virðist vera bjart-
sýnin einber, ef dæma má af
viðbrögðum Krúsjeffs, er hann
sá sýningu ungu listamann-
anna í Moskvu á dögunum.
Fyrir nokkrum dögum birti
„Pravda“, málgagn sovézka
kommúnistaflokksins harðorða
grein um þá listamenn, sem
hlypu hugsunarlaust eftir vest
rænum tízkufyrirbrigðum og
legðu sig niður við að gera
ómerkilegar stælingar á hinni
siðspillandi vestrænu list, sem
væri í eðli sínu óendanlega
fjarlæg sjónarmiðum og lífs-
skoðun sovézkra borgara.
„Pravda" hvetur mjög öll sam
tök listamanna til að fordæma
slí'kan hugsunarhátt og leggur
á það áherzlu að helgasta hlut-
verk þeirra sé að samræma
hugmyndir hæfileikamanna á
sviði bókmennta og lista á
grundvelli kenninga sósíalism-
ans og hinna miklu hugsjóna
kommúnismans.
Á sviði tónlistarinnar hefur
„Pravda“ mikið horn í síðu
jazzins og fordæmir hugsunar-
lausa ástríðu á jazzi. „Er það
í raun og veru löglegt athæfi,
er spurt í greininni „að félag
tónlistarmanna í Sovétríkjun-
um skuli á hljómleikum sín-
um láta þrjár jazz-hljómsveit-
ir leika“. Og stjórnarblaðið
„Izvestija“ hefur tekið undir
gagnrýni „Pravda“. Þar segir
m. a. að alls kyns eftiröpun
á listum, hvort sem um sé að
ræða tónlist, málaralist eða
kvikmyndalist sé skaðleg
þroska þeirra, sem eiga að
byggja upp hinn nýja heim
framtíðarinnar.
Sophia Loren sem mágkonan.