Morgunblaðið - 13.12.1962, Blaðsíða 12

12
MORCVTSBLAÐIÐ
Fimmtudagur 13. des. 1962
Þorstelfin IVf. Jónsson skritcir um bókina:
íslenzkar Ijdsmæður
tslenzkar ljósmæður I. Ævi- Fremst i bókinni er þáttur eftir hann geymdi hj
þættir og endurminningar. Séra I séra Svein Víiking um hina elstu
Sveinn Víkingur bjó til prentun-
ar. Kvöldvökuútgáfan h.f., Akur
eyri.
„Hún var glöðust, ef hún gat
veitt bót og hjálpað,
er þjakaði raunin,
og hún var óvenju handviss
og fljót
—- og hugsaði aldrei um
launin.“
Jón Sigtryiggsson frá Fram-
nesi setur vísu þessa sem eink-
unnarorð framan við grein sína,
er hann skrifar um Pálínu Guð-
nýju Björnsdóttur, móður Her-
manns Jónassonar fyrrverandi
forsætisráðherra. En vísa þessi
gæti átt við allar þær konur, 26
að tölu, er bók þessi fjallar um.
í greininní um Pálínu Guð-
nýju Björnsdóttur kemst höf.
meðal annars svo að orði:
„Enginn má með öllu vera án
aðstoðar annarra. Frá fyrstu
stund þessa jarðlífs einnstaklings
ins og til andlátsstundar er hon-
um háuðsyn að njóta aðstoðar,
hjálpar eða félagsskapar annarra
manna. Venjulega veitir ljósmóð
irin fyrstu aðstoð hverjum ein-
6taklingi, við fæðingu hans.
Starf ljósmóðurinnar, sem er
meðál þeirra göfugustu starfa,
hefur löngum verið unnið af
hjartans gleði og hreinni fórn-
arlúnd.“
Það er líklega vegna þessarar
fórnarlundar íslenzkra ljós-
mæðra, og eins því hve illa þær
voru launaðar, og margar þeirra
voru fátækar, að svo hljótt hef-
ur verið um þær til þessa. En
við lestur bókar þessarar undrar
m.ig, að enginn bókaútgefandi
skyldi fyrr en nú hafa gefið út
bók um æfi þeirra og störf.
Þessi bók, sem hér um ræðir,
bregður upp mörgum, ógleyman
legum myndum um störf ljós-
mæðranna og íslenzkt þjóðlíf og
menningarháttu á þeim tíma er
þær lifðu á. Hin elzta þeirra, er
bók þessi fræðir um, var fædd
um áramótin 1827—1828 og sum-
ar þeirra lifa enn þá, en allar eru
þessara ljósmæðra, hina þjóð-
kunnu merkiskonu og kvenskör-
ung, Þorbjörgu Sveinsdóttur. —
Var hún ljósmóðir í Reykjavílk
1856 og til dauðadags 1903.
Þá kemur mjög skemmtilegur
og athyglisverður þáttur eftir
Steindór Björnsson frá Gröf um
Sveinn Víkingur
Þórunni Ástríði Bjömsdóttur, er
andaðist 1935 og hafði þá lengi
verið kennari við Ljósmæðra-
skólann í Reykjavík. Er þar lýst
áhuga hennar þegar á barnsaldri
að kynna sér sem nákvæmast
allt, sem að fæðingunum laut.
Hún rannsakaði leg úr lamb-
fullum ám, sem varð að slátra,
og er hún fyrst las í bók um
yfirsetufræði, las hún hana
spjaldanna á milli með mikilli
hrifningu.
Einn af alskemmtilegustu þátt
um bókarinnár eru endurminn-
ingar Bjargar Magnúsdóttur frá
Staðarfelli. Sýna þær, að hún
hefur ekki aðeins verið góð
yfirsetukona, heldur einnig
prýðilega ritfær. Hún lýsir ást
sinni í bernsku á litlum börnum
og löngun til þess að verða ljós-
móðir. Henni fannst litlu böm-
in vera englar, sem guð sendi
þær fæddar á öldinni, sem leið. mönnunum af himnum ofan, en
VONDUÐ II
FALLEG I
ODYR U
Oyúnþórjónssori &co
^ JJafnawtnvti 4
Seljum
STÁLHÚSGÖGIM
í úrvali
Athugið að við höfum opnað verzlun að Brautarholti 4,
2. hæð, þar sem við seljum stálhúsgögn á sérlega hag-
stæðu verði.
Getum ennþá afgreitt fyrir jól eftirfarandi:
Eldhúsborð frá . .. . Kr. 1295,00
Eldhússtóla frá — 545,00
Kolla — 185,00
Símaborð — 685,00
ÍJtvarpsborð 445,00
Straubretti — 385,00
Ermabretti 89,00
Komið og reynið viðskiptin.
Póstsendum um land allt.
STÁLSTÓLAR
Brautarholti 4. — Sími 36562. — Rvík.
a ser vængma,
þar til hann kallaði þau aftur
til sín upp í himininn. Hún bregð
ur upp ógleymanlegum myndum
frá ýmsu í sambandi við ljós-
móðurstörf sín. „Góði guð.
Stjórna þú höndium minum,“ bið
ur Þuríður Guðmundsdóttir ljós-
móðir, er hún stígur yfir þrösk-
uld inn til stúlkna, er hún ótt-
aðist, að sér yrði erfitt að bjarga.
Og henni heyrðist rödd svara:
„Ég er með þér.“ Henni finnst
ljós Ijóma í vitund sinnj, ótti
hennar hverfur og hún gengur
örugg og fumlaust að verki. Hún
var eitt sinn á ferð í brattri fjalls
hilíð. Hún og fylgdarmaður henn-
ar gengu með hestunum. En
hestarnir og fylgdarmaðurinn
hrapa ofan í sjó. En er fylgdar-
maðurinn kemst á land með hest
ana og segir þá og sig ómeidda,
þá veifar hún höndunum hlæj-
andi til hans. Slíkur var kjarkur
hennar.
Sumar ljósmæðranna, er bók-
in fræðir um, höfðu að gegna víð
áttumiklum og erfiðum umdæm-
um. Oft voru þær rifnar upp úr
rúmi um hánótt og urðu að fara
út í hvaða veður, sem var. Stund
um var yfir fjöll að fara og
erfið vatnsföll. Viðbragðsflýtir
þeirra að búast af stað var jafn
mikill og þrek margra þeirra og
þróttur undraverður, það kom
fyrir, að fylgdarmennirnir villt-
ust, og eitt sinn tók yfirsetukon-
an ráðin af fylgdarmanninum í
blindofsabyl og náði réttum á-
kvörðunarstað. Var þetta Sigur-
fljóð Einarsdóttir í Grund í
Höfðahverfi.
Signý Jakobína Sveinsdóttir á
Galmarsstöðum á Galmarsströnd
er tók á móti 1300—1400 börn-
um, átti við erf-iðan fjárhag að
stríða vegna veikinda manns síns
og mikillar ómegðar. Eitt sinn er
hún var sótt til konu í barns-
nauð voru skór hennar orðnir
ónýtir, er hún hafði farið bæjar-
leið. Húsfreyjan á bænum bauð
henni matarbita en Jakobína af-
þakkaði, því að sér lægi mikið
á, „en ef þú ættir skó, yrði ég
þeim fegin“. Tók hin konan þá
brydda skó af fótum sér með
þykkum íleppum og fékk henni.
Eitt sinn í aftaka veðri séinni
hluta nætur er Jakobína sótt til
konu og þurfti yfir Þorvaldsdalsá
að fara á timburbrú og undir
brúnni var fallhár foss. Hestarnir
voru trylltir af óveðrinu og héldu
sprettinum út á brúna og fylgdar
maður á undan. Þegar á brúna
kemur fælist hestur Jaikobínu,
kastast hún úr sÖðlinum yfir
brúna, en nær í stólpaenda er stóð
út úr brúarhliðinni. Þar hékk
hún í nær því klukkustund, er
fylgdarmaður ásamt tveim öðr-
um mönnum komu til baka og
gátu þeir bjargað henni. Slíkar
voru hættur þær, er yfirsetu
konurnar lentu stundum L
Átakanleg var oft fátæktin á
heimilum sængurkvennanna og
aðrar ástæður eftir því. Ung
kona fæðir þríbura og þakkar
fyrir, að sá þriðji fæddist and-
vana. Svo var fátækt hennar
mikil og umkomuleysi. Þá er
kuldinn í bæjunum svo mikill,
að þess voru dæmi, að er yfir-
setukonan kom, var yfirsæng
sængurkonunnar frosin við vegg
inn. Fórnarlund margra ljós-
mæðranna var mikil og úrræði
að sama skapi.
Eitt sinn var Pálína Guðný
Bjornsdóttir sótt til konu, engin
spjör var til á hið nýfædda barn,
er hún tók á móti og hvergi
neitt að finna, sem grípa mætti
tii að skýla barninu. Tók þá
Pálína sjal sitt, skar það í sund-
ur og vafði öðrum helmingnum
utan um barnið.
Stundum komu yfirsetukpn-
urnar með hin nýfæddu börn
heim til sín, þegar ástæður mæðr
anna voru það slæomar, að eng-
EARLMANNAFÖT Verð frá 1875 -
UNGLINGAFÖT
DRENGJAFQT Verð frá 1160 -
Athugið okkar hagstæða vöruverð.
GEFJUKM IÐUIUIU
Kirkjustræti
in-n rétti þeim hjálparhönd. Eitt
sinn kom Margrét Gisladóttir
ljósmóðir, móðir þeirra Jóns Páls
sonar bankagjaldkera og ísólfs
Pálssonar tónskálds heim með
tvo reifstranga er í voru tvíbur-
ar fátækrar konu. Var hún þó
þá efnalítil ekkja. En enginn má
halda að bók þessi segi einungis
frá erfiðleikum yfirsetukvenna
og fátækra rnæðra. í henni bregð
ur Líka fyrir léttu gamni. Má þar
nefna skemmtilegan þátt Þórar-
ins Eldjárns hreppstjóra á Tjörn
í Svarfaðardal um Þórunni Hjör
leifsdótbur yfinsetukonu, Kímileg
atvik koma og fyrir, eins og
þegar bóndi heldur því fram við
yfirsetukonu, að kona sín gæti
aldrei fætt, nema þegar hann
sæti með hana, en það vildi yfir-
setukonan ekki leyfa honum.
En eitt sinn er yfirsetukonan
brá sér frá, hóf bóndá konuna
úr rúminu og setti hana á hné
sér, og barnið fæddist nær sam-
stundis.
Seinasti kafli bókarinnar er
endurminningar Sigríðar Eiríks-
dióttur Snælands yfirsetukonu í
Hafnarfirði. Hún segir margt
athyglisvert, svo sem: „Mörg
börn ná ekki að dafna. Þau
hjara. Það koma ekki tár þó að
þau gráti — vegna þess að þau
eru búin að gráta svo lengi. Ægi
legasti bölvaldur barnanna er á
fengið, sem leggur fjölda heimila
í rúst, og alltaf bætast fleiri og
fleiri í þann hóp. Ríkið rekur
svívirðilega verzlun, þar sem á-
fengið er. Þungur verður sá dóm
ur, sem framtíðin mun kveða
upp yfir slíku framferði.“
Bókin endar með þessum orð-
um frú Sigríðar:
„Það er dásamlegt að hafa lif-
að og þoiað langan starfsdag.“
Ég vil taka undir þessi orð
frúarinnar og segja: „Það er dá-
samlegt, að okkar litla þjóðfélagi
hefur auðnazt að eignast margar
slíkar konur, sem konurnar 26,
er bókin „íslenzkar ljósmæður**
segir frá. Það eru þær og þeirra
líkar, sem fremur öllum öðruim
hafa bjargað okkar litla þjóð.
félagi frá tortímingu, er hafis,
eldar, drepsóttir og illt stjórnar.
far hafa á það herjað á dimm-
um öldum.
Allir þættir þessarar bókar eru
vel sagðir og gæddir lífi og sumir
með ágætum. Hún er laus við
væmni og mælgi. Allir þeir, sem
iesa hana, munu óska, að fram
hald hennar komi út sem fyrst,
að minnsta kosti ekki síðar en
fyrir önnur jól.
Ég tel bók þessa einhverja
fróðlegustu, lœrdómsríkustu og
skemrn tilegus tu ævisagnabók,
sem óg hefi Lesið.
Þorsteinn M. Jónsson,