Morgunblaðið - 13.12.1962, Blaðsíða 14

14
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 13. des. 1962
Sr. Árelíus Níelsson skrifar
Lára miðill
ALLT frá því Ari fróði og Snorri
Sturluson rituðu fraeði sín með
fjaðrapenna í rökkri langra
skammdegiskvölda og fram til
síðustu daga hafa íslenzkii' guð-
fræðingar hugsað og skrifað um
allt milli himins og jarðar og
einnig það, sem kalla mætti ofar
og undir jörðu. Þeir hafa margir
verið hinir mestu fræðabrunnar
og djúphyggnustu spekingar í
senn.
En þjóð þeirra, íslendingar,
hafa jafnan kunnað vel að meta
slík störf, ekki sízt þegar orð
hafa borizt að hinu dularfulla
og kynngimagnaða, sem er ofan
og utan við hversdagsskynjun
okkar dauðlegra mitt á meðal
fjöldans.
Sr. Sveinn Víkingur sver sig
ótvírætt í ætt við hina snjöllustU
á þessu sviði ritsnilldar og er í
senn djúpskyggn, vitur og
skemmtilegur. Mun vandfund-
inn vinsælli útvarpsmaður nú en
hann, sama hvort hann talar um
„daginn og veginn“, les þýddar
erlendar sögur eða segir frá eigin
athugun og íhugun. Jafnvel á
þessari öld, þegar kirkjur standa
tómar og klerkar stunda eintal
mitt í margmenni, vilja sem
flestir hlusta á sr. Svein, hvort
sem hann kemur fram í ræðu
eða riti. Og nú hefur hann ritað
bók, sem kalla mætti stutta
kennslubók 1 andhyggju, spiri-
tisma. Hann tekur fyrir og út-
skýrir hin ýmsu sérkenni dul-
rænna fyrirbæra og þeirra hæfi-
leika mannsvitundar, sem þau
byggjast á.
Hann ræðir þar um ófreski-
gáfur þær, sem lengi hafa skapað
þann hrollkennda áhuga, sem
kennimörk hins skynjanlega og
óskynjanlega hafa lengi vakið
minnsta kosti hér á landi. Hann
lýsir skyggni, dulheyrn, hlut-
skyggni, hreyfifyrirbærum og
huglækningum líkt og Snorri
fornum bragarháttum.
Mun mörgum finnast þetta
harla girnilegt til fróðleiks, því
segja má, að mörgum okkar séu
þetta orðin ein. En í bók sinni
gerir fræðimaðurinn því skil á
I þann hátt, að allir hljóta að
skilja og muna. Þar nýtur sín
vel glögg hugsun hans og skýr
framsetning í senn.
Síðan rekur hann nokkuð við-
horf almennings til slíkra fyrir-
bæra. En þar ber nokkuð til
öfga á Dáða vegu. Hefja sumir
allt slíkt til guðlegs uppruna,
spásagna og töfra, en aðrir telja
þar ljósast allt hið illa í ætt við
dauða og djöful. En tiltölulega
fáir láta sér fátt um finnast og
telja ekki ómaksins vert að verja
tíma og hugsun til að íhuga og
gagnrýna svo fráleitan tilbúning
á 20. öld.
Dæmi um þessar dulgáfur og
fyrirbæri tekur svo sr. Sveinn úr
starfssögu og dulferli þeirrar
konu íslenzkrar, sem flestum
slíkum hæfileikum hefur virzt
gædd í senn og mesta athygli
vakið á þessu sviði hérlendis
meðal þeirrar kynslóðar, sem nú
ber hæst úr grasi. Ber þar tvennt
til: Konan, sem fyrirbærin hafa
Lára Ágrústsdóttir
gjörzt hjá virðist hafa óvenju-
fjölþætta hæfileika og hún og
hennar fyrirbæri hafa mest ver-
ið könnuð og bezt verið sönnuð
að ýmsu leyti, þar eð hún hefur
lent í þeirri aðstöðu að verða
hálfvegins píslarvottur þessa
einkennilega gáfnafars og starfs-
hátta. í vitund almennings hefur
. PLAST-ÍKST
~fyrir eldhús oy baðherberfi
Fleiri kílómetra ganga
á hörðu eldhúsgólfinu
skemmir fætur konunnar.
SÓLAR-þlast dregillinn
er mjúkur að ganga á, er
þveginn með gólfinu.
9n
Cjefik k onunni Lentu
ej^ fjifa cjetiÁ
/
Útsölustaðir:
» Keflavík:
Grindavík:
Hafnarfj.:
Akureyri:
Dalvík:
Sauðárkr.:
Rammar & gler
Engilbert Jónsson
Kaupfélag Hafnarfjarðar
K E A
Kristján Aðalsteinsson
K E A
Kaupfélag Skagfirðinga
Þeir eru
konunglegir!
LA T L Á 11
kæliskápar
Crystal King
Góðir greiósiuskilmálar.
Sendum um allt land.
F0l\ I
IB
Crystal Queen
09
Crystal Prince
O. kornerup-hansen Sími 12606. Suðurgötu 10.
hún bæði gnæft hæst og fallið
lægst á þessu sviði.
Dómarar hafa þótzt geta
dæmt hana fyrir skrök og blekk-
ingar, en standa samt jafnhögg-
dofa gagnvart ferli hennar og
framkvæmdum og við hin. Á
landamærum hins sýnilega og ó-
sýnilega verðum við öll að
fálma okkur áfram í rökkur-
skímu trúar og áþreifingar í
senn.
Víða erlendis hafa þessi dul-
rænu fyrirbærj komizt í snert-
ingu við vísindalegar aðferðir og
starfshætti. Því hefur lítt verið
beitt hér, nema í þessu tilfelli
gagnvart umkomulítilli konu,
sem hefur ef til vill að einhverju
leyti fallið fyrir þeirri freistingu
að nota „gáfur sínar“ til augna-
bliksávinnings. Slíkar freistingar
eru síður en svo óskiljanlegar og
hljóta a ðverða mjög mannlegar
að fiestra dómi. En dulgáfur
jaðra hinsvegar við hið helgasta
í mannlegri leit að sannleika,
svölun og fegurð, og eru því
harla dýrmætt pund, sem ætti
að handleika og hugleika ein-
ungis sem helgidóm og heilög
tæki á þroskaleið mannsandans
upp á sigurhæðir.
En þangað er leiðin „ógurleg"
eins og Matthías sagði forðum.
Og því naumast heiglum hent að
steyta ekki fót sinn við steini.
Það hefur því ekki vakið lít-
inn úlfaþyt meðal hinna „vís-
indasinnuðu", þegar sr. Sveinn
Víkingur dirfist að taka dulgáf-
ur og fyrirbæri Láru miðils og
leggja þau til grundvallar í
kennslubók sinni og spekifræð-
um um dulræna hæfileika.
í þær barnalegu deilur um
„keisarans skegg“ ætla ég mér
ekki að blanda. Þar gusa þeir
mest sem grynnst vaða, eins og
oft verður. En hitt vildi ég
benda á, að vegna þeirra of-
sókna, sem þessi sunnlenzka
sveitastúlka hefur orðið fyrir
öðrum fremur^ og af því að kast-
ljósi dómsrannsókna og fordóma,
freistinga og tortryggni hefur
verið beint að henni flestum eða
öllum hér fremur, þá eru fyrir-
bæri hennar í raun og veru bezt
sönnuð. Og ákaflega má það telj-
ast barnaleg og grunn vizka, ef
einhverjum stórmennum kynni
að detta í hug að fara þá leið,
sem skáldið lýsti svo:
„Finni hann laufblað fölnað eitt
fordæmir hann skóginn“.
Það mun mála sannast, að
„fyrirbærin" í sambandi við
Láru miðil hafa lítt verið afsönn-
uð. En um það og þau ætla ég
ekki upp að kveða neinn dóm.
Þar gildir áreiðanlega bezt hin
forna lífsregla postulans:
„Frófið allt, haldið því sem
rétt er“.
Lára stendur ótrúlega vel fyr-
ir sínu, þrátt fyrir alla dóma og
fordóma. Það get ég sagt, sem
einungis einn af fjöldanum, sem
reynir að fylgjast með straum-
kviku í tímans ölduróti. Ég þekki
hana ekki persónulega og hef
ekki tekið þátt í neinum „anda-
fundum“, enda ekki í neinu „sál-
arrannsóknafélagi".
Hitt skiptir og mestu fyrir
bók sr. Sveins Víkings, að hann
hafi valið vel, þegar hann velur
feril þessarar fjölhæfu konu
sem bakgrunn og dæmi þeirra
dulargáfna, sem hann er að út-
skýra. En þannig hljóta flestir að
lesa þessa skemmtilegu og
merkilegu bók hans, séu þeir
ekki fyrirfram uppfullir af for-
dómum og öfgum.
Um Láru miðil og dulgáfur
yfirleitt má endalaust deila. En
fyrirbæri og frásögur bókarinn-
ar „Láru miðils“ eru ekki sett
fram sem nein trúaratriði, Þar
eru tilfærð þau rök og sannanir
fyrir hverju atviki, sem tiltæk
eru hverju sinni. Lesandinn ræð-
ur því auðvitað hverju hann trú-
ir í hverju tilfelli, hvernig fyrir-
bærin gjörast og hvaðan þau
stafa.
Sagt er að við íslendingar sé-
um hjátrúarfullir og trúgjarnir
og vel má svo vera. En eitt mætti
og taka til íhugunar. Við erum
meðal þeirra þjóða ennþá, sem
gæddar eru miklum dulargáfum,
en þær munu alltaf þar sem list-
gáfur og skáldgáfa eru ríkir
þættir í vitund einstaklinga og
þjóða. Ófreskigáfa Kjarvals og
Láru eru af sömu rót, fóstruð
við hjartastað íslands með öllum
sínum ógnum og andstæðum
kostum og göllum. Kvistirnir eru
ólíkir en bera þó sama svipmót.
Einangrun og kynngi íslenzkrar
náttúru og þjóðlífs magnar við-
brögðin, knýr kraftana til efling-
ar og átaks. Um allt slíkt gildir
hin forna speki góðs uppeldis:
„Beygðu kvistinn en brjóttu
hann ekki“. Átökin um „Láru
miðil“, áhuginn á dulhæfileik-
um, sem nú skín út úr íslenzk-
um bókmenntum og bókaútgáfu,
MORGUNBLAÐINU hafa borizt
fjórtán nýjar Penguin-bækur.
Verður þeirra getið hér á eftir:
Term of Trial eftir James
Barlow, spennandi skáldsaga,
sem einhig hefur verið samið upp
úr kvikmynd og leikrit.
The Island of Doctor Moreau
eftir H. G. Wells, fjallar um ung-
an náttúrufræðing Edward Pren-
dick, sem lendir í skipsstrandi á
Kyrrahafi. Á eyjunni búa hálf-
menn og hálfdýr, úlfar, hundar,
apar og hlébarðar hafa breytzt
í dýrmenn, sem bæði geta hugsað
og talað. Óvenjuleg bók eftir
þennan fræga höfund.
The widows of Broome eftir
Arthur Upfield, sakamálasaga.
Arose by Any Other Name eftir
Anthony Carson, einn af húmor-
istunum í enskum bókmenntum
um þessar mundir.
Þá er ný skáldsaga eftir Kings-
ley Ames, einn af ungu reiðu
mönnum í Bretlandi. Skáidsaga
hans heitir Take a Girl like you.
Sumir gagnrýnendur í Bretlandi
telja þetta beztu bók höfundar
til þessa.
Alarms and Diversions heitir
bók eftir James Thurber, sem
ekki þarf að kynna hér á landi.
Hann lézt í New York á s.l. ári.
í bók þessari er bæði ritað mál
og teikningar eftir þennan fræga
bandaríska höfund.
Psychical Research Today eftir
E. J. West, fjallar um hugsana-
flutning og ýmsar nýjungar í
eru meðal annars óttamerki ó*
meðvituð, barnsleg hræðsla lít—
illar þjóðar, sem finnur sig vera
að týna einhverju af fegurstu
barnagullum sínum út í straum-
iðu hraðans, glaumsins og hávað-
ans. Trúartilfinning nútímafólks
á íslandi er lítt ræktuð og efld.
Við getum auðvitað reynt að
fullyrða það, að við séum vaxin
frá hjátrú um álfa, tröll, drauga
og anda. En týnum við ekki ein-
hverju dýrmætu um leið, sem
aldrei veitist aftur, ef við brjót-
um af þessa kvisti, í stað þess að
beygja þá undir vaxtarlögmál
listar, sannleika og fegurðar.
Mér finnst þessi bók, eins okkar
bezta núlifandi spekings, sr.
Sveins Víkings, um Láru miðil,
vera þáttur þeirrar viðleitni að
beygja þennan kvist andlegs gró-
anda undir lögmál þeirrar leit-
ar, sem þroskaviðleitni nútíma-
ans sættir sig við.
Ég ráðlegg því sem allra flest-
um að lesa bókina og dæma
sjálfir um þetta umdeilda rit, ea
láta sig minna skipta, hvað öfg-
arnar til beggja handa belgja
sig.
Stilsnilld Víkings og ófreskis-
gáfa Láru mun sjá svo um, að
engum leiðist undir lestrinum.
Hvorttveggja er snar þáttur í
erfð okkar, barna íslands. Og það
er áhuginn á slíkum fræðum
líka, meðan við höfum enn ekki
sogazt á kaf í þjóðahaf milljón-
anna, hernaðarhyggju og stjórn-
málaþrefs, sem fylgir illum ald-
arhætti án hugsjóna og hugsýna.
Rvík, 7. des. 1962.
Árelíus Nielsson.
þeirri grein vísinda sem fjallar
um þá hluti.
An Inquiry into Meaning and
Truth heitir bók eftir Bertrand
Russel, sem forlagið gefur út.
Bertrand Russel er einn þekktasti
heimspekingur okkar tíma og
þarf ekki að kynna hann hér.
í bók þessari eru einkum fyrir-
lestrar, sem hann hélt á árunum
fyrir styrjöldina. Þetta er 35. bók
höfundarins, sem hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels 1950.
Hann er um nírætt.
Aðrar bækur frá forlaginu eru
þessar:
The Dancer’s Heritage, A
Short History of Ballet eftir Ivor
Guest með myndum.
The City eftir Paul Ferris.
A pictorical History of Nazl
Germany eftir Erwin Leiser, saga
nazistaflokksins þýzka frá upp-
hafi til enda rakin í myndum.
Portrait af Hemingway eftir
Lilian Ross, blaðamann frá New
Yorker; í þessari bók sem er að-
eins 80 bls. er dregin upp
skemmtileg mynd af skáldinu,
eins og höfundur sá hann og
kynntist í New York 1950.
Meet yourself as you really are
eftir Prinoe Leopold of Loewen-
stein og William Gerhardi.
Og að lokum hefur Penguin
gefið út The Penguin Charlea
Addams, þennan skemmtilega
bandaríska teiknara. Hafa mynd-
ir hans einkum birzt í New
Yorker.
Nýjar Penguin-bækur