Morgunblaðið - 28.12.1962, Blaðsíða 6

6
UORGU1VBLAÐ1Ð
Föstudagur 28. des. 1962
Véla verkstæði Guðmundar J. Sigurðssonar & Co. h
Þingeyrarsmiöjan 50 ára
UM þessi áramót verður vél-
smiðja Guðmundar J. Sigurðs-
sonar & Co hf. á Þingeyri 50 ára.
Hún var stofnuð um áramótin
1912—13, af þeim Guðmundi J.
Sigurðssyr.i vélsmið og N. Chr.
Grams verzlun, sem Carl Proppé
var þá verzlunarstjóri fyrir.
Á síðustu tugum nítjándu ald-
arinnar og tvo fyrstu tugi þess-
arar aldar var hér á Þingeyri
allmikíl þilskipaútgerð, á vegum
Grams-verzlunar og einnig nokk-
urra einstaklinga. Þessi mikli
skipastóll þurfti allmikið við-
hald, bæði við tré- og járnsmíð-
ar. —
Gramsverzlun hafði um langt
árabil litla járnsmiðju til að ann-
ast smíðar og viðgerðir útvegs-
■ins. Við smiðjuna starfaði mörg
ár einn smiður, Bjarni Guðbrand-
ur Jónsson. Var hann lengst af
einn að starfi, fékk aðeins hlaupa
menn til aðstoðar þegar mikið
barst að. Árið 1902 réðist til hans
iðnnemi, Guðmundur J. Sigurðs-
son, þá 17 ára. Stundaði hann
þar nám til 1905, að hann fór til
Danmerkur að afla sér frekari
menntunar, með lítinn farareyri,
sem fleiri fátækir námsmenn, en
í öruggu trausti þess, að síðar-
meir yrði hann einhvers megn-
ugur í iðn sinni. Erlendis dvald-
ist Guðmundur til ársins 1907.
Hafði hann á þeim tíma aflað
sér þeirrar menntunar er frekast
var unnt, samtímis því að hann
varð jafnan að vinna i iðn sinni,
til að sjá sér farborða. Er heim
kom tók hann upp þráðinn þar
sem frá var horfið, við smíðar í
smiðjunni með Bjarna Guð-
brandi.
mikil verkefni handa Guðmundi,
bæði hér heima fyrir og frá nær-
liggjandi fjörðum, því að fljót-
lega komst sá orðrómur á, að
Guðmundur gæti leyst flestan
vanda, þó segja mætti, að hann
stæði uppi algerlega áhaldalaus,
til að annast alla þá þjónustu,
sem eftir var leitað, hafði sem
sagt ekkert nema sínar högu
hendur.
Því var það, að iðjuverið var
stofnað, eins og áður getur, til að
fá betri aðstöðu við öll þau fjöl-
breyttu verkefni, sem að bárust.
Var þegar á næsta sumri byggt
smíðahús, en unnið í leiguhús-
næði, þar til því var lokið.
Fyrstu tvö árin starfaði Guð-
mundur við þriðja mann. Verk-
efni voru næg, en vélakostur
smár, enda skall fyrri heimsstyrj
öldin á 1914, og vað þá strax örð-
ugt um útvegun efnis og áhalda,
en þó tókst Guðmundi jafnan af
frábærum dugnaði, að vera allt-
af allvel birgur af efnum. Strax
að stríðinu loknu fór Guðmund-
ur utan til að afla sér áhalda,
sem mikil þörf var þegar fyrir.
Fljótlega varð Guðmundur
þess var, að örðugleikar voru á
því að annast alla þá þjónustu,
sem eftir var leitað, án þess að
hafa aðstöðu tH að steypa ýmsa
þá vélahluti, sem eftir var leitað
með til hans, ekki hvað sízt hin-
ar mýmörgu tegundir af glóðar-
kúlum, sem flestar vélar voru
þá byggðar fyrir. Var nú unnið
að því að byggja upp málm-
steypu og eftir nokkra byrjunar-
örðugleika gai hún fullnægt
hinni knýjandi þörf, og hefur
jafnan síðan verið snar þáttur í
allri starfsemi smiðjunnar. Eins
og að líkum lætur, kom það
fljótlega í ljós, að erfitt var í
litlu og afskekktu kauptúni að
starfrækja svona iðjuver með því
eingöngu að annast þá viðgerða-
þjónustu, sem eftir var leitað, af
innlendum og erlendum fiski-
skipum, og aðra fyrirgreiðslu,
sem óskað var eftir hjá Þing-
eyrarsmiðju, eins og fyrirtækið
hefur jafnan verið nefnt af
þeim, sem til þess hafa leitað.
Var því jafnframt unnið að ný-
smíði til hagsbóta fyrir sjálfan
útveginn, og hefur sú framleiðsla
stöðugt aukizt og er nú vel þekkt
víða um land fyrir nothæfni og
gæði.
Eins og áður getur, var Grams-
verzlun meðeigandi Guðmundar,
en 1914 keyptu bræðurnir
Proppé Gramsverzlun og urðu þá
jafnframt meðeigendur smiðj-
unnar á meðan þeirra naut við.
En er þeir hættu hér, keypti Guð
mundur hlut þeirra og var þá
orðinn einn eigandi smiðjunnar.
Á þessum árum voru margir
örðugleikar, sem Guðmundur
varð að fá*t við, ekki hvað sízt
á kreppuárunum, þegar allt lá
við hruni. Sú þjónusta, sem jafn-
an var veitt af fullum trúnaði og
mikilli vinnu, var oft og tíðum
aldrei greidd. Er það öllum ljóst
áð slíkt er litlu iðjuveri þungar
búsifjar. En jafnan kappkostaði
Guðmundur að standa í skilum
við alla og ekki sízt starfsmenn
sína.
Eins og áður getur starfaði
Guðmundur fáliðaður fyrstu ár-
in, en þá var farið að sækja fast
á, að hann tæki unga menn til
náms í smiðju sinni. Vissi hann,
að það var æði mikil ábyrgð,
sem hann lagði sér á herðar, því
ekki mátti hann til þess hugsa,
að hinir ungu menn hefðu ekki
af því þann þroska, sem væri
þeim nauðsynlegur til starfs á
leikvelli lífsins. En Guðmundur
tók þennan vanda að sér og hef-
ur jafnan síðan haft iðnnema í
smiðju sinni. Er sá hópur orðinn
allfjölmennur, sem hingað hefur
komið til náms í smiðjunni, víðs-
vegar að af landinu og mun nú á
þessum tímamótum vera á
fimmta tug iðnnema, sem lokið
hafa námi hjá Guðmundi. Marg-
ir þessara manna hafa að námi
loknu horfið héðan til að afla sér
Guðmundur J. Sigurðsson.
frekari menntunar. Mun fátt
vera Guðmundi, er hann lítur
yfir farinn veg, jafn mikið gleði-
efni og það, að mikill hópur iðn-
nema hans hafa orðið mjög nýtir
þjóðfélagsþegnar og hvarvetna
aflað sér góðs orðstírs.
Einn af nemendum Guðmund- I
Á þeim tíma, sem Guðmundur
dvaldist erlendis, var vélaöldin
svonefnda að flæða yfir landið.
Tók þjóðin henni tveim höndum,
en varð þess fljótt vör, að hún
átti fáa kunnáttumenn, sem ó-
frávíkjanlega urðu að vera fyrir
hendi til að annast alla þá þjón-
ustu, sem hún óhjákvæmilega
þurfti að fá. Á árunum eftir að
Guðmundur kom heim, gekk sú
alda yfir, að áraskipin voru lögð
til hliðar, eða settar í þau vélar.
Einnig voru fluttir inn erlendis
frá opnir og þiljaðir mótorbátar
og jafnframt smíðaðir heima og
settar í þá vélar. Þá kom og að
því, að þilskipin þóttu ekki full-
nægja kröfum tímans, nema í
þau væru settar hjálparvélar.
Bárust því á þessum árum ærið
• Vantar benzín
á Vegamótum
Kæri Velvakandi!
Við erum hér tveir ferða-
langar, sem vinsamlega viljum
biðja þig fyrir eftirfarandi í
dál'ka þína:
Undanfarin áratug höfum við
orðið að aka frá sunnanverðum
Faxaflóa og vestur um Snæ-
fellsnes, einu sinni og stund-
um tvisvar í mánuði. Eins og
flestir vita er greiðasölu- og
verzlunarstaðurinn Vegamót í
Mi'klaholtshreppi nokkurn veg-
inn á krossgötum.
Staðurinn gegnir þýðingar-
miMu starfi á fjölmennri þjóð-
braut, þar sem þreyttir ferða-
langar, sérstaklega að vetrar-
lagi, hafa orðið aðnjótandi á-
gætrar fyrirgreiðslu, bæði hvað
veitingar og eldisneyti á bíla á-
hrærir.
Nú bregður svo við, að undan
farnar vi'kur hefur verið komið
að tönkunum tómum, og hvorki
verið hægt að fá benzín né
olíur. Þykir því mörgum, að
staðurinn hafi misst mikið af
reisn sinni, og hann minhkað í
augum þeirra ferðamanna, sem
þótti sjáfsagt að fá sér kaffi-
sopa, um leið og fenvar
benzín á bílinn.
Virðingarfyllst,
L + A.
• Hvað er „húsmaður“?
Hér er bréf frá Gísla Pálma-
syni í Naustinu :
„í Morgunlblaðinu 20. des.
er talað um svonefnt nýyrði,
„húsmenn", sem notað er um
menn, er vinna við veitinga-
hús og geyma allan „lager“,
svo sem vín, gosdrykki, tóbak
o.fl. Ég vil halda því fram, að
skv. íslenzkri málvenju sé orð-
ið rangnefni í þeirri merkingu,
sem „höfundar" þess nota það
í. Þeir virðast ekki vita, hvað
ar, Matthías, sonur hans, fór að
námi loknu til Danmerkur og
lauk þar vélfræðinámi. Að þvi
loknu kom hann heim og tók til
starfa í smiðju föður síns. Var
það mikið happ fyrir Guðmund,
að sonur hans skyldi koma til
samstarfs með honum, en ekki
sinna öðrum tilboðum, er honum
stóðu til boða. Gerðist Matthías
brátt meðeigandi smiðjunnar og
meðstj órnandi. Er svo var kom-
ið, færðist mikill þungi fram-
kvæmdanna yfir á Matthías, sem
vonlegt var, prýðisvel menntað-
ur, og með spriklandi lífsorku i
hverri taug.
Hafa þeir feðgar síðan sam-
eiginlega unnið að framgangi
smiðju sinnar, og sem áður kapp
kostað að annast alla þá þjón-
ustu, sem leitað hefur verið eft-
ir að smiðja þeirra annaðist, og
þeir hafa séð sér fært að leysa
sómasamlega af hendi. Samtímis
hefur framleiðsla þeirra stöðugt
aukizt og vitanlega þar notið sín
bezt hin staðgóða menntun
Matthíasar og hin margslungna
lífsreynsla Guðmundar.
Fátt hefur valdið þeim feðgum
jafnmiklum örðugleikum og
mannekla. Flestir iðnnemar hafa
að loknu námi horfið héðan og
ekki komið aftur. Hafa að jafn-
aði unnið í smiðjunni 12—20
manns. Þeir feðgar hafa jafnan
unnið að smíðum með mönnum
sínum og hafa löngum haft lengri
starfsdag en starfsmenn þeirra.
Þegar litið er til baka og aug-
um rennt yfir þetta 50 ára tíma-
bil Þingeyrarsmiðju, er margs að
minnast. Við sjáum Guðmund,
stofnanda hennar, sem jafnan
hefur unnið hörðum höndum í
iðn sinni á því tímabili, sem ver-
ið hefur hið mesta umbrotatíma-
bil í sögu þjóðarinnar í vélvæð-
ingu og tæknilegum framförum.
Við sjáum Guðmund 1902 hefja
nám sitt í lítilli járnsmiðju við
afar frumstæð skilyrði. Við sjá-
um hann eftir heimkomuna, frá
alltof stuttu námi erlendis, að
honum fannst, fást við hinar
mörgu og frumstæðu vélar, sem
þá fluttust til landsins og til
hans var leitað með til viðgerðar
á. Við sjáum hann leitast við að
tileinka sér og smiðju sinni alla
þá tækni, sem flæddi inn í land-
ið, eftir því sem tök voru til.
Og við sjáum Guðmund enn i
Framhald á Pis. io.
orðið „húsmaður" raunveru-
lega þýðir í íslenzku máli. Fyr-
ir og eftir aldamótin síðustu
var þetta nafn, „húsmenn“, al-
gengt í málinu. Táknaði það
menn, sem voru í vinnu hing-
að og þangað, og unnu ekki
neinum sérstökum manni eða
(húsbónda, eins og það var kall-
að í þá daga. Er hægt að finna
dæmi þessa í allmörgum ævi-
sögum og gömlum bókum, ef
menn vilja eitthvað kynna sér
íslenzkt mál og málfar. Rétta
nafnið yfir þessa menn, sem
vinna hjá veitingahúsum og
gistihúsum í dag, tel ég vera:
„birgðavörður".
Gísli Pálmason."
★ • ★
Það er alveg rétt hjá bréfrit-
aranum, að orðið hefur hingað
til verið notað í allt annarri
merkingu en þeirri, sem það
á að tákna í hinum nýja samn
ingi veitinga- og gistihúsaeig-
enda og starfsfólks á veitinga-
húsum. Notkun orðsins hefur
lagzt niður á seinni árum, og
því mun upprekjandi orðsins
hafa til hugar að endurlífga
það í þessari merkingu. Vel-
vakanda skilst, að þeir hafi
ekki viljað nota orðið birgða-
vörður vegna þess, að starf þess
ara manna sé meira en að gæta
birgða. Þeir eiga einnig að
sinna alls konar störfum að
auki, vera e.k. factotum, alt-
muligmand eða jack-of-all-trad
es, þ.e.a.s. þúsund þjala smið-
ur. — Annars hefði auðvitað
verið betra að finna upp alveg
nýtt orð, eða nota eitthvert
eldra orð, sem hefði getað hæft
þessari starfsstétt betur.