Morgunblaðið - 25.04.1963, Blaðsíða 10

10
MORCVNBLAÐIB
Fimmtudagur 25. apríl 1963

III.
„Ó-NEI, mér var aldrei um
strön<l gefið“, sagði Eyjólfur.
„Ég sætti mig betur við fjár-
gæzluna. Samt fór ég á nokk-
ur strönd á unglingsárunum".
„Og hvaða stirand er þér
minnisstæðast? “
„Þegar franska spítalaskip-
ið St. Paul strandaði hér á
Meðallandsfjörum. Það mun
hafa verið 1899. Það þóftti
óvenjumikil pragt í þessu
skipi, krossar og kaþólsk
helgitákn, og öll gerð myndar
leg á okkar mælikvarða;
fiskiskipin þóttu ómerkilegri
og stirndi minna á þau. Ekki
held ég neinn hafi farizt með
St. Paul, en margt ‘nýstár-
legt barst á land úr skipinu.
Það var fallegt skip og út-
búnaður þess þótti tíðindum
sæta, heyrðist mér á þeim
sem um borð fóru. Þar var
stór kapella með logandi
kertaljósum, líklega heíur ver
ið ihaldin þar einhvers konar
guðsþjónusta þegar skipið
tók niðri. En ég veit það ekki.
Faðir minn kom heim með
ýmislegt fallegt úr þessu
skipi, setuibekk og krossa.
Sumir krossarnir voru úr
gipsi, aðrir minni úr látúni,
skreyttir myndum af frelsar-
Auðvitað getur
Laki komið aftur
Samtal við Eyjólf Eyjólfsson
hreppstjóra Hnausum
anum eða Mariu mey. Ég er
ekki frá því að hinir stærstu
hafi verið settir á líkkistur".
„Þótti það sæmilegt?"
„Hja, sæmilegt?“
„Þú veizt hvað íslending-
um finnst þeir vera lúthersk-
ir“.
„Þú segir nobkuð. En ekki
heyrði ég neinn fetta fingur
út í það. Þá voru menn frjáls-
ir í trúarefnum hér um slóð-
ir og enginn svo andlega illa
staddur að hann léti þá hugs-
un vefjast fyrir sér, hvort
Kristur hafi verið lútherskur
eða kaþólskur. Við höfum séð
margan svartan sandbylinn
hér í Meðallandinu. En ávallt
reynt að halda þeim fyrir utan
sálina“.
„Þú hefur kunnað vel við
þig hér“.
„Já, það hef ég. Elkki mundi
ég skipta um dvalarstað. Ég
hef alltaf átt heima í mínum
fæðingarhreppi. Ég hef sætt
mig ágætlega (við það eða
hefur þú heyrt' eitthvað ann-
að? Onei, ég er orðinn sæmi-
lega hagvanur hér í hreppn-
um, fæddur og uppalinn á
Botnum í Meðallandi og var
þar hjá foreldrum mínum
þangað til ég kom hingað.
Ég hef búið hér á Hnausum
í 40 ár. Botnar standa inni
í Eldhrauninu hér fyrir ofan,
svo að segja má, að ég hafi
fylgt hrauninu. Það er partur
af lífi mínu.
Faðir minn hét einnig Eyj-
ólfur og var Eyjólfsson, fjör-
maður mikill og hafði gaman
af að fara á strönd. Við vor-
um ólíkir að því leyti“.
„Hér hafa orðið mörg
strönd".
„Þú hefur auðvitað heyrt
það; hvað ætli það sé sem
þið hafið ekki heyrt þarna
fyrir sunnan? Mér telst svo til
að hér í sýslu hafi flest strönd
orðið, og mikið flest hér í
Meðallandi. Þegar ég var
hreppstjóri, fékk ég einskon-
ar yfirumsjón með ströndun-
um og hef haft í ýmsu að snú-
ast síðan“.
„Þú minntist á hraunið.
Hverjum augum líturðu á
það?“
„Björtum augum, jahá“.
„Hefur þér aldrei staðið
ógn af eldinum?"
„Nei, þá hefði ég líklega
valið mér aðra bólfestu en
hér undir honum“.
„Heldurðu að við getum átt
von á nýjum Skaftáreldum?"
„Hja — hví ekki það? Auð-
vitað getur Laki komið aftur.
Það getur enginn ábyrgzt. En
ég hugsa ekki um það. Ég
trúi á lífið, en ekki Laka.
Þegar ég var ungur, sagði
fullorðna fólkið að það væru
nykrar í Fljótsbotninum Ég
trúði því. Og þá var ég stund-
um hræddur".
„En trúirðu því enn?“
„Hverju?"
„Að nykrar séu í Fljóts-
botni?“
„Ég veit nú ekiki, hver
veit? En ég er ekki hræddur
lengur. Þú hefur áhuga á sveit
inni, hefur líklega fengið
margvíslegar fregnir héðan.
Ég er samt ekki viss um þú
vitir, að héðan hefur komið
gott mannval. Við eigum
biskupinn og Kjarval. Og svo
eigum við líka eina djáknann
hér á landi, hann Einar í
Grímsey. Við erum ekki á
fjárhúsi staddir í þeim efnum,
get ég sagt þér. Ég kynntist
Kjarvál vel, þegar við vorum
í Flensborg; snotur maður,
gjörvilegur og vel á sig kom-
inn; skaraði fram úr. Hann
var hispurslaus maður, alltaf
jáfntrygglyndur. Hefurðu hitt
hann nýlega, ætli hann sé far-
inn að eldast?"
„Nei, hann eldist aldrei."
„Þú segir nokkuð, jahá.
Ágætur maður Kjarval. Ég
skal sýna þér mynd sem hann
málaði af mér. —“
„Já, seinna. —“
„Hún er hér í bókaiherberg-
inu inn af. —“
„Þakka þér fyrir, ég Mt á
hana á eftir. En heldurðu
ekki, að fjalláhringurinn hafi
verið þonum gott veganesti?“
„Þér dettur ýmislegt í hug.
Ætli það gæti ekki verið að
útsýnið hafi verið honum góð-
ur skóli, heyrum til“.
„Ekki gætir þú verið án
fjallahringsins, Eyjólfur?"
„Skal ekkert um það segja.
En ég mundi sakna hans, ef
ég sæi hann ekki“ .
„Og hennar Kötlu?“
„Hja, hver veit?“
„Hvenær 'heldurðu hún
komi. Hún Katla?“
„Ekki laingar mig til að
bera ábyrgð á því. Það er
miislangt milli gosa eins og þú
hefur heyrt. Mér dettur ekiki
í hug að reikna dæmi, sem
færustu jarðfræðingar hafa
gefizt upp á, já allt að því
heimsfrægir".
„Þú manst Kötlugosið?“
„Víst man ég það. Hún byrj-
aði með miklum dynkjum og
hlaupi. _En ég sá hana ekki
koma. Ég sá eiginlega ekkert
nema reykjamöikkinn. Hann
var svo dimmur, þegar hon-
um sló fyrir, að ekki sást móta
fyrir gluggum. Og þrumurn-
ar og eldglæringarnar, mað-
ur lifandi! Eldingarnar lýstu
gegnum þykkan mökkinn, og
alltaf hélt ég sú næsta mundi
lenda á bænum okkar. Eld-
ingarnar voru aðallega í út-
Qaðri makkarins. Æ — já,
þetta voru þó nokkur ósköp.
Ég skal ekki segja um hvort
ég var hræddur, en ég hef
aldrei verið sterkur í skrugg-
um. Fólkið uppi í Skaftár-
tungu þurfti að venjast því
að sandurinn drægist saman
í fannir, en sárin greru ótrú-
lega fljótt. Hlaupið tók mörg
hross á beit í Kúðafljótshólm-
unum. Þau reyndu að kom-
ast undan, sum strönduðu, önn
ur hröktust með hlaupinu í
sjó fram og töpuðust. Heyrði
ég síðar að einn hestinn hefði
rekið á fjörur í Landeyjum.
Nú getum við vonazt til að
hlaupin verði minni, þó Katla
komi. Jökullinn hefur bráðn-
að. Hann hefur að vísu
kreppta krumluna, en ekki
eins fast og áður. Hann á efitir
að losa betur takið á land-
inu; það er fallegt og gjöfult,
en má búast við ýmsu þang-
að til.
Páll Pálsson bóndi flæktist
á sínum tíma úr Skaftártungu
hingað niður eftir og tók
Sanda til ábúðar, en þann bæ
hafði annar bóndi áður flúið.
Séinna fluttist Páll að Galta-
læk á Landi og fékk Heklu-
gos yfir sig. Menn eins og
Fáll leggja ekki árar í bát,
þeir eru sterkari en landið“.
Ég spurði nú Eyjólf um
Skaftárelda og hann sagði:
„Eftir eldana voru allar
jarðir hér í sveit endurbyggð-
ar nema Hólmar og Hólmasel,
þær eru undir miðju hrauni.
Kirkjan í Hólmaseli þótti
reisulegt hús á mælikvarða
þeirra tíma. Hún stóð fyrst
niðri í Meðallandi, en fór, eins
og fleiri jarðir, undir sand,
svo hún var flutt að Hólma-
seli eins langt frá Sandinum
og frekast var kostur, stóð
þar ein 30 ár, en varð svo
eldi og hrauni að bráð. Sand-
ar hafa eyðilagt Meðallandið
að sunnan og austan, hraun
að norðan. Af þessu getur þú
dregið nokkurn lærdóm, þó
erfitt sé fyrir utansveitarmenn
að skilja þá baráttu sem
Meðallendingar hafa háð við
náttúruöflin. Skömmu eftir
að ég fluttist að Hnausum var
svo mikill eandáganguir úr
rotfunum við Eldvatnið, að
ekki var annað sýnilegt en
jörðin færi í eyði. Þá settum
við upp fyrstu sandgræðslu-
girðinguna í Vestur-Skafta-
fellssýslu. Jahá, á ýmsu geng-
ur. En landið hefur ekki
skemmt börnin sín, öðru nær.
Þú manst líklega eftir því sem
Bjarni Thorarensen segir:
Hjartahreinn / í huga duld-
ust / guðdómsljós — veiztu
um hvern þetta er ort? Það
var maðurinn sem / batt
eigi / bagga sína / sömu hnút-
um / og samferðamenn, Sæm-
undur Magnússon Hólm. Þú
þekkir hann? Hann var fædd
ur í Hólmaseli, einikenniilegur
maður, listrænn. Ég hef hald-
ið því fram, að hann hafi
verið drátbhagastur allra
Meðallendinga, þangað til
Kjarval kom til sögunnar*1.
„En séra Jón Steingríms-
son ,'hvað um hann?“
„Hann var kristin hetja.
Hann var ættaður úr Skaga-
firði. Allir prestar flýðu eld-
ana nema hann. — í Hólma-
seli er talið að farist hafi fork-
unnar myndarleg og hljóm-
fögur koparklukka, sem hafði
með biskupsleyfi verið léð frá
Þykkvabæjarklaustri. Mér
telst til að hún hafi verið
24 fjórðungar að þyngd, eða
120 kg. Hún hefur sem sé ver-
ið meira en hestburður.
Kannski hún hafi bráðnað í
hitanum, hver veit. Þetta hafa
verið vítislogar og Heklugosið
smámunir samanborið við
það“.
„Trúin hefur hjálpað séra
Jóni“.
„Skyldi það vera. Hann hef-
ur líika haft hamarinn í hönd-
unum, þegar fregnir fóru að
berast um að hann hafi stöðv-
að hraunið.“
„Trúir þú því, Eyjólfur?“
„Hverju?“
„Að séra Jón hafi stöðvað
hraunstrauminn með trúar-
krafti sínum?“
„Hvað skal segja, ef trúin
er heit og fölskvalaus. Söfn-
uðurinn í Klausturkirkju hef-
ur verið samstilltur í bæn und
ir predikun séra Jóns“.
„Ert þú trúmaður, Eyjólf-
ur?“
„Trúmaður, spyrð þú ung-
ur maður, og ætlar að komast
til botns í mér! Ég veit ekki
hvort ég hef leyfi til að segja:
ég trúi, en hjálpa þú trúleysi
mínu. Af einihverj um dular-
fullum ástœðum hef ég alltaf
kunnað vel við mig innan
kirkjudyra, þó ég sé ekki til
frásagnar um, hvort það hef-
ur getað bætt mig á nokkurn
hátt. Ég var alinn upp við
húsles'tra, það getur þú haft
til marks ef þér finnst ég á
flæðiskeri staddur. Ég fór líká
snemima á fætur á sunnudög-
um að ná í hestana fyrir fólk-
ið, svo það kæmist nógu
snemma í kirkju til að heyra
Guðs orð. Það átti fyrir hönd-
um langa ferð alla leið í Lang-
holtskirkju. En enginn kippti
sér upp við það, ekki í þá
daga. Kirkjan sem þar^stend-
ur nú verður 100 ára a þessu
' •«
ari .
„En hvað um ströndin,
höfðu menn ekki einhverjar
tekjur af þeim?“
„Yfirleiitt ekki miklar, eða
hefur þú heyrt það? Ýmis-
legt flýgur nú fyrir, má segja.
Það var dálítið upp úr þeim
að hafa í peningaleysinu á
kreppuárunum fyrir 1930. Því
ber ekki að neita. En engar
stórtekj ur. Hreppstjóralaunin
voru lág eins og þú getur séð
af því, að strandlaun hrepp-
stjóra eru nú 10 krónur á
dag. Það þætti ekki mikið á
síld. Starf mitt er helzt í því
fólgið að koma skipverjum
fyrir á bæjum, taka skýrslur
og fylgjast með gangi mála.
Áður sá ég um björgun og
uppboð, að sýslumanns boði.
Gísli Sveinsson lét sér otftaist
nægja að hringja til mín dag-
lega, ef eitthvað kom uppá.
Vetrarferðir eru oft stopular
og slairksamar á söndunum".
„Ég hef heyrt að talað hafi
verið um góð strönd og vond
strönd, er það rébt?“
„Hja, ekki mundi ég segja
góð strönd, en sæmileg. Ég
Framhald á bls. 13.