Morgunblaðið - 04.12.1963, Blaðsíða 21

/! Miðvikudagur 4 des. 1963
MORGU N BLAÐID
21
Hver verðn ðrlög Flateyjar ó
Fátt finnst um eyna í fornum ritum
FYRIR skömmu átti blaða-
maður Mbl. þess kost að
skreppa til Flateyjar á Skjálf-
anda. Það er góður siður og
raunar ríkt í eðli allra að vilja
fræðast um staði þá er við
sækjum heim fyrsta sinni.
Þingeyingar hafa haft orð
fyrir að geta kynnt sig og sína
átthaga, enda hvorki skort til
þess ritfærni né álit á sínu.
Hins vegar skýtur hér skökku
við hvað snertir Flatey. Fátt
sagna er þaðan.
Landnáma getur eyjarinnar
ekki en telja verður víst að hún
hafi fallið undir landnám Ey-
vindar Loðinssonar, er nam
Flateyjardal. — íslendingasögur
koma þar lítið við utan hvað
Stjörnu-Odda Helgason dreymdi
þar draum sinn um Geirvið
Gautakonung og afreksverk hans.
Er það merkast við draum þann,
að Odda finnst hann taka á sig
gervi Dagfinns skálds og kveða
bæði flokk og drápu til konungs,
en sagan segir að hvorki hafi
Oddi sjálfur verið skáld né kvæð-
inn.
Sumir vilja þó halda fram að
Oddi hafi búið í Flatey, í Arnar-
gerði, sem er sérstætt svæði ná-
lægt miðju eyjarinnar, umgirt
hlöðnum garði, hinu mesta
mannvirki.
í Sturlungu, Frestasögu Guð-
mundar Arasonar, er Flateyjar
getið, svo og í Biskupasögum, en
lítil gerast þar atvik utan hvað
þaðan kom Hrani Koðránsson tii
samfylgdar Eyjólfi að Flugumýr-
arbrennu.
Ekki er Flateyjar að heldur
getið í stærstu þjóðsagnasöfnum
' okkar. Hins vegar ritar Theódór
Friðriksson skýra lýsingu og
skilmerkilega á staðháttum eyj-
arinnar og íbúum frá æskudögum
sínum í sögu sinni „í verum“.
Þótt ekki hafi verið ritaðar sagn-
ir frá Flatey hafa búið þar sögu-
menn góðir og getur Theódór
Hallgríms Davíðssonar sambýl-
ismanns föður hans, en Hall-
grímur hafði verið orðhákur hinn
mesti og sagt mergjaðar drauga-
Cg fræknisögur.
í Jarðabók Árna Magnússonar
eg Páls Vídalíns er greinargóð
frásögn um landsháttu í Flatey.
í>ar segir svo:
„Flatey. Kirkjustaður.
Þessi ey liggur á Skjálfanda-
flóa hálfa viku sjávar undan
landi, og er ein jörð að fornu,
en nú er það fyrir löngu sundur
byggð í 4 bæi. Þrír af þeim
standa á forna bæjarstæðinu og
lítið sund á milli, hinn fjórði er
skammt í landnorður frá heima-
túninu. Öllum hlunnindum til
lands og sjóar er óskipt á milli
bæjanna, nema túni alleina.
Fyrri grein
Jörðin er 60 hundraða, eftir
því, sem hún tíundast presti og
fátækum.
Eigandi að hálfri jörðinni
kongleg Majestat, og eru það
aðrir tveir bæirnir, einn af þeim
þremur, sem heima stendur, og

Verbúðir
Loftmynd af suðausturhluta Flateyjar. Þar má glöggt sjá Sjá vartjörn, en inn í hana á að gera hina nýju hófn.
bærinn, kongleg majestat, en
þessi partur liggur undir Möðru-
vallaklaustur. Eigandi að 15
Ljósm. vig.
annar sá, sem er utan túns og
kallast Krosshús. Eigandi að 15
hundruðum, það er einn heima-
<}&/suc’cýl:
Qprt?cir-sÆ(s/S%&/yt'

JXjáZsearða.

V&diíkircci/tGS
Þeaal uppdráttur er
i bók. Th eódórs Friðrikssonar
bæjarnöfn í Flatey.
Flatey d Skjálfanda
„í verum‘
dAa/pSitr/ryd
Þar eru skráð örnefni og
hundruðum biskupsstóllinn Hól-
ar, og er það sá fjórði bærinn,
einn af þeim sem á forna bæj-
arstæðinu stendur.
Ábúandi á 23 hundruðum af
kongspartinum (sem er kallað
útíbæ) Björn Þorláksson. Ábú-
andi á 8 hundruðum af kongs-
partinum (það er Krosshús)
Oddur Bergþórsson, og er þetta
sá bærinn, sem áður um getur að
utan túns standi.
Landskuld á öllum kongspart-
inum 2 hundruð, og svo hefir
verið í manna minni. En munn-
mæli eru, að hún hafi að fornu
verið eitt hundrað og 40 álnir og
þá hafi 4 kúgildi fylgt þessari
hálflendu, og hafi svo sama eft-
irgjald haldist, þá kúgildin úr
féllu. Betalast eftir proportion
með 12 vættum fiska, stundum
hér heima, en oftar til megin-
lands, þangað sem Magnús Björns
son á Espihóli í Eyjafirði til segj-
andi verður, hver eð þennan part
hefir í forléning.
Leigukúgildi engin í manna
minni.
Kvaðir öngvar.
Kvikfé Bjarnar 2 kýr, eitt naut
veturgamalt, 22 ær, 2 sauðir vet-
urgamlir. Kvikfé Odds 2 kýr, 24
ær, 5 sauðir tvævetri og eldri, 5
veturgamlir. Fóðrast kann 3 kýr-
þungi á heimabænum, 1 kýr-
þungi á Krosshúsum.
Ábúandi á klausturpartinum
(sem kallast uppíbæ) Ólafur
Oddsson.
Landskuld 80 álnir, og svo að
fornu. Leigur belast í smjöri
heim til klaustursins.
Kvaðir öngvar.
Kvikfé 2 kýr, 1 kálfur, 26 ær,
6 sauðir tvævetrir og eldri, 5
veturgamlir, eitt hross. Fóðrast
kann 2 kýrþungi.
Ábúandi á stólspartinum (sem
kallast niður í bæ) Guðrún Jóns-
dóttir.
Byggingarkostir sömu og áður
segir um klausturpartinn, og
tekur presturinn á Þönglabakka
við leigunum, sem er hans prest-
kaup, en ekkert geldst honum af
hinum pörtunum, nema hann
tekur alla ljóstolla í sókninni ut-
an Ólafs hér búandi, hann lýsir
kirkjuna fyrir sinn ljóstoll.
Kvikfé 2 kýr, 18 ær, einn sauð-
ur tvævetur, 6 veturgamlir, eitt
hross. Fóðrast kann 2 kýrþungi.
Útigangur í fjörum lakur og
svipull, en á eyjunni í betra lagi
Frh. á bls. 23