Morgunblaðið - 18.01.1964, Blaðsíða 8

8
MORCU N BLADIÐ
Laugardagur Í8. jan. 1964
HLJÓMPLÖT UR
E I N N þeirra hljómsveitar
stjóra, sem okkar ágæti og
þjóðkunni tónlistarmaður,
Páll Pampichler Pálsson,
kynntist áður en hann flutti
hingað til íslands, er sam-
borgcu-i hans og starfsbróðir,
Karl Böhm.
Karl Böhm hefur um langt
skeið skipað fremstu röð
hljómsveitarstjóra, einkum
sem túlkandi á verkum Moz-
arts og Richard Strauss, en
hinn síðarnefndi var mikill
vinur og lærifaðir Böhms og
er ekki ósennilegt, að snilld
Böhms sem Mozart-túlkanda
byggist að talsverðu leyti á
því, er hann nam af Richard
Strauss. En eins og kunnugt
er, var Strauss mikilhæfur
hljómsveitarstjóri auk þess að
vera tónskáld, og að margra
dómi einn mesti snillingur,
sem um getur í túlkun verka
Mozarts. Karl Böhm er fædd-
ur í Graz í Austurríki 28.
ágúst 1894. Hann er ekki ein-
ungis hljómsveitarstjóri, held
ur einnig doktor í lögum, en
það varð hann árið 1919.
Hann hélt upp á doktorsgráð-
una með því að stjórna „Hol-
lendingnum fljúgandi" eftir
Wagner í óperunni í Graz!
Böhm þykir hafa svo nærna
tónheyrn, að af ber, en að
því verður vikið síðar.
Eins og fyrr var sagt, þekk-
ir Páll Pampichler Pálsson
Böhm og til verka hans sem
hljómsveitarstjóra. Þess
vegna væri í senn ánægju-
legt og fróðlegt að heyra,
hvað Páll hefur um hann að
segja. Fyrst eftir stríðsárin
lék Páll í sinfóníuihljómsveit-
inni í Graz og Karl Böhm
heimsótti oft fæðingarborg
sína og stjómaði þar tónleik-
um. Páll hefur frá ýmsu for-
vitnilegu að segja frá þessum
árum, en þá kynntist hann
náið handbragði og vinnu-
brögðum ýmissa þeirra meist-
ara taktsprotans, sem hæst
hafa borið. Svo nokkur dæmi
séu nefnd, má geta manna
eins og Eugen Jochum, Erich
Kleiber, Hermann Scherchen,
Clemens Krauss og Josef
Krips, auk að sjálfsögðu Karls
Böihm. Það, sem veldur, að
Karl Böbm verður í þetta
sinn fyrir valinu er að
Deutsohe Grammophon gefur
út í þessum mánuði tvær nýj
ar hljóðritanir með honum,
þ.e.a.s. Sinfóníu no. 7 í C-dúr
eftir Franz Schubert og nokk
ur tónverk eftir Richard
Strauss. Ekki aðeins það, held
ur einnig mjög fróðlega og
skemmtilega hljómplötu, þar
sem Karl Böhm æfir Philhar
moníuhljómsveitina í Berlín
í fyrsta þætti Schubert-sinfó-
níunnar. Hvort sú hljóðritun
muni verða fáanleg á almenn
um markaði, er a.m.k. eins og
sakir standa fremur vafasamt.
Það er að vísu ekki nýtt fyrir
brigði, að gefnar séu út hljóm
plötur, þar sem hljómsveitar-
stjórar eru að æfingu, en að
öðrum slíkum ólöstuðum, er
þessi æfingarplata svo vel
gerð o gsvo heillandi, að sér-
stakt má teljast. Er vonandi
að Deutsche Grammophon
sjái sig um hönd og gefi þessa
plötu út á almennan markað.
Enn ein ástæða fyrir því, að
við biðjum Pál að segja okkur
svolítið frá Karli Böhm er, að
Böhm verður sjötugur á þessu
ári. — En nú skulum við
leggja nokkrar spurningar
fyrir Pál.
— Hvernig voru þín fyrstu
kynni af Karli Böhm sem
hlj óms veitarstj óra?
— Ég var víst ekki nema
átján ára ,þegar Karl Böhrn
kom til Graz til þess, að
stjórna óperunni „Salóme“ eft
ir Richard Strauss. Það var
árið 1947. Það ríkti mikil
spenna meðal okkar í hljóm-
sveitinni á og fyrir fyrstu
æfingu. Eitt er víst, að mér
var ekki rótt innanbrjósts og
svo hygg ég að flestum öðrum
hafi verið farið, því að eins
og þú veizt, er Karl Böhm
þekktur fyrir það, hve kröfu-
harður og nákvæmur hann er.
— Skeði nokkuð á þessari
fyrstu æfingu þinni með
Böhm, sem þér er minnis-
stætt?
— Ef ég á að segja þér eins
og er, þá er mér öll æfingin
minnisstæð og reyndar ó-
gleymanleg. Eins og ég sagði
áðan, var ég aðeins átján ára
þegar þetta var, og við höfð-
um ekki leikið lengi, þegar
Böhm stöðvaði hljómsveitina,
benti á mig og spurði konsert
meistarann sem var Walter
Schneiderhan (bróðir hins
fræga Wolfgang Schneider-
han). hver ég eiginlega væri.
Hvort ég, svona ungur, gæti
virkilega spilað þetta erfiða
trompet-hlutverk. Walter
Schneiderhan sagði honum
eins og var um mig, og enn-
fremur það, að þetta væri í
fyrsta skipti sem ég spilaði
í Strauss-óperu. Svo ekkí sög
una meir. En mér fannst, að
Böhm gæfi mér sérstaklega
nánari gætur meðan á æfingu
stóð. Kannske hefur ein-
hverju valdið, að faðir minn,
sem þekkti til Karls Böhm að
fornu fari, hafði varað mig
mjög við, hve nákvæmur
þessi nafntogaði dirigent
væri og erfitt að villa honum
sýn. En svo komst ég nú að
því, að ég var ekki einn um
þessa tilfinningu, því að þetta
fannst víst flestum, sem léku
í hljómsveitinni. Það var voða
legt að sjá þessi augu, horfa
ásakandi á sig, jafnvel þótt
maður gerði svo smávægilega
skissu, að hún hefði farið
fram hjá flestum.
— Það hlýtur að vera alveg
sérstök tilfinning, ég vil segja
reynsla, að leika undir stjórn
hljómsveitarstjóra á borð við
Karl Böhm?
— Ekki get ég neitað því,
og maður lærði mjög mikið
af þessu. Til dæmis hafði
Böhm hvorki meira né minna
en þrettán æfingar fyrir
þessa uppfærslu á „Salome",
sem þótti alveg óskaplega
mikið. En smátt og smátt fór
maður að skilja taktslátt
hans, og verða öruggari með
innkomur. Maður byrjaði að
hlusta hvað hin hljóðfærin
voru að leika og meira að
segja þorði maður að horfa
af og til á leiksviðið til þess að
fylgjast með söngvurunum.
— Þú hefur ekki orðið
fyrir neinu stórslysi?
— Ja, stórslysi. Ég veit
ekki. Jú, að vísu. Það skeði
svolítið á næst seinustu æf-
ingu. Guði sé lof, að það var
ekki á þeirri seinustu, því að
erlendis er alltaf fullt hús
boðsgesta á lokaæfingu. En
þarna á naest síðustu æfingu,
þegar ljósin voru slökkt og
söngvararnir í búningum og
allt eins í pottinn búið og
um raunverulega hljómleika
væri að ræða, gleymdi ég
mér eitt augnablik. Það var
Ljuba Welitsch, ein frægasta
Salóme allra tíma, sem fór
með aðalhlutverkið, svo þú
skilur mig kannske. En ég
gleymdi mér, að vísu ekki
nema augnablik, en nóg til
þess, að ég var aðeins of seinn
að bera trompetinn að vörun-
KARL BOHM,
urn, þó getur það vart hafa
munað nema broti úr sekúndu
en það var nóg til þess, að
ég blés allt að því hálfri nótu
of lágt. En ekki þurfti meira
til að Karl Böhm stoppaði alla
hljómsveitina og áminnti mig.
Til þess að þú áttir þig á,
hversu næma tónheyrn þarf
til þess að heyra svona lagað,
get ég sagt þér það, að hin
risastóra hljómsveit, sem
Strauss notar í þessari óperu,
töluvert yfir 100 manns, lék
fortissimo í þessum kafla og
margar hljóðfæragrúppur
léku sömu nótu og ég átti að
leika. Að heyra því um líkt
í gegn um þetta volduga tóna
haf, er ekki nema á fárra
færi.
— Hvernig dóma fékk „Sal
óme“ svo eftir allar þessar
æfingar?
— Hún fékk bæði mjög
góðar undirtektir gagnrýn-
enda og áheyrenda. Þessi upp
færsla með Karl Böhm er mér
einna minnisstæðust af þeim,
sem ég tók þátt i. Kannske
af því að þetta var fyrsta
skiptið, sem ég vann með
Böhm. En ég lék einnig í
„Aída“ eftir Verdi, 9. sinfó-
níu Beethovens og í nokkrum
Bruckner-sinfóníum undir
hans stjórn svo eitthvað sé
upptalið.
— Hvernig líkaði þér svo
við Karl Böhm að æfingum
og bljómileikum undanskild-
um?
— Ég kynntist honum eftir
nokkrar æfingar, og hann var
ósköp elskulegur og vingjarn
legur. En á stjórnpallinum er
hann mjög strangur og kröfu-
harður en jafnframt hrífandi
og heillandi, og það, sem við
mundum segja mikill hljóm-
sveitarstjóri.
— En að síðustu; viltu
segja nokkuð sérstakt í sam-
bandi við þessa nýju hljóðrit-
un, á 7. sinfóníu Schuberts
og æfingarplötuna á sama
verki, sem ég gat um hér 1
upphafi?
— Eins og þú eflaust skilur
er ekki hægt að fella endan-
legan úrskurð um þessa nýju
hljóðritun með Böhm af þess-
ari æfingarplötu einni að
dæma, þar sem við heyrum
aðeins fyrsta þáttinn í heild
sinni. En ef dæma skal eftir
honum, hef ég aðeins heyrt
eina upptöku, sem tekur hon-
um fram, en það er hin marg-
lofaða og dáða hljóðritun með
Wilhelm Furtwangler. Reynd-
ar er vert að taka það fram,
að upptakan með Furtwangl-
er gegnir algerri sérstöðu, því
að hljómsveitarstjórinn Wil-
helm Furtwangler var í raun-
inni sérstakt timabil í þeirri
listgrein, sem við köllum
hljómsveitarstjórn. En sé sú
hljóðritun ekki talin með, er
þessi eirnhver hin ánægjuleg-
asta og bezta ,sem ég hefi
heyrt.
u
Norskur hljóm-
sveitarstjóri heim-
sækir ísland
BLAÐAMENN voru boðaðir á
fund síðd. á miðvikud. með tónlist
arstjóra Ríkisútvarpsins og for-
stjóra Sinfóníuhljómsveitarinnar
að hitta norska hljómsveitarstjór
ann öivind Bergh, sem hefur
haft hér skamma viðdvöi á leið
sinni til Bandaríkjanna.
Öivind Bergh hefur starfað við
norska rjkisutvarpiö í full 17 ár
og hefur haldið fjóida tónleika
í Noregi og utan hans, einkum
á hinum Norðurlöndunum. Hon-
um telst svo til, að hann hafi
haldið samtals 3500 útvarpstón-
leika þessi 17 ár.
Öivind Bergh stjórnaði hér tón
leikum, sem hljóðritaðir voru á
þriðjudaginn eftir æfingu síðan á
laugardag.
A efnisskránni eru verk eft-
ir norsK tun.ss.cuu, oæoi ins ug
liorn, m. a. Urieg ttorieiKunnn
aö Betn Gaut;, Jtialvorsen, Uerrr
'i'veitt (svrta oyggo á tlaroangurs
lögum), Sæverua (Baráttusöng-
ur), Gunnstrom, Kjell Krane
(ballett-tonlist byggð á ævtn-
týri H.C. Andersens uin Hjarð-
meyna og Sótarann) og loks er
svo fúga nokkur allnýstárleg, í
íoxtrott-takti eftrr broður hljóm
Öivind Bergh
sveitarstjórans, Sverre Bergh.
Öivind Bergh lét mjög vel af
hljómsveitinni hérna, kvað mjög
ánægjulegt að vinna með henni.
Ennfremur sagðist hann hafa
hlustað á upptökurnar og væru
þær tæknilega mjög góðar, '(sem
væri nýlunda J svo nýju og
glæsiiegu húsnæði sem því er
Ríkisútvarpið hefði til umráða!).
Þetta er f fyrsta sinn sem
Öivind Bergh kemur hingað til
lands og sagði hann að sér hefði
strax litizt mjög vel á sig. Han.n
heifði ferðast nokkuð, enda verið
heppinn með veður, og tekið
mikið af myndum, einkum af
hverunum, sem hann sagðist e*f
til vill myndu sýna er heim
kæmi. Annars kvað hann gaman
til þess að vita, að Norðmenn
vissu nú almennt miklu meira
um ísland en áður, því mikið
væri hlustað á fréttaþætti Thor-
olfs Smith í norska ríkisútvarp-
inu.
Öivind Bergh kvaðst fara héð-
an í kvöld til Bandarjkjanna, en
eklíi væri þetta tónleikaferð,
heldur miklu fremur farin til
náms og kynningar. Einkum
hefði hann áhuga á að kynna sér
viðbrögð útvarpsmanna vestra
gagnvart samkeppni við sjón-
varpið. Nú væri þessa farið að
gæta í Noregi og sagðist hann t.d.
hafa unnið við hvorutveggja,
sjónvarp og útvarp. Væri mikill
n.unur á því að standa í fjóra-
fimm tíma í steikjandi hita sjón-
varpslampanna en að dvelja I
svölutn og þægilegum upptöku-
sölum útvarpsstöðvanna.
Loks ítrekaði Bergh að það
hefði verið einstaklega ánægju-
legt að starfa með íslenzku Sin-
fóníuhljómsveitinni og sagðist
hafa mikinn hug á að koma hing
að aftur. Tónlistarstjóri kvað það
gagnkvæmt og megum við þvi
væntanlega gera að því skóna að
þetta verði ekki í síðasta sinn
sem Öivind Bergh heimsæiki Is-
land.