Morgunblaðið - 18.01.1964, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐID
Laugardagur 18. jan. 1964
- SÍMINN
Framh. af bls. 11
Þáttur Valtýs Guðmundssonar
Eins og uuö og aJpjoo veu var
okkar goöa land sett pannig í haf-
ið, að pað snýr hinum nsmikla
og faliega bakhiuta austur til
menningarinnar, en fanginu til
Grænlands. Það var dr. Valtýr
Guðmundsson, búsettur í Kbh.,
sem stakk upp á því við stjórn
Stóra norræna að leggja sæ-
strenginn til austurhluta lands-
ins en verja pví sem við þetta
sparaðist í landssímalínu frá Aust
fjörðum til rieykjavikur. Hið
upprunalega tilboð var um rit-
símasamband frá útlöndum til
Reykjavíkur. Þá hefði sæstreng-
ur að líkindum verið lagður í
land við Þorlákshöfn og loftlína
þaðan til Reykjavíkur. Við að
leggja sæsímann upp á Austfjörð
um myndi sparast um 250 km af
sæstreng. Auk þess myndi það
græðast að bilanahætta á strengn
um yrði minni, bæði vegna þess,
að strengurinn styttist og eins
vegna þess að þá slyppu menn
við að leggja sæsímann yfir veiði
svæði brezku togaranna. (Bretar
voru ekki byrjaðir að veiða út af
Austfjörðum þá). Loks mátti bú-
ast við auknum viðskiptum um
strenginn ef mikill hluti lands-
ins kæmi strax í símasamband.
Stóra norræna bauðst til að
leggja út 300 þús. króna upphæð
til landssímalínunnar ef þessi að-
ferð væri viðhöfð og var það stór-
fé á þeim tímum. Þetta 300 þús.
kr. framlag til landssímalínunn-
ar hélzt enn, er samningar við
Stóra norræna voru undirritað-
ir af Hannesi Hafstein mörgum
árum síðar. Hitt er annað mál að
ekki veit ég, hvenær þetta kom
fyrst til mála, en þó þykjist ég
kenna hér séníið Tietgen og hef-
ur það þá verið 1895 eða 1896,
því á árinu 1896 missti Tietgen
heilsuna og dró sig út úr öllu
sínu fjármálabraski. Hann lifði
þó til ársins 1901.
Á þessari hugmynd að leggja
sæstrenginn upp til Austfjarða
í stað Þorlákshafnar græddu báð-
ir aðiiar, Stóra norræna og Lands
síminn og þetta hjálpaði Lands-
simanum ómetanlega fyrstu
bernskuárin. Það hefur því marg
ur gert símamálum landsins
minni greiða en Valtýr Guð-
mundsson, þótt ekki hangi mynd
hans þar á heiðursvegg.
Árið 1898 lét Stóra Norræna
amerískan verkfræðing, Hanson
að nafni, er áður hafði ferðazt
hér um, rannsaka leiðina milli
Austfjarða og Reykjavíkur og
sama ár veitti ríkisþingið danska
54.000 kr. árlega í 20 ár til sæ-
símans. En nú var annar maður
seztur í stól Tietgens hjá Stóra
norræna og nú var hættan, sem
Mitchel & Cooper hafði stofnað
til með tilboði sínu 1895, hjá lið-
in. Því er það að Stóra norræna
skrifar bréf, sjálfsagt undirritað
af Edouard Suenson hinum nýja
forstjóra, að sem stæði væri ekki
útlit fyrir að neitt yrði úr fram-
kvæmdum fyrst um sinn (bréf-
ið dags. 28. marz 1901).
Nú hefst skáldatími
Skáldin voru tvö, bæði ágæt.
Báðir voru mennirnir myndar-
legir, höfðinglegir, og vöktu at-
hygli hvar sem þeir fóru, báðir
lögfræðingar að mennt. Ekki áttu
þeir þó samleið í símamálunum.
Hannes fór land og lög, en Ein-
ar í loftinu. Þeir voru svo að
segja jafnaldrar og menn á bezta
aJdri þegar hér er komið sögu.
Hannesi Hafstein þökkum við að
sæsíminn var lagður hingað
1906, en Einari Benediktssyni er
það að þakka að Marconi-félagið
reisti möstur mikil við Héðins-
höfða (rétt innan við Reykja-
vík þá) og hóf móttöku loft-
skeyta 1905.
Hannes Hafstein sat á þingi
sumarið 1901 og þótt lítil líkindi
væru til, að símamálinu miðaði
nokkuð næstu tvö árin, var þó
mikið um það rætt, og lá H. H.
þar ekki á liði sínu. Hann bar
Frá saesímalagningu yfir Ermar-
sund 1850. Strenglögnin mtstókst
þó, en heppnaðist ári siðar.
fram tillögu þess efnis, að áskilið
yrði, að sæsíminn yrði lagður í
land í Reykjavík eða svo nærri
Reykjavík, sem föng væru á.
„Aðalástæðan, sem hann og hans
fylgismenn í máli þessu báru
fyrir, var sú, að ritsími milli
landa kæmi því aðeins að not-
um að hann væri lagður á land
í Reykjavík eða grennd við
hana; hann mundi þá hafa í för
með sér gagngerða breytingu á
verzlun landsins, þá mundu rísa
hér upp stórkaupmenn og vöru-
birgðasöfn svo stór, að kaup-
menn, sem nú færu til útlanda
og keyptu vörur sínar þar, hefðu
nægar birgðir að velja úr hér.
En sambandið við útlönd mundi
aldrei verða trygigt ef það
væri komið undir landþræði á
staurum, og það mundi valda ó-
kljúfandi kostnaði, að viðhalda
stöðugu sambandi gegnum land-
þráð milli Reykjavíkur og Aust-
urlands veturinn yfir; það yrði
stopult og næsta óáreiðanlegt.“
(2, Kl. Jónsson).
Urðu um málið miklar umræð-
ur, en svo lauk, að tillaga Hann-
esar var felld. Á þessa tillögu H.
Hafsteins verður líklega örlítið
drepið síðar, í lokaþætti þessa
máls.
Nú er að víkja að hinu skáld-
inu, Einari Benediktssýni og
hans þætti. (5) Það þótti að von-
um mikil frétt, þegar spurðist að
Marconi hafði tekizt að senda
þráðlaust morsemerki þvert yfir
Atlantshaf, og skeði það í desem-
ber 1901. Einar Benediktsson
var hér í Reykjavík þennan vet-
ur, en snemma* sumars 1902 fór
hann sér til hressingar, eftir veik-
indi, til Lundúna. Þegar þangað
kom, var enn ekki liðið nema
misseri frá því Marconi hafði
tekizt sín kóngadraumsjón að
senda skeyti yfir Atlantshaf og
um það var enn rnikið rætt. Ein-
ar Benediktsson þóttist hér eygja
möguleikann á að rjúfa einangr-
un íslands á skjótan og hagkvæm
an hátt. Einar brá skjótt við,
hann fór strax á fund aðalfor-
stjóra Marconifélagsins í Lund-
únum, en hann hét Cuthbert-
Hall.
Það fór brátt vel á með ís-
lenzka skáldinu og forstjóran-
um og síðan rak Eínar erindi
Marconi-félagsins bæði hér á
Jandi og víðar, í mörg ár. Eftir
þetta gjörði hann stuttan stanz í
Bretlandi og sátu þingmenn enn
á rökstólum hér, er Einar kom
til Reykjavíkur. Tók Einar strax
að róa að sínum málum og fyrir
áhrif hans var þá loftskeytamál-
inu í fyrsta sinn hreyft á Alþingi.
Sagði Einar að Marconifélagið
væri fúst til að koma íslandi í
loftskeytasamband við umheim-
inn (Bretland) ef samningar tækj
ust við þingið. Kosin var á Al-
þingi 5 manna nefnd til að gera
tiJlögur um málið (Alþt. 1902 B
639—643 C 60). Nefnd þessi skil-
aði raunar aldrei áliti, því að í
sama mund og hún var kosin,
skýrði landshöfðingi (M. Steph-
ensen, alltaf á verði fyrir sinn
Loftskeytastöðin í Flatey
á Breiðafirði.
húsbónda, gamli maðurinn) frá
því, að stjórn Danmerkur og ís-
lands væri nýbyrjuð á samning-
um við belgiskt félag um loft-
skeytastöðvar á íslandi, bæði til
skeytaþjónustu við útlönd og
innanlands og fór landshöfðingi
fram á fjárveitingaheimild til
þessa. Var samþykkt, að þingið
veitti þessa heimild að því til-
skildu, að öðrum félögum, m.a.
Marconifélaginu, gæfist kostur á
að keppa um málið. Beið Einar
nú ekki boðanna að fara og hitta
stjórnendur Marconifélagsins og
skýra fyrir þeim, hvernig málin
stæðu. Fór hann utan strax eftir
þinglausnir og var þrjá mánuði
í Lundúnum. Ef til vill hefur
það verið í þessari utanför Ein-
ars, sem hann fór sem trúnaðar-
maður Marconifélagsins til Nor-
egs og Svíþjóðar og lagði þar
grundvöllinn undir loftskeytasam
bönd þau, er þessi lönd settu á
stofn hjá sér skömmu síðar. Ein-
ar kom heim skömmu fyrir árs-
lok 1902.
Á Alþingi 1903, sem var reglu-
legt þing, kom það í ljós að stjórn
in hafði lítið aðhafzt í skeyta-
málinu. Þingið veitti henni enn
fjárheimild til að koma fjar-
skiptamálinu í framkvæmd og
tekur sérstaklega fram að verja
megi svo miklu af fénu (35 þús.),
sem nauðsyn krefjist til að koma
á þráðlausu hraðskeytasambandi
milli fslands og útlanda.
Á þessu þingi bar það einnig
til tíðinda, að fjárveitinganefnd
barst tilboð frá ensku félagi „The
General International Wireless
Þakka öllum þeim mörgu sem glöddu mig á sextugs
afmæli mínu 7. janúar síðastliðinn, með heimsóknum,
gjöfum og skeytum.
Benóný Friðriksson.
Innilegar þakkir fyrir samúð og vináttu við andlát
og jarðarför eiginmanns míns,
KRISTINS Á. SIGURÐSSONAR
Hringbraut 74, Reykjavík.
Sérstakar þakkir flyt ég forstöðumönnum og starfs-
fólki Múlalundar og Teppi h.f.
Fyrir mína hönd, barna og tengdabarna og annarra
vandamanna.
Júlíana Kristiánsdóttir.
Telegraph & Telephone Co. Ltd.
of London“ um að setja upp þráð-
laujt „fjarritunarsystem" milli
íslands og Bretlands gegn 2000 £
árlegu gjaldi úr landssjóði í 20
ár (2000 £ = 36 þús. kr.)
Fyrsta tilJagið átti þó ekki að
greiðast fyrr en „fjarritunar-
systemið“ hafði verið notað í 12
mónuði með viðunanlegum ár-
angri. Nefndin vísaði þessari
málaleitun til stjórnarinnar (í
Kbh.) Seinna, 1904, barst tilboð,
fyrir tilstilli E. Ben., frá Marconi
félaginu og hljóðaði það upp á
rúmlega . 376 þús. kr. stofn-
greiðslu auk 36 þús. kr. árs-
greiðslu. (Dýrseldur var Davíð).
Kr. Albertsson minnist á seinna
tilboðið en ekki það fyrra (1).
Lítið „Intermesso“
Forstjóri Stóra Norræna, E.
Suenson, skrifaði stjórninni 31.
marz 1903, að það sæi sér ekki
fært að ráðast í símalagningu til
íslands og mælir með því að ís-
lendingar beini athygli sinni að
þráðlausu sambandi (Marconi)
(1).
Tveir góðir ráðherrar
og sögulok
Árið 1903 kvaddi líkt og 1894,
heldur dapurlega. Árið 1895
hafði Tietgen, þáverandi forstjóri
Stóra norræna rumskað við til-
boð Mitchels & Coopers. Nú virt-
ist Suenson ekki vilja láta neitt
raska ró sinni þótt fyrirsjáandi
væri að „þráðleysið" væri á
næstu grösum. Svefnró hans varð
ekki löng. Og verður nú til sög-
unnar dreginn danski ráðherrann
Christoffer Friedenreich Hage.
Hage var af frægri kaupmanna-
og stjórnmálamannaætt danskri,
fæddur 1848, statsvidenskabelig
kandidat 1871. Til Kaupmanna-
hafnar kom hann 1879 og setti
þar á stofn heildverzlun og vann
sér mikið álit. Hann var svo ár-
um skipti í hafnarstjórn Kaup-
mannahafnar, í stjórn Fríhafnar-
félagsins, í bankastjóm Land-
mandsbankans, einnig í stjórn
Stóra norræna og í stjórn „for
det kontinentale Syndikat for
Poulsen’s Radio-Telegrafi“ o. fl.
Sem stjórnmálamaður var C. F.
Hage fyrst hægri maður og sem
hægri maður var hann fyrst kos-
inn á þing, en síðar varð hann
alllangt eða langt til vinstri. —
„Óvenju víðsýnn maður“, segir
Kl. Jónsson um hann (2). Hage
var tvisvar ráðherra, fyrst 1901
—1905 og síðar 1916—1920. Á
fyrra tímabilinu kom símamálið
Móttökustöð Marconis á Signal
Hill í Nýfundnalandi, þar se*n
tekið var við fyrstu loftskeyta-
merkjum yfir Atlantsbaf 12. des.
1901.
mikið til hans kasta, á seinna
timabiliinu var hann einn þeirra
nefndarmanna, sem af hálfu
Dana sömdu „Sambandslögin"
1918. (Segir hr. Salomonsen).
í ársbyrjun 1904 var það, að
danska ríkisstjórnin (Hage og
samráðherrar hans) sá mikil und-
ur vera að gerast í vestri. Það
er hvorki meira né minna en stór
hætta á, að Stóra-Bretland sé að
tengjast fjarskiptaböndum við
„okkar kæru hjálendur Færeyjar
og ísland". Og þar sem brezka
ljónið tyllir klónni, þar er loppan
ekki fjarii. Nú voru góð ráð dýr,
og nú þurfti að bregða fljótt við.
Hage leysti vandann.
Fyrsti ráðherra íslands, Hannes
Hafstein, tók við embætti 1. febr.
1904, og fór litlu síðar utan og
„leitaði þegar á fund Hages, og
var svo afráðið í þessari utanför
Hannesar, að Hage skyldi Jeita
fullnaðarsamninga við Stóra nor-
ræna félagið um að takast á hend-
ur lagningu sasímans til íslands.**
(2).
„Ég kom, ég sá, ég sigraði“,
sagði annar frægur maður. Mál-
efninu miðaði með „amerískum
hraða“. Hafstein ráðherra fór til
danska símastjórans og sem ráðu
nautur var ráðinn C. E. Krarup,
ungur verkfræðingur, ágætum
gáfum og dyggðum búinn, síðar
talsvert frægur fyrir uppgötvan-
ir sínar. Hannesi var vísað til
Noregs til að leita að manni til
að byggja landssímalínuna á ís-
landi. Olav Forberg, ungur, dug-
mikill en fátækur símatækni-
fræðingur og þaulvanur línuverk-
stjórn í Norður-Noregi, kom til
Kaupmannahafnar til að hitta
Hafstein um haustið. Það fór vel
á með þeim strax, og það samd-
ist svo um að Forberg kæmi
strax næsta sumar til íslands til
að lita á aðstæður. Forberg Jagði
svo með norsku liði, landssíma-
línuna frá Seyðisfirði til Reykja-
víkur, á einu sumri, 1906. For-
berg var síðar landssímastjóri i
meira en tuttugu ár. Forberg dáði
Hafstein frá fyrstu stund fyrir
að opna sér þetta stóra og góða
verksvið. Honum þótti vænt um
Hannes, næst Landssímanum,
sem hann, Forberg, skapaði sjáli
ur. En það er önnur saga.
Um hinn góða vin okkar Hage
veit ég lítið meir en sagt er, en
hefði löngun til að vita hvoru
megin við stjórnarár hans í Poul-
sen’s Radio-Syndikati það hafi
verið, sem hann hafði enga trú
á þróun loftskeytatækninnar „á
næstu árum.“ (Poulsen var ein-
mitt að fá einkaleyfi á stór-
merkri endurbót í loftskeytatækn
inni, endurbót, sem opnaði veg
fyrir útvarp og þráðlaust tal).
Um það, hvort það komi þessu
máli nokkuð við, ef Hage hefur
verið stjórnarmeðlimur Stóra
norræna á árum þessum, læt ég
ódæmt. Hitt tel ég alveg fullvíst,
að hann hafi notað sitt síðasta
ráðherraár til að gera sinni eig-
in þjóð, Dönum, sem mest gagn,
og það fannst honum hann gera
bezt með því að treysta, áður en
of seint yrði, sambandið við hjá-
lendurnar í Atlantshafi, sérstak-
lega Færeyjar og ísland. Og til
þess var sæstrengur heppilegri
en loftskeytasamband.
Samningar við Stóra norræna
voru undirritaðir haustið 1904
og í janúar 1905 fór Hage úr
dönsku stjórninni. Árið 1906
fengum við sæstreng, sem lagður
var til lands í Seyðisfirði. Við
minnumst Valtýs og Tietgens.
Sama sumar fengum við land-
línu frá Seyðisfirði til Reykja-
víkur. Við minnumst Skúla Thor-
oddsen og tillögu hans 1891. Við
minnumst margra ára, mikillar
baráttu, margra mætra manna.
Gamli tíminn er að kveðja, öld
framfaranna að byrja. Það eru
flögg við hún, niður við símstöð,
hinn 29. september 1906. Hinn
stórglæsilegi ráðherra okkar og
aldamótaskáldið er að halda ræðu
sína af svölum hússins. Við heyr-
um hann lesa upp heillaskeytið
frá Friðriki VIII konungi: „Með
þökk fyrir þá gleðifregn, að nú
sé lokið lagningu ritsíma og tal-
síma um þvert ísland, sendi ég á
ný hjartfólgnustu kveðju mína
og árna oss öllum heilla með
þessi nýju tengsl, er hnýta Dan-
mörku og Island nánara saman.
Með glaðri endurminning um
þýðingarmikla samfundi, endur-
tek ég: Sjáumst heilir aftur á
Frederik R.“ (2)
fslandi.
Lesendur vita hvað fyrir mér
vakir. Það unnu margir að síma-
málinu í marga áratugi. En verk-
ið var of stórt og dýrt fyrir okk-
ur og því svo að segja óleysan-
legt. Enginn einstaklingur getur
eignað sér sigurinn sem vannst,
Framhald á bls. 17,