Morgunblaðið - 21.02.1964, Blaðsíða 17

MORCU NBLAÐIÐ
/
f Föstudagur 21. febr. 1964
17
/
STOFNUN ÚSKJUGERÐAR
Greinargerð frá SH
FRYSTIHÚSAEIGENDUR inn-
an Sölumiðstöðvar hraðfrystn-
húsanna telja það eina af aðal-
skyldum sínum að leitast jafn-
an við að framleiða sjávarafurð-
ir á sem ódýrastan og hagkvæm
astan hátt, jafnframt því, sem
þeir selja afurðirnar við hæsta
iáanlega verði á hverjum tíma.
Þótt viðleitni þeirra beinist
•etíð að því marki að framleiða
ódýrar og selja síðan á hæsta
verði og auka þar með arðbæri
frystihúsanna í eigin þágu og
þjóðarheildarinnar, eru til þeir
aðilar í íslenzku þjóðfélagi, sem
vilja hefta slíka framþróun. —
Neyta þeir ýmissa bragða og fá
ótrúlegustu bandamenn í lið
með sér. Fáir hafa orðið fyrir
jafnmiklu aðkasti fyrir forystu
sína í uppbyggingu nútíma ís-
lenzkra atvinnuhátta eins og út-
gerðarmenn og fiskframleiðend-
ur, sem hafa þrátt fyrir það
fylgt ótrauðir þeirri uppbygging
arstefnu, sem er óneitanlega for-
senda þeirrar velmegunar, sem
þjóðin býr við í dag.
í krafti sannfæringar og þekk
ingar hafa fiskframleiðendur
hrundið í framkvæmd málum,
sem uppblásið „almennin^sálit"
var í byrjun á móti, þótt þjóðin
sjálf, borgararnir, sem lifðu og
hrærðust í atvinnuframkvæmd-
inni, gerðu sér fulla grein fyrir,
að stefnt væri í rétta átt, og
tækju því ekki þáfct í atlögunni
gegn heilbrigðum framkvæmd-
um. Nægir í þessu sambandi að
minna á afstöðu sumra þeirra,
sem nú láta mesf að sér kveða
í ófraagingarskrifum um Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna, til
dótturfyrirtækis S. H. í ÍBanda-
ríkjunum, Coldwater Seafood
Corporation. Þegar verið var að
byggja þetta fyrirtæki upp, var
af ýmsum aðilum reynt að telja
þjóðinni trú um, að þær fram-
kvæmdir væru glæpsamlegt at-
hæfi og þyrftu rannsóknar við.
Nú er þefcta fyrirtæki hornsteinn
viðskipta vorra á hinum frjálsu
mörkuðum, og tryggir starfsemi
þess, að íslendingum berast
jafnar og öruggar harðagjaldeýr
isfcekjur fyrir sölu mikils magns
írystra sjávaraifurða, enda er
Coldwafcer stærsti innflytjandi
frystra sjávarafurða til Band-
ríkjanna.
Nú hyggjast frystihúsaeigend-
ur enn einu sinni gera ráðstaf-
anir, sem eru frystiiðnaðinum
hagkvæmar. Bregður þá svo við,
að áður en þeir hafa birt nokkr-
um utanaðkomandi aðila ráða-
gerðir sínar, birtist fjöldinn all-
ur af gireinum og athugasemd-
um í dagblöðunum. í þeim eru
ráðagerðirnar fordæmdar af
mönnum, sem eiga hafa kynnt
eér málið, nema að því er virð-
ist frá annarri hliðinni, þ.e. þess
aðila, sem nú hefur einkasölu-
aðstöðu á umbúðum á hinum
íslenzka markaði, Kassagerð
Reykjavíkur.
Fyrsta, órökstudda athuga-
eemdin birtist í Þjóðviljanum,
þriðjudaginn 11. febrúar sl. —
Næstu daga, eða á aðeins fjorum
dögum, birtust níu athugasemd-
ir og greinar um málið, en hin
síðasta, og sérstæðasta, var í
Mánudagsblaðinu, er út kom
laugardaginn 15. febrúar.
Ýmissa grasa kennir í skrif-
um þessum, en of langt mál yrði
að gera öllu skil í stuttri grein-
argerð. Mikla furðu vakti það,
þegar bankastjóri Framkvæmda
banka íslands, Dr. Benjamín
Eiríksson, boðar nauðsyn þess,
•ð hér verði sefct á „anti-trust“
lög, jafnframt því, að hann telur
það tilræði við íslenzkt þjóðfé-
lag að komið skuli upp iðnfyrir-
tæki, sem á að keppa við ann-
að, sem fyrir er, og hefur nú
algjöra einkasöluaðstöðu.
Skal nú vikið að því máli,
•em er tilefni þess, að svo marg-
ir utankomandi aðilar kveða sér
hljóðs og fordæima fyrirhugaða
stofnun öskjugerðar frystihúsa-
eigenda.
1. Umbúðir eru stór kostn-
aðarliður í framleiðslu frystra
sjávarafurða, eða allt að 10% af
f.o.b. andvirði vörunnar. Frysti-
húsaeigendur hafa frá upphafi
keppt að því að fá góðar, en
ódýrar umbúðir. Erfitt hefur
verið að vega og meta, hvort
það hafi jafnan tekizt svo sem
skyldi, m.a. vegna þess, að hér
innanlands hefur aðeins verið
starfrækt ein kassagerð og inn-
flutningsaðstaðan þannig, að
samanburður á erlendum verð-
um annars vegar og verðlagi
Kassagerðar Reykjavíkur hins
vegar oft óraunhæfur mæli-
kvarði á það, hvort verð Kassa-
gerðar Reykjavíkur væru of há
eða eðlileg, miðað við hin miklu
og tryggu innkaup Sölumiðstöðv
ar hraðfrystihúsanna hjá Kassa-
gerðinni. Raunhæfur samanburð
ur á verði erlendra umbúða og
umbúða frá Kassagerð Reykja-
vikur fengist ekki fyrr en til
þess kæmi, að gengið væri til
samninga við erlenda aðila um
heildarviðskipti á sama hátt og
viðskiptum við Kassagerð Rvík-
ur hefur verið hagað. S.H. hefur
þó ekki farið inn á þessa braut,
þar sem talið hefur verið eðli-
legt að kaupa umbúðir, sem
framleiddar væru innanlands.
Þar sem frystihúsaeigendur
innan S.H., sem rnunu vera
kaupendur að 50% af allri fram-
leiðslu Kassagerðar Reykjavík-
ur, hafa ekki verið í neinni að-
stöðu til að ganga úr skugga um
raunhæfi verðs Kassagerðarinn-
ar, hefur á undanförnum árum
oft komið til orða að láta gera
athugun á arðbæri slíks fyrir-
tækis og stofna til þess, ef hag-
kvæmt þætti.
2. Á aðalfundi S.H. í júní
1963 var ennþá einu sinni sam-
þykkt tillaga um, að athugun
skyldi fara fram á því, hvort
tímabært væri fyrir frystihúsa-
eigendur að stofna eigin öskju-
gerð. Var tillagan frá fulltrúa
eins minni frystihúsanna innan
S.H. Á grundvelli tillögunnar
fól stjórn S.H. verkfræðingi að
framkvaama umrædda athugun.
Skilaði hann áliti sínu í janúar
. s.l. Samkvæmt því er reksturs-
lega hagkvæmt fyrir hraðfrysti-
húsin innan S.H. að stofna til
ösikjugierðar, sem myndi fram-
leiða allt að 75% af umbúðaþörf
inni, miðað við verðmæti.
Slíkt fyrirtæki myndi kosta
fullgert um 10 millj. króna, en
ekki 50 millj. króna, eins og
forstjóri Kassagerðar Reykja-
víkur hefur fullyrt í blaðaviðtali.
Öskjugerðin yrði til húsa í hluta
af vöruskemmum S.H. við Héð-
insgötu í Reykjavík. Hús þetta
hefur verið notað að mestu leyti
sem geymsla á umbúðum, sem
koma beint úr framleiðslu hjá
Kassagerð Reykjavíkur, sem
hefur ekki eigin birgðaskemm-
ur fyrir þessar fullunnu vörur.
Þurfa frystihúsaeigiendur því
ekki að byggja sérstök hús fyrir
öskjugerðina. Samkvæmt niður-
stöðum verkfræðingsins gæti
öskjugerð af þeirri stærð, sem
hér um ræðir, framleitt umbúð-
ir, sem yrðu allt að 20% ódýr-
ari en þær, sem S.H. kaupir nú
hjá Kassagerð Reykjavíkur.
3. Rætt er um, að frystihús-
in, en þau eru ekki aðeins inn-
an S.H., sem telur 58 hús, held-
ur einnig innan Sambandsins
(20—30 hús), Atlantor h.f. og
fleiri, hafi nýlega þegið 43 millj.
króna „styrk“, og því sé óhæfa,
að „þessir“ menn skuli láta sér
til hugar koma, að stofna öskju-
gerð. Hér er óskyldum málum
blandað saman. Fiskframleiðend
ur vilja framleiða ódýrari um-
búðir og lækka hjá sér fram-
leiðslukostnaðinn til frambúðar.
43 milljónirnar eru greiddar til
frystihúsanna vegna 15% kaup-
hækkananna, sem urðu í desem-
ber sl.
Geta íslenzkir skattborgarar
fordæmt viðleitni manna til að
lækka hjá sér framleiðslukostn-
að, í þessu tilfelli umbúðir, eða
vilja þeir, að hluti leiðrétting-
anna vegna fisbframleiðslunn-
ar fari í síhækkandi umbúða-
verðum til Kassagerðar Reykja-
víkur og afkoma frystihúsanna
rýrni, sem því nemur.
Haustið 1962 varð veruleg
hækkun á umbúðum frá Kassa-
gerð Reykjavíkur. Frá síðustu
áramótum hafa umbúðir utan-
um frystan fisk hækkað a.m.k.
um 6%. Umbúða kaup S.H. hjá
Kassagerð Reykjavíkur námu á
s.l. ári rúmum 40 millj. króna.
Miðað við þessi viðskipti yrði
um 2.5 millj. króna tekjuaukn-
ingu að ræða hjá Kassagerð
Reykjavíkur. Sé gert ráð fyrir
að tilsvarandi hækkun hafi orð-
ið á öðrum umbúðum Kassa-
gerðarinnar, þar sem þess er
naumast að vænta að verð á
umbúðum til útflutningsfram-
leiðslunnar einnar hafi hækkað,
en verð á umbúðum fyrir inn-
lendan markað staðið í stað, —
þýddi þessi síðasta hækkun (6%)
5 millj. króna styrk frá viðskipta
vinum Kassagerðarinnar. Orðið
„styrkur" er hér notað sam-
kvæmt þeirri málvenju, sem nú
virðist tíðkast, þegar rætt er um
málefni sjávarútvegsins.
Þetta þýðir, að þrátt fyrir ný-
týzku vélar og ,fyrirmyndar-
rekstur" hefur fyrirtækið ekki
getað tekið á sig kauphækkanir
þær, sem undanfarið hafa orðið,
en velt þeim yfir á viðskiptavini
sína. 90 frystihús hafa fengið til
skiptanna 43 millj. króna vegna
15% kauphækkana í desember
s.l. Er það innan við 500.000.00
krónur á hvert frystihús, og er
þá þess, að gæta, að frystihúsin
hafa engar leiðréttingar fengið
vegna kauphækkana á árunum
1962 og 1963.
Það er svo aftur annað mál, að
á sama tima,' sem hr. Kristján
Jóhann Kristjánsson, forstjóri
Kassagerðar Reykjavíkur, lýsir
því yfir opinberlega, að umbúð-
ir hjá sér muni lækka i verði
á hausti komanda, tilkynnir
hann S.H., að verð umbúða
skuli hækka um 6%. Vildi ekki
hr. Kristján Jóhann Kristjáns-
son skýra opinberlega frá því,
hvernig beri að skilja þetta
ósamræmi, og hversu mikillar
lækkunar á umbúðaverði megd
vænta.
4. Þvi hefur verið haldið á
lofti, að ákveðnir einstaklingar
innan S.H. hyggðust sölsa undir
sig umrædda öskjugerð. Aðdrótt
anir þessar eru með öllu tilhæfu
lausar. Sérhverju frystihúsi inn-
an S.H. er gefinn kostur á að
verða hluthafi í umræddri Öskju
gerð. Innan S.H. eru fyrirtæki
í einkasamvinnu- og bæjar-
rekstri, og njóta þau öll sama
réttar um aðildarmöguleika. —
Nú þegar hefur mikill meirihluti
félagsmanna S.H. lýst áhuga
sínum á stofnun öskjugerðar.
5. Flestir hljóta að vera
Framihald á bls. 23.
ÖKKAR A MILLI SAGT
TVEIR af nánustu s-amstarfsmönn-
um Johns F. Kennedys, hins ný-
látna forseta Bandaríkjanna, Theo-
dore C. Sorensen og Arthur Schles
inger, hafa beðizt lausnar frá
störfum í Hvita húsinu. Báðir
ætla þeir að skrifa bækur um
Kennedy forseta. Sorensen og
Schlesinger aðstoðuðu Kennedy
við að semja ræður og voru hon-
um til ráðuneytis um ýmis mál.
Sorensen hættir störfum í Hvíta
húsinu í febrúarlok og Schlesing-
er samtímis.
x-x-x
SAGT hefur verið, að utan fjöl-
skyldu Kenncdys, hafi _ enginn
maður staðið honum nær en The
odore Sorensen. Samstarf þeirra
hófst 1952, þegar Kennedy var
öldungardeildarþingmaður, en þá
réði hann Sorensen til þess að
safna fyrir sig efni í ræður og
blaðagreinar og aðstoða við samn
ingu þeirra. Þessir tveir menn
áttu sameiginlegan brennandi á-
Sorensen.
huga á stjórnmálum og Sorensen
varð brátt einn helzti ráðgjafi
Kennedys, öldungadeildarþing-
manns, og aðstoðaði hann m.a. við
söfnun efnis i bókina „Profiles in
Courage“. Sorensen tók virkan
þátt í kosningabaráttu Kennedys
við forsetakosningarnar 1960, og
eftir að Kennedy tók við embætti
varð hanu sérlegur ráðgjafi hans í
Hvíta húsinu. T.d. lagði hann stór-
an skerf til undirbúnings stefnu
forsetans í innanríkismálum og
meðan Kennedy var forseti, var
hann viðstaddur alla mikilvæga
fundi í Hvíta húsinu. Eftir lát
Kennedys skýrði Sorensen John-
son forseta frá því, að hann ósk-
aði lausnar frá störfum. Johnson
bað hann um að gegna embætti
nokkra mánuði til viðbótar og
féllst Sorensen á það. Aðstoðaði
hann Johnson m.a. við samningu
fyrstu ræðunnar, sem hann flutti
eftir að hann tók við embætti og
áramótaávarpsins til þingsins.
Sorensen er 35 ára, lögfræðingur
að menntun. Hann hefur ekki
skýrt frá því hvað hann hyggist
taka sér fyrir hendur í framtíð-
inni, en næstu mánuðina ætlar
liann að jkrifa bók um Kennedy.
Hann segir, að ef hann byrji ekki
að skrifa bókina þegar 1 stað, veröi
hún sennilega aldrei skrifuð. Bók-
in eigi að lýsa Kennedy sem
manni og forseta.
x-x-x
Arthur Schlesinger var meðal
þeirra manna, sem Kennedy út-
nefndi sérlega ráðgjafa sína, er
hann tók við forsetaembætti. Sc-
hlesinger er sagnfræðingur og
starfaði við Harvardháskóla áður
en hann varð ráðgjafi Kennedys
og nú hyggst hann taka upp sitt
gamla starf á ný. Schlesinger, eins
og Sorensen aðstoðaði Kennedy
við að semja ræður, en hann var
einnig ráðgjafi um málefni Suður-
Ameríku og sá um tengsl Hvita
hússins við samtöK háskólamanna
í Bandaríkjunum. Áður en Schies.
inger hefur störf við Harvard á
ný ætlar hann að slcrifa bók um
samslarf sitt við Kennedy. í lausn
ar beiðni sinni til Johnsons for-
seta segir Schlesinger, að hann
hafi verið ákveðinn í að snúa
aftur til háskólans áður en Kenn-
edy lézt. Einnig kveðst Schles-
inger vilja styðja Johnson eins og
hann mögulega geti í kosninga-
baráttunni á hausti komanda.
Schlesinger hefur skrifað nokkr-
ar bækur, þar á meðal er ein um
stjórnartíð Franklins D. Roose.
velts.
okkar á milli sagt ...
Átlræður í dag:
Sigurður Pál mason
kaupmaður. Hvammstanga
SIGURÐUR Pálmason kaupmað-
ur á Hvammstanga er áttræður
í dag. Húnvetningur er hann að
ætt og uppruna, fæddur 21 febr.
1884 að Gautsdal í Laxárdal
fremri, og voru foreldrar hans
Pálmi bóndi í Gautsdal og síðar
á Æsustöðum i Langadal Sig-
son og kona hans Sigríður Gísla-
dóttir frá Eyvindarstöðum í
I Sigurður Pálmason er mikill
mannkosta- og sómamaður sem
nýtur trausts og álits í sínum
heimabyggðum. Á ferðum mín-
um um Vestur-Húnavatnssýslu
hefi ég engan þann mann fyrir
, hitt, sem ber honum ekki góða
sögu og má vera að sli'kt sé frem-
i ur fágætt um mann, sem áratug-
um saman hefur rekið umfangs-
mikil og margvísleg viðskipti. En
þeir sem þekkja Sigurð Pálma-
son undrast ekki vinsældir hans.
Rótgróinn heiðarleikur hans og
sanngirni hljóta að ávinna hon-
um traust, vináttu og virðingu
allra sem hann hefur átt samleið
með, og með óralöngu starfi sínu
í Vestur-Húnavatnssýslu hefur
hann orðið mörgum að liði og
margra vanda leyst. Þess er
minnzt í dag og það þakkað að
verðleikum.
Kvæntur er Sigurður Stein-
vöru Benónýsdóttur bónda á
Kambhóli í Víðidal Jónsdóttur
hinni mestu myndar- og mann-
dómskonu. Eignuðust þau hjón
fjórar fallegar dætur og eru þrjár
þeirra á lífi.
Blöndudal. Sigurður nam við
Hólaskóla og varð búfræðingur
þaðan 1905. Siðan var hann um
tveggja ára Skeið við garðyrkju- j
og búfræðinám í Noregi og réð- j
ist eftir heimkomuna sem bú-
fræðiráðunautur í Húnavatns-
sýslum og vann að þeim störfum
í 6 ár. Árið 1914 stofnaði hann
til verzlunar á Hvammstanga og
hefur rekið verzlun sína síðan
við mikinn orðstír og vinsældir.
Nú á síðustu árum hefur hann
breytt verzlun sinni í nýtízku-
legra horf og auk þess ráðizt í
miklar framkvæmdir í byggingu j
slátur- og frystihúss. Sýnir það
Ihug og áræðni þessa aldurhnigna
en þó unga manns.
I hreppsnefnd hefur Sigurður
átt sæti um langt árabil og gegnt
fleiri trúnaðarstörfum.
Heimili þeirra hjóna á
Hvammstanga er góðfrægt fyrir
gestrisni, og er það ætlan mín
að á fáum heimilum í landinu,
sem nú eru til hafi fleiri notið
greiða og gistingar en þar. Ég
undirritaður er einn í þeim hópi.
Fyrir móttökur þeirra og alla
góða viðkynmngu þakka ég þeim
hjónum nú á merkum tímamót-
um í lífi Sigurðar ,um leið og ég
óska þess að síðustu ár og dægur
ævi hans megi verða honum rík-
ir af gleði og hamingju svo sem
verið hefur ævi hans öll.
Sigurður Pálmason er staddur
í borginni í dag og dvelst hjá
dóttur sinni og tengdasyni að
Laugarásvegi 66.
p.t. Reykjaví'k, 21. febr. 1964,
i r.unnar Gklasnn.