Morgunblaðið - 15.03.1964, Blaðsíða 17

* Sunnudagur 15. marz 1964
MOW'IM? * 4ÐIÐ
17
Lárus Jóhannes-
son lætur af
embætti
AF SEX íslenzkum hæstaréttar-
dómurum, er látið hafa af em-
(bætti í lifandi lífi, hefur einungis
einn, Jón Ástbjörnsson, verið til
fullnaðs sjötugs aldurs. Tveimur,
Lárusi H. Bjarnasyni og Einari
Arnórssyni, var veitt lausn rétt
eftir, að þeir voru orðnir sextíu
og fimm ára, og öðrum tveimur,
Eggert Briem og Páli Einars-
syni, þegar þeir áttu tvö, þrjú
ár eftir til að ná sjötugsaldrL
Af þessum fjórum mun Lárus
1H. Bjarnason vera hinn eini, sem
étti sjálfur frumkvæði að lausn-
arveitingunni. Nú hefur Lárusi
Jóhannessyni verið veitt lausn
frá embætti að eigin ósk, þó að
!hann sé einungis sextíu og fimm
ára gamall.
Lárus gat sér ágætt orð sem
dómari. Góðvild, Skörp lögfræði-
gáfa og margháttuð lífsreynsla
einkenndu störf hans í Hæsta-
rétti. Hann hverfur því ekki
þaðan vegna þess að út á em-
toættisstörf 'hans hafi verið sett,
eða réttdæmi hans hafi verið
Þannig var umhorfs á miðunum við ísland áður en samkomulagið náðist við Breta.
(Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.'
REYKJAVÍKURBRÉF
dregið í efa. Engu að síður taldi
Lárus sjálfur, að það kynni að
skapa ófrið um Hæstarétt, ef
Ihann héldi áfram embættisstörf-
tirrt. Ástæðan er sú, að hann
hefur orðið fyrir hatrömmum
árásum fyrir fyrri störf sín,
dómarastörfunum með öllu óvið-
Ikomandi. Lárus rak áratugum
saman umfangsmikla málfærslu-
skrifstofu og annaðist m. a.
verðbréfa- og fasteignasölu.
Hann var lengi oddviti stéttar
sinnar, formaður Lögmanna-
félagsins, og var gerður heiðurs-
félagi þess eftir að hann tók
við hæstaréttardómaraemibætt-
inu. Ásakanir þær, sem bornar
hafa verið fram gegn Lárusi,
varða ffestar löngu liðin við-
Skipti, og eru ekki hafðar upp af
viðsemjendum hans sjálfs, held-
ur virðast af annarlegum rótum
runnar. Hann vill hinsvegar ektki
una þessum áburði og hefur
hafið málaferli, er hann telur
fyrirsjáanlegt að verði bæði
langvinn og margþætt. Það er
vitni drengskapar Lárusar Jó-
hannessonar, að hann vill ekki
leggja í slíkar erjur fyrr en en
öryggt er, að engan skugga af
þeim geti lagt á æðsta dómstól
íslendinga.
Fa^naðarda«;ur
fyrir flesta
Ætla hefði mátt að hinn 11.
arvarz 1964 yrði fagnaðardagur
fyrir alla íslendingá. Þaðan í frá
höfum við einir óakoruð not 12
mílna fiskveiðilandheigj um-
hverfis ísland. Þann dag og
aiðrtn hafa þó verið auðáæ fýlu-
merki, bæði á Tímanum og Þjóð-
viljanum. Því miður Verður ekki
um það villzt, að báðum blöð-
unum þytkir minna um það vert,
atð hrakspár þeirra og aðstand-
enda þeirra skyldu ekki rætast,
heldur en hitt, að þessi dagur
reyndist sannur sigurdagur ís-
lenzku þjóðarinnar.
í1 ræðu, aem forseti Aíþýðu-
•ombanda íslands, Hannibal
Valdimarsson hélt hihn 1. maí
1963, talaði hann um „undan-
•láttarsamninginn** og sagði:
„Þeir jem hann gerðu, væru
visir til að framlengjá hann, of
þeir hefðu valdaaðsböðu til'*.
Og viku síðar, hinn t. maí,
komst Þjóðviljinn svo að orðií
„Yfirlýsingar stjórnarflofkk-
•nna um, að Bretar mun[ ekki
Laugard. 14. marz
fá nýjar undanþágur í íslenzkri
landhelgi eru auðvitað martk-
lausar".
Þetta ítrekaði Þjóðviljinn enn
hinn 15. maí:
„Núverandi stjórnarflokkum er
ekki treystandi til þess að standa
vörð um framtíðarthagsmuni ís-
lendinga í landhelgismálinu. Fái
þeir ráðið að kosningum loknum,
verður gerður nýr undansláttar-
samningur á ráðstefnunni í Lon-
don“.
Auðvitað tók Eysteinn Jóns-
son, formaður Framsóknarflokks
ins, undir þennan boðskap. og
sagði í viðtali við Tímann hinn
5. júní:
„Stjórnarflökkunum er ekki
treystandi fyrir landlhelgismál-
inu“.
Skilja ekki mælt
mál
Endalaust mætti halda áfram
að telja slíkar tilvitnanir í orð
stjórnarandstæðinga allt frá því,
að samningurinn frá 11. marz
1961 kom fyrst til umræðu. Þá
var einnig þrástagazt á því, að
samningurinn væri nauðungar-
samningur, sem að engu væri
hafandi. Yfirlýsingar þessa efnis
voru m.a.s. hátíðlega gefnar á
sjálfu Alþingi íslendinga, þegar
samtþyfckis þess á samningnum
var leitað. Öll þessi brigzl og
orðaskak voru hinsvegar að engu
höfð af kjósenduim við atþingis-
kœningarnar á s. 1. vori. Eftir
þær var haft eftir einum for-
ystumanna Framsóknar, að bún
hefði ekki unnið eitt einasta
átkvæði á landlhelgismálinu.
Þaðan í frá verður því ekki
haldið fram, að samningurinn
hafi verið gerður áð íslending-
um nauðugum, vegna þess að
vaxandi fylgi stjórnarflokk-
anna var ektki sízt að þakka sam-
þykki yfirgnæfandi meirihluta
landsmanna á samningsgerðinni.
Traust kjósenda á stjónarflok'k-
unuhi reýndit á ríkum rökum
reist. Framlenging á veiðirétt-
indum Breta var ekki veitt eins
ag andstæðingarnir höfðu full-
yrt ae ofan í ae. í vonbrigðum
sínurh yfir velfarnaði íslands og
markleysi eigin hjals fjargviði'-
ast Tíminn og Þjóðviljinn nú' út
af imynduðu réttindaafsali, sem
felist í ákvaeðinu um, að hugsan-
legán ágreiníng út ’ af frekari
friðun landsgrunnsins skuili berá
undir alþjóðadómstólinn í Haag.
Hökfærsla Tímans fyrir þeirri
fjarstæðu sýnir, að hann skilur
ekki mælt mál.
„Þyrftu að læra
betur.tó
í Tímanum hinn 12. marz
segir:
„Forsætisráðherra landsins
lætur dagblaðið Vísi hafa eftir
sér þessi furðulegu ummæli:
„Við getum að sjálfsögðu ekki
tekið okkar lögsögu yfir öllu
landgrunninu, nema allþjóðalög
heimili“. Sá íslenzkur forsætis-
ráðherra, sem lætur sér slíkt um
munn fara, með reynslu íslend-
inga í landhelgisbaráttunni að
baki er furðulega skilningsstljór.
Hann ætti að minnsta kosti að
vita, að Islendingar hafa náð 12
mílna landhelgi og fengið viður-
kenningu á henni í verki án þess
að alþjóðalög heimiluðu það með
skýrum ákvæðum, af því að þau
bönnuðu það ekki, og það er
mergurinn málsins. —----Þéssi
maður ætti að vita það Ifka, að
það er æði margt, sem þjóðir
•heimsins gera í alþjóðaskiptum,
án þess að 'hafa fyrir því bókstaf
í alþjóðalögum, og það er gert
með þeim rétti, að allþjóðalög
banna það ekki, enda vantar
ákvæði um margt í aiþjóðalög-
um. Lagaprófessor eins og for-
sætisráðherrann ætti að vita, að
borgarar jafnt sem þjóðir geta
gert margt með rétti, án bók-
stafsheimiildar í lögdm; af því
að lögin banna það ekki, ef það
samrýmist réttarsiðgœði að öðru
leyti". Leturbreytirvgum Tímans
í tilvitnunni er slep>pt.
Um þessa speki má segja, að
vissu fleiri en þögðu þó. Það
þarf hvorki „forsætisráðherra"
né „lagaprófessor" til að vita, að
þegar talað er um, „að lög heim
ili“ eitthvað, þá er emgan veginn
þar með sagt, „að bókstafsheim-
ild“ þurfi til þéss „í lögum“,
eins og Tíminn virðist ætla.
Hvert einasta mannsbarn, sem
kann íslenzkt mál, þekkir tals-
háttinn: „Þögn er sama og sam-
þykki". Ógjörningur er að telja
upp allt það, sem mönnum er
heimilt, þó að það sé hvergi ber-
um orðum leyft ‘i lögum. Ein-
mitt vegna þess. að það er ekki
bannað, er sa-gt, að „lög heimili"
það.
Ekki viðræðu-
hæíir
Vonlaust er að eiga í rökræð
um við þá, sem setja saman
þvílikan þvæ-tting og þennan,
sem hér var ‘hafður eftir Tim
anum. Raunar er ámóta óskyn
samlegt að halda því fram, að
íslendingar hafi svift sjálfa sig
„einhliða rétti“ með því að
lýsa yfir að þeir séu reiðubúnir
til að leggja hugsanlegar ákvarð-
anir sínar um friðun landgrunns
ins undir allþjóða dómstól. Tím-
inn heldur þó áfram að hamra á
því, að í þessu felist óafsakan-
legt réttindaafsal. Þeim endur-
teknu fullyrðingum hnekkti
Ólafur Jóhannesson, prófessor,
fremsti lögfræðingur Fram-
sóknarflokksins, hinn 14. nóv-
emiber 1960, nokkrum mánuðum
áður en samningurinn frá 11.
marz 1961 var gerður. Ólafur
sagði þá í ræðu á Alþingi:
„Og þess vegna ei-gum við ekki
að skorast undan því að eiga
orðastað við aðrar þjóðir um
tþetta mál og við eigum ekki að
skorast undan því að ta-ka þótt
í viðræðum við aðrar þjóðir um
það. Og ég verð að segja, og
vil láta það koma fram í sam-
bandi við þetta, að ég tei raun-
ar eina veikleikamerkið í okkar
málstað hér vera það, ef rétt er
hermt, að við höfum neitað að
að leggja þetta má til úrlausnar
hjá allþjóðadómstólnum.----------
Og vissulega er það svo, að smá-
þjóð verður að varast það að
ganga svo lang.t að hún geti ekki
ailtaf verið við þvi búin að
leggja mál sín undir úrlausn
alþjóðadómstóls, því að sann-
leilkurinn er sá, að smáþjóð á
ekki annars staðar skjóls að
vænta heldur en hjá aliþjóða-
samtökum og atþjóðastofnunum,
af því hún hefur ekki valdið til
að fylgja eftir sinum áfcvörð-
unum, eins og stórveldin. Otg
þess vegna hefði að mínu viti
hvert eitt spor í þessu máli átt
að vera þannig undirbúið, að
við' hefðum verið við því búnir
að leggja það undir úrlausn
al!þjóðadómsstóls“.
Flokksviðjar
Þegar menn lesa þessi skyn-
samlegu og skeleggu orð pró-
fessors, Óláfs Jóhannessonar,
spyrja menn að vonum, af hverju
hann hafi ekki síðar mótmælt
fjarstæðum flokkslbæðra sinna
um þessi efni ,og jafnvel látið
á sér skilja. að hann væri þeim
samþykkur. Skýringin á því eru
hinar marg'hratfcyrtu flofcksviðj-
ar.
Algér hræsni væri, ef stjórn-
mádamenn í öllum flokkum við-
urkenndu ekki, að þeir láta öðru
hvoru ýmislegt sér andstæ.tt
kyrrt liggja eða jafnvel gjalda
því jáyrði sitt, vegna þess að
þeir meta samiheldni flokksins
meira en sína eigin sérskoðun.
Hver og einn á um það við sam-
vizku sína, hvort hann metur
meira hverju sinni. Auðveldast
væri að fara ætíð að eigin vild,
en þá væri allt samstarf úr sög-
unni. Því verður með engu móti
haldið fram, að maður geri sið-
ferðislega rangt, þótt hann laði
skoðanir sínar eftir skoðunum
samstarfsmanna sinna og flokks-
bræðra. Skoðanamunur getur
verið svo róttækur og þess eðlis,
að það sé með öllu óverjandi fyr-
ir sjálfum manni og öðrum að
láta af sinni eigin skoðun. En
oft er beinn voði á ferðum, ef
hver og einn heldur endalaust
í sína sérkreddu.
Víti til að varast
í síðasta Reykjavíikurbréfi var
á það drepið, að á átta ára tíma-
bili, frá 1909-1917, hefðu sex
sinnu-m orðið stjórnarskipti hér
á landi. Á þessum árum var
meiri glundroði í íslenzkum
stjórnmálum en nokkru sinni
ella í sextíu ára þingræðissögu
okkar. Engu að síður verður
ékki um það deilt, að þá áttu
margir afbragðsmenn sæti á Al-
þingi. Menn voru þá enn óvanir
að bera sjálfir ábyrgð á stjórn
landsins. Þessari fullyrðin-gu
verður ekki hnekkt með því, að
vitna til stjórnarára Hannesar
Hafstein 1904-1909. Kristján
Albertsson hefur í ævisögu
Hannesar Hafsteins, sem þrátt
fyrir nokkra galla 'hefur hlotið
alltof harða dóma hjá sumum,
leitt í Ijós, að Hannes var ekki
valinn til ráðherra af eigin ílokks
mönnum, heldur skutu þeir val-
inu til dönsku stjórnarinnar. Það
var því ekki þeim að þakka,
heldur dönsku stjórninni, og þó
allra helzt Georg Brandes, að
valið varð fslendingum svo
happadrjúgt sem raun ber vitnL
Sami kunnáttuskorturinn í því,
að vinna saman í flokki, sem
lýsti sér við val fyrsta ráðherr-
ans, náði -hámarki á árunuim
1909-19. Á þeim árum splundr-
aðist Heimastjórnarflokfcurinn
einu sinni, með meiri heift en
ella eru til dæmi um í þingsög-
unni, og Sjálfstæðisflokkurinn
gamli þrisvar sinnu-m, síðast með
þei-m afleiðingum, að meira en
áratu-g þurfti til þess að um
heilt greri milli þeirra, er harð-
ast íhöfðu deilt. Öll átti þessi
sundrung drjú-gan þátt í því, að
alveg ný flokkaskipun myndað-
is* í landinu og varð þó jafn-
framt til þess að tefja fyrir, að
‘hún kæmist í eðlilegt horf, ef
menn þá telja að sú flokkasklpun
sé eðlileg, þar sem fyrirbæri
eins og Framsóknarflakfcurinn
á sér stað.
Þetta er rifjað upp til að Skýra,
að ef forðast á glundroða og
stjórnleysi, þá verða flokkar að
vera til í lýðræðisþjóðfélagi. Án
þeirra fæst ekki það samstarf,
sem er óhjáikvæmilegt til þess
að sæmilega öruggt stjórnarfar
skapist
Afskipti stjórn-
málamanna
Þessu óafcylt er það, hvefsu
afskipti stjórnmálamanna atf
þjóðlífinu skuli vera mitkil. Eitt
af ágreiningsefnum flotkka hér
og raunar víðast hvar er einmitt
þetta. Sjálfstæðismenn vilja að
öðru jöfnu, að borgararnir fái
að ráða sem mestum hluta mál-
efna sinna sjálfir. Aðrir flokkar
hér vilja meiri, og mismunandi
miíkla, íhlutun rfkisvaldsins um
margvísleg málefni borgaranna.
Reynslan ■ sýnir, að allir flokkar
eru nokkuð sveigúanlegir í
þessum efnum. Jafnvel Krúsjeff
vill mt láta rússneska bændur
njóta meira frjálsræðis um eigin
Framh. á bls. 1*