Morgunblaðið - 15.03.1964, Blaðsíða 30

30
MORG UNBLAÐIÐ
Strtnudagur 15. mafz 1964

.......-

...................*vwi
:mm*L*&t**m*

Ferdinand de Lessepes -
faðir skipaskurðanna miklu
ÞEGAR de Eesseps fór a3 velta
vöngum yfir Panamaskurðinum
reyndi Charles, sonur hans, að fá
föður sinn ofan af þessu glæfra-
fyrirtæki og sagði: „Þú getur
ekki ætlast til þess að forsjón-
inni, að þú fáir að gera tvö krafta
verk um æfina.“
Síðastliðið ár fóru 11 þúsund
skip um skurðinn, sem hefði get-
að orðið annað kraftaverk de
Lesseps ef Frakkar hefðu ekki
gloprað því út úr höndunum á
sér fyrir skort á framsýni og
hugdirfsku.
ÞEGAR Panamaskurðurinn var
lagður kostaði hann 16.000
manns lífið, olli reginhneyksli
og var loks seldur Bandaríkjun-
um. En sá sem átti frumkvæðið
að grefti þessa skurðar,
Ferdinand de Lesseps, gnæfði
yfir þetta allt saman. Hann var
djarfhuga framkvæmdamaður,
fjölskyldumaður svo af bar, dáð-
ur og virtur vísindamaður í
heimalandi sinu og um víða ver-
öld talinn hið dæmigerða franska
mikilmenni. En almenningsálitið
agaði hann engu síður en élskaði
og de Lesseps fékk á ýmsu að
kenna um ævina.
Nú eru liðin áttatíu og fjögur
ár síðan fyrsta skóflustungan var
tekin fyrir skurðinum í Panama.
Frakkar höfðu þegar lagt stórfé
(658 milljón franka) í fyrirtækið,
því þar stóð hinn mikilsmetni
de Lesseps fyrir framkvæmdum
og betri trygging var ekki til,
slíkur ljómi stóð af nafni hans.
De Lesseps fæddist árið 1805
og starfaði í utanríkisþjónustu
Frakka um langt skeið. Fimm-
tugur dró hann sig í hlé frá milli-
ríkjavafstrinu og settist að á bú-
gerði sínum La Chesnaye í
Berry, sem hann hafði gert að
fyrirmynd annarra búgarða. En
þá kom að máli við de Lesseps
kóngurinn yfir Egyptalandi og
stakk upp á því að láta grafa
skipaskurð um 168 km. veg yfir
Súez-eiðið til þess að tengja
Miðjarðarhafið Rauðahafinu og
sagði að de Lesseps væri einmitt
rétti maðurinn til þess að ráðast
í slíkt stórvirki.
Ferdinand de Lesseps hafði „opn
að lýðum löndin“. Hann var
sæmdur heiðursmerki á heiðurs-
merki ofan og sýndur margur
sómi, tekinn í frönsku Akademí-
una o. fl.
En Súez-eiðið var ekki eina
eiðið í heiminum. Þegar lokið
var lagningu Súezskurðarins
renndi de Lesseps æ oftar aug-
unum til annars eiðis sem lengi
hafði freistað hans, Panama-eið-
isins í Mið-Ameríku. Panama-
eiðið var ekki nema 80 km. breitt
og væri skurður lagður um það
þvert mátti stytta skipum leið-
ina suður fyrir meginland Suð-
ur-Ameríku um allt að 5000 km.
Menn höfðu látið sið dreyma
um að komast út í Kyrrahafið
um Panamaeiðið allt frá dög-
um Karls 5., en það var ekki
fyrr en de Lesseps kom til sög-
unnar, sem þá hætti að dreyma
og þeir hófust handa.
„Menn sögðu að ég hlyti að
vera vitlaus, þegar ég lagði til
atlögu við Súez, og nú langar
mig til að prófa hvort pkki leyn-
ist vitglóra í Panama-vitleysunni
minni líka,“ sagði sá gamli, þeg-
ar hann hélt vestur árið 1880.
Tuftugu og eitt þúsund Frakk-
ar fóru vestur til að grafa Pan-
ama-skurðinn og 16.000 þeirra
komu aldrei aftur^heim. Lofts-
lagið þar um slöðir var eins
slæmt og framast mátti verða
og gulan lagðist þungt á menn.
Árið 1885 neyddist de Lesseps
til þess að biðja þingið um meira
fé og færði sér til málsbóta þau
rök annars vegar að mjög erfitt
væri að leggja skurðinn og hins
vegar, að þegar er skipaskurð-
urinn væri opnaður myndi um-
43 þúsund manns. Þar af 10 þús.
manna herlið, tveir stórir her-
flugvellir og 134 loftvarnarstöðv-
ar. Landsstjóri er þar og hefur
sá aðsetur í Balboa. í Panama
eru 900 þúsund íbúar og í land*
inu er enginn her, aðeins 3 þús.
manna lögreglulið.* í höfuðborg-
inni, Panama City, búa 100 þús,
manns. Borgin stendur á landa-
mærunum.
Tekjur af skipaskurðinum eru
miklar en ekki fær Panamaríki
í sinn hlut nema einn tuttugusta
þess fjár sem inn kemur. Við
skurðinn vinna um 14 þúsund
manns og þar af fá 4.000 miklu
hærra kaup en hinir. Það eru
þegnar Bandaríkjanna sem þess-
arra fríðinda njóta. Veldur þetta
landsmönnum mikilli gremju pg
sauð upp úr fyrir skemmstu eins
og menn muna, þó tilefnið ætti
að heita annað.
Það er einnig farið að valda
Panamabúum og þeim er við
skurðinn starfa þungum áhyggj-
um, að skurðurinn er farinn að
ganga úr sér og úreldast, m.a.
geta nú ekki lengur öll skip um
hann farið. Komið hefur til tals
að gera annan skurð sunnar í
Panama eða þá í Columbíu og
hafa hann bæði dýpri og breið-
ari. Sennilégt er talið, að við
hann verði beitt kjarnorku-
sprengingum neðanjarðar.
Súezskurðurinn var vígður ár-
ið 1869 við mikla viðhöfn og
reyndist eins vel og bjartsýn-
ustu menn höfðu þorað að vona.
Ferdinand de I.essep átti fimm börn með fyrri konu sinni og kvæntist aftur sextíu og fjögurra ára
gamall Héléne Aubard de Bragard, sem ól honumellefu börn til viðbótar. Þessa skemmtilegu mynd
tók hinn frægi franski ljósmyndari Nadar árið 1878 og þá eru börnin enn ekki nema niu. Síðasta
og elleíta barn þeirra hjóna, en sextánda barn gamla ínannsins fæddist þegar hann stóð á áttræðu.
PijfttAftWMI
oceam PACtmue
ferðin um hann nema 700 milljón
um tonna og það myndi duga til
þess að greiða upp allar skuldir
er á honum hvíldu á einum 10
árum. Þetta þótti fáránleg tala
og „út í bláinn“ — en í dag
má margfalda tölu þessa með
tíu.
Þá voru gefin út skuldabréf
fyrir 600 milljónum franka til
viðbótar. En það hrökk hvergi
nærri til og eftir mikið þref
varð fyrirtækið loks gjaldþrota
og yfir höfði de Lesseps gamla
vofði fangelsisdómur fyrir fjár-
glæfra. Vörnina í máli hans ann-
aðist að miklu leyti sonurinn
Charles og þótti vel takast. Ekki
varð forðað hneyksli, en þrátt
fyrir eitt sjálfsmorð og eitt ein-
DE Lesseps hafði ekki haft
skipastiga í Súez og vildi ekki
hafa í Panama. En þar er óiíku
saman að jafna, því í Panama
var land mjög mishæðótt og loks
varð gamli maðurinn að gefa sig.
og láta gera skipastiga beggja
vegna í skurðinum. Til þess verks
var valinn Gustave Eiffel og
var þetta sanva árið og hann
gerði turninn fræga í París sem
viít h'»n n o»* 1/onn/lnr
vígi (það var Clemenceau gamli
sem í því átti) stóð de Lesseps
sem næst jafnvígur eftir og þeg-
ar hann lézt, árið 1894, veitti
franska ríkið honum virðulega
útför.
Bandaríkjaþing keypti skurð-
inn af Frökkum árið 1902 og lét
ljúka honum. 10. október 1913
var sprengd síðasta hindrunin, en
þá var Lesseps látinn og Frakk-
landi að því lítið gagn.
Landssvæði það sem skurður-
inn stendur á varð eign Banda-
ríkjamanna fyrir tilstilli Theo-
dore Roosevelts forseta og atvik-
aðist það þannig, að forsetinn
studdi uppreisnarmenn í Colum-
bíu við að setja þar á stofn
sjálfstætt ríki, hið síðasta í Suð-
ur-Ameríku. Land það sem nú
heitir Panama taldist þá til Col-
umbíu og svo mikils mat hið
.nýstofnaða riki aðstoð Roose-
velts forseta og svo lítils lands-
skildu þessa (sem ekki er nema
1/72 hluti ríkisins) að það gaf
Bandaríkjunum hana til eignar
og afnota um aldur og ævi.
Panama-skurðurinn liggur á
10 km. breiðu belti sem tekur
yfir 1.432 ferkílómetra af lýð-
volHinn Pannmn A hví húa lim