Morgunblaðið - 25.04.1964, Side 6

6
MORGU N BLAÐIÐ
Laugardagur 25. apríl 1964
A MANUDAGSKVOLD 13. apríl
talaði Bjartmar Guðmundsson
alþingismaður um daginn og veg
inn. Kom Bjartmar víða við, og
var erindi hans í senn skemmti-
legt og fróðlegt rsem vænta
mátti. Vék hann meðal annars
að breyttum tímum og minntist
áratugsins 1930-1940, þegar dilk-
urinn lagði sig á 6-9 krónur, sem
var nálaegt jafnvirði 8 stunda
vinnudags .Þá voru yfirleitt góð-
æri en atvinnuleysi. Bjartmar
taldi bændur einhverja lægst
launuðu stétt landsins. Hann
var andvígur tíðum verkföllum,
og kom það víst fáum á óvart.
Hitt hefur líklega komið fleirum
á óvart, að hann taldi blaðamenn
upp til hópa hina gáfuðustu
menn, þótt þeir væru á stund-
um hart hrjáðir af prentvillu-
púkanum. Gæti þetta bent til
þess, að blaðamenn ættu vaxandi
aimennu áliti að fagna, því al-
þingismenn eru manna næmast-
ir á sveiflur í almenningsálitinu.
Eitt atriði sérstaklega, sem
Bjartmar minntist á, fannst mér
eins og talað út
úr mínu hjarta.
I>að var þegar
hann talaði um
óorðheldni þá,
sem færi ört
vaxandi meðal
landsmanna.
Bjartmar G. Þetta voru orð í
tíma töluð. Óorðheldni er nefni-
lega komin í tízku, og gæti ég
trúað, að af henni stafaði menn-
ingu okkar öllu meiri hætta en
frá óhollum kvikmyndum,
brennivíni, sjónvarpi og jafnvel
„negralögum“. Óorðheldni getur
verkað eins og keðjusprenging.
Ef A bregist B getur það stund-
um leitt til þess að B sjái sig
tilneyddan til að bregðast C og
svo koll af kolli. Ég hugsa, að
margir kynnu Bjartmari þakkir
fyrir, ef hann fengi samþykkt á
Alþingi, að mönnum yrði misk-
unnarlaust útmæld refsing fyrir
að ganga á bak orða sinna.
Seinna um kvöldið átti Stefán
Jónsson, fréttamaður, viðtal með
titbrigðum við Jónas Sveinsson,
lækni og Jóhann Jónsson, póst.
Fóru viðtölin fram sitt í favoru
lagi, en voru síð
an fléttuð sam-
an á hinn listi-
j legasta hátt,
enda var þetta
lýsing á sarna at
burði eða at-
Sjjf’' . burðum, sem
urðu í mann-
skaðaveðri á
Holtarvörðu-
heiði 1927. Var
Stefán J. þetta minnis-
stæð frásögn og merkileg. Meðal
annars var fjallað um spurning-
una: Er hægt að bjarga manni,
sem er feigur? Ekki reyndist
slíkt unnt í sögu þeirra Jónasar
og Jóhanns, og er það auðvitað
engin tilviljun, því feigum manni
verður aldrei bjargað af þeirri
einföldu ástæðu, að í því falli
væri hann ekki feigur.
Stefán Jónsson er einihver
allra bezti útvarpsmaður, sem
við eigum nú. Fer þar saman góð
rödd, góður framburður og góð-
ur humör. Hann flytur með sér
einhvem fjaðrandi léttleika í Út-
varpið, sem hefur tilhneygingu
til að koma mönnum í gott skap.
Og ekki spillti hinn góðlátlegi,
mildi og leitandi frásagnaimáti
Jónasar Sveinssonar.
Þetta kvöld hóf Hjörtur Páls-
son, blaðamaður, lestur útvarps-
sögunnar: „Málsvari myrkrahöfð
ingjans“ eftir Morris West. Mun
þetta vera allstórbrotin saga og
hyggilegt fyrir menn að fylgjast
með frá byrjun.
Á þriðjudagsikvöld var haldið
áfram tilraunum til að gera fyrir
myndarglæpamann úr Oiiver
Twist. Ég saknaði þess að missa
þetta kvöld af erindi séra Óskars
J. Þorlákssonar, sem hann
nefndi: „Þjóðfélagsvandamál.
Þjóðfélagsböl.“
Á miðvikudagskvöld flutti Sig
urður Ágústseon lögregluvarð-
stjóri, varnaðarorð um hættuna
á þjóðvegunum. Hann sagði rétti
lega, að mikil ábyrgð fylgdi því,
að stýra vélknúnu ökutæki. Ekki
kann ég við að tala um „akandi
umferð", eins og Sigurður gerði.
Mér fannst hann hefði einfald-
lega getað notað orðið ökutæki.
Það fylgir því nefnilega líka miik
il ábyrgð að stýra langþróuðu,
fögru máli, og varnaðarorð eru
að öðru jöfnu áhrifameiri, séu
þau sögð á sæmilegu máli.
Á kvöldvökunni þetta sama
kvöld voru fluttir tveir ljómandi
frásöguþættir, eftir Hallgrim
Jónasson, kennara og Þormóð
Sveinsson á Akureyri. (Óskar
Ingimarsson flutti þann síðari).
Hall'grímur greindi frá göngu-
görpum, ljóðaunnendum og skáld
um í Skagafirði og fór með nokkr
ar vísur. Hér er ein handa unn-
endum góðs matar:
Svefn og leti og lífsandstreymi
læknað getnm vér.
Ef vér étum hér í heimi
hangikét og smér.
Er vísan eftir Jón skáld á Gils
bakka í Skagafirði (d. 1906).
Frásögn Þormóðs Sveinssonar
var ekki síður fróðleg. Hún
greindi frá atburðum veturinn
1913-1914, en hann var mjög harð
ur. Var Þormóður þá vetrarmað-
ur í Möðrudal á Fjöllum og
reyndi þar sitt af hverju. Eigi
að síður voru margar minningar
hlýjar frá þessum tíma. “Ofar
vetrarsortanum er alltaf heið-
ríkja á sumum stöðum," sagði
Þormóður.
Á fimmtudagsikvöld las Jónas
Kristjánsson upp mjög fróðlegan
kafla úr bókinni „Rómaveldi"
eftir Will Durant. Fjallaði hann
m.a. um morð Cæsars, en ýmsir
nýtízku sagnfræðingar íslenzkir
hafa talið þann verknað ganga
einna næst þeim glæp að fella
uppkastið 1908. Þá var greint frá
ástum þeirra Antoníusar og Kleo
pötru og endalokum þeirra og
valdatöku Octavíanus^r. sem sn.
ar tók upp nafnið Ágústus og
varð fyrsti keisari Rómaveldis.
Meira af slíku efni í Útvarpið!
Þá stjórnaði Einar Bragi þætt-
inum „Raddir skálda". Var hann
helgaður skáldiunuim Jófaanni
Jónssyni og Jóni Thoroddsen
yngri. Þeir dóu báðir ungir að
árum, sem kunnugt er, en voru
hin efnilegustu
skáld. Um sum
kvæði Jóhan.ns
hefur Halldór
Laxness sagt, að
þau hefðu ekki
getað komizt
nær þögninni og
verið þó kvæði.
í „Skáldatíma"
Jóhann J. segir Laxness
ennfremur um Jóhann Jónsson:
„Hann þurfti ekki að segja meira
en þrjú orð í samhengi og stund-
um ekki nema tvö, til þess að
það væri skáldskapur með haf-
djúp dulinnar tónlistar að baki.“
Jóni Tfaoroddsen, yngri, hefur
Tómas Guðmundsson reist ein-
hvern fegursta ljóðabautastein,
sem risið hefur af íslenzkri
grund. *
Þar segir svo í lokin:
Og skín ei ljúfast ævi
þeirra yfir,
sem ung á morgni lífsins
staðar nemur,
og eilíflega, óháð því, sem
kemur
í æsku sinnar tignu fegurð
lifir?
Sem sjálfur Drottinn mildum
lófum lyki
um lífsins perlu í gullnu
augnabliki.
Á föstudagskvöld flutti Sig-
urður Sigurmundsson, bóndi í
Hvítárkoti erindi, sem hann
nefndi: „Leysing í nýju ljósi.“
Fjallaði það u.m skáldsöguna
„Leysing" eftir Jón Trausta. Var
það ágætt erindi um þetta minn-
isstæða skáldverk, sem hefur að
ýmsu leyti sérstöðu meðal is-
lenzkra skáldverka. Er það víst
Bjartir dagar
í fyrradag stakk ég upp á því,
að þeir fullorðnu hættu að
taka sér frí á sumardaginn
fyrsta. Ég verð hins vegar að
viðurkenna, að ástæða var til að
taka sér frí og njóta góða veð-
ursins að þessu sinni á sumar-
daginn fyrsta. Slík var veður-
bliðan. En sjaldnast njótum við
íslendingar góðviðris fyrsta
sumardag — svo að þetta ?r
hrein undantekning.
En veðrið gat ekki verið
betra. í bænum var mikill fjöldi
fólks, foreldrar með börn sín
og mörg hafa sjálfsagt haft gam
an af útiskemmtuninni, eink-
um að sjá Mjallhvít og dverg-
ana sjö. Athygli barnanna var
líka óskipt. Þarna fór ekki öll
orkan í pylsur og sælgæti, eins
og 17. júní.
Pylsur og íspinnar
Ég er síður en svo að amast
við starfsemi íþróttafélaga og
annarra slíkra, sem mér skilst
að eigi stærsta hlutann af sölu-
tjöldunum í miðbænum 17. júní,
þótt ég segi, að mér finnist öll
þessi sölumennska á þjóðhátíð-
ardaginn — og óþrifnaðurinn,
sem henni fylgir, stórskemma
hátíðahöldin. Það er erfitt að
halda útihátíð á íslandi. Aldrei
er hægt að treysta veðrinu. En
ef veðrið verður loksins gott
og fólk fjölmennir til þátttöku,
þá hefur maður það á tilfinn-
inguni, að pylsur og íspinnar
séu það sem gildir.
Og börnin halda a.m.k. að
hátíðahöldin felist í því að
verzla í sem flestum sölutjöld-
um og borða eins mikið af ís-
pinnum og hver getur látið í
sig. Óþrifnaðurinn af öllu þessu
sælgætisáti er svo mál út af
fyrir sig.
Margs konar fjáröflun
í slíkum tilfellum er maður
víst oftast að styrkja einhverja
ágæta starfsemi með því að
kaupa í sölutjöldunum. Nú á
dögum er rekið svo mikið af
alls kyns „fyrirmyndar starf-
semi“, sem þó þarf styrk, að
þeir, sem vilja láta eitthvað af
hendi rakna til allra, þyrftu að
kaupa tugi happdrættismiða á
ári, fjöldann allanaf merkjum
og pésum — og loks borðar fólk
pylsur og drekkur öl á götum
og gatnamótum til þess að
styrkja fótbolta eða skátastarf
í stað þess að borða heima hjá
sér og senda bara viðkomandi
félögum 10 eða 20 krónur í
pósti.
í öllum þessum félagasæg ber
yfirleitt minnst á þeim, sem all-
ir ættu að sameinast um að
styrkja. Og mér minnst að af
allri fjáröflunarstarfsemi ætti
að greiða einhverja vissa
prósentu til þeirra samtaka, sem
koma öllum landslýð að noium
— þá fyrst og fremst samtökum
um krabbameinsvarnir.
Stóru happdrtætin, SÍBS,
DAS o.sfrv. hafa unnið gott
starf. En er þörf þessara stofn-
ana fyrir fé eins mikil og áður
var? Mér þætti ekki ósann-
gjarnt þótt Krabbameinsfélagið
nyti einhvers hluta hagnaðar-
Hvernig á a# sanna það?
Nú ætlar útvarpið að inn-
heimta afnotagjöldin með nef-
skatti. Áður þurfti útvarpið að
færa sönnur á að menn ættu
tæki svo að hægt væri að inn-
heimta afnotagjaldið. Á sínum
tíma var fólk varað við — og
þeim, sem ekki greiddu fúslega
hótað með heimsókn njósnara
útvarpsins. Ég hélt að allir
hefðu rokið til og borgað sitt
til þess að losna við heimsókn
útvarpsmanna, en svo var víst
fyrsta íslenzka
skáldsagan, þar
sem persónum
er greinilega att'
fram sem fuil-
trúum ákveð-
inna stétta og
stefnumiða Og
ef til vill, er
hún sú fyrsta af
síðari tíma
gkáldsögum
okkar, þar sem
margþætt sálar-
líf er skýrt í Ijós
broti sannfer*'igrar atburðarás-
ar. Bókin var allmikið gagnrýnd
á sínum tima, enda er hún fjarri
því að vera nokkurt fullkomið
verk. En auk þess hafa margir
samtímamenn sjálfsagt misskilið
hana og aðrir kannske tekið upp
þykkju fyrir stefnu, sem þeim
hefur fundizt hallað á. En sagan
verður minnisstæð þeim, sem
lesa hana.
Ævi og afrek Jóns Trausta eru
ævintýri líkust. Hann naut víst
sáralítillar sikólamenntunnar ut-
an prentnáms og mun hafa stund
að prentarastörf lengist af jafn-
hliða ritstörfunum. Um það hafa
myndast þjóðsögur, að hann hafi
stundum „sett“ beint um leið og
hann samdi. Trúlega er það eitt-
hvað stílfært.
En í því sambandi hefur mér
flogið í hug, að þeim, sem skrifa
í dagblöðin væri það á ýmsan
hátt hentugt að geta sett greinar
sínar sjálfir. Stundum leikur
prentvillupúkinn greinar þeirra
manna svo grátt, að það er efcki
einungis að orðavali höfundarins
sé stórlega hnjaskað, heldur má
hann oft þakka fyrr að sleppa
í gegn með grundvallarskoðanir
sínar á viðkomandi málefni ncfck
urn veginn óskaddaðar. En lík-
lega væri erfitt að samræma það
kröfum tímans um sívaxandi
Framhald á bls. 17
Jón Trausti
ekki. Nú á að snúa þessu svo
snilldarlega við, að séu það ein-
hverjir sem ekki eiga útvarps-
tæki, þá verað þeir að gjöra
svo vel að heimsækja útvarpið
og leggja sönnunargögnin á
borðið. Hvernig menn eiga svo
að sanna, að þeir hlusti ekki á
útvarp, það er svo annað máL
Það er álíka erfitt finnst mér
og að sanna, að maður sofi allt
af með opin augun, þegar eng-
inn sér til.
Sekt og sakleysi
Ég hef stundum haft það á
tilfinningunni, að ýmsir menn
hjá Slysavarnafélaginu sjái
stóran draug þar sem Skipaskoð
unin er. A.m.k. bera blöðin
þetta með sér. Nú hefur Skipa-
skoðunin loksins fundið draug-
inn í Slysavarnafélaginu svo
að nú hallast ekki á. Frægðar-
för björgunarskipsins með 83
farþega út í Viðey, en með
björgunartæki fyrir aðeins 28,
er til umræðu manna á meðaL
Þeir, sem fyrir förinni stóðu,
eru sennilega þeirrar skoðunar,
að Guð bjargi þeim, sem bjarga
sér sjálfir — en afgangurinn
skipti ekki máli.
En úr því að skipinu hvolfdi
ekki með þessa ógnarhleðslu á
þilfari, þá vaknar sennilega sú
spurning hjá þeim, sem stöð-
ugt herja á Skipaeftirlitið,
hvort eftirlitið hafi ekki brugð
izt einu sinni enn. Hefði skip-
inu ekki átt að hvolfa, ef það
væri rétt byggt- Hefur Skipa-
eftirlitið viðurkennt vitlausa
teikningu? Rétt skal vera rétL
ÞURRHLÖDUB
EBG ENDINGAKBEZTAB
BBÆÐURNIR ORMSSON hf.
Vesturgötu 3.
Simi 11467.