Morgunblaðið - 25.04.1964, Blaðsíða 12

12
Laugardagur 25. apríl 19S4
MORGUN BLAÐIÐ

Útgefandi:
Framk vsemdas t j óri:
Ritstjórar:
Auglýsingar:
Útbreiðslustjóri:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Askriftargjald kr. 90.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Sverrir Þórðarson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
TREYSTUM
Ckilningur fer nú vaxandi á
^ nauðsyn þess að treysta ís-
lenzka gjaldmiðilinn. Sést
það til dæmis af ályktun mið-
stjórnar Alþýðusambands ís-
lands, þar sem samstarf er
boðið til að hamla gegn verð-
bólguþróun. Hvort sem hugur
fylgir þar máli eða ekki er
ljóst, að forráðamenn Alþýðu-
sambandsins gera sér grein
fyrir því, að almenningur viil
stöðva verðbólguna, og þess
vegna hafa þeir tekið þessa af
stöðu.
Eftirtektarvert er einnig
að blöð stjórnarandstöðunnar
jafnt og stuðningsblöð stjórn-
arinnar lýsa því, hve óheilla-
vænleg verðbólguþróunin sé
og segja flokka sína vilja
sporna gegn henni.
Þannig má segja, að loks
hafi sú stund runnið upp, að
allir segjast a.m.k. vilja
sporna gegn verðbólguþróun,
og þetta tækifæri er sjálfsagt
að nota. Vonandi takast samn
ingar milli launþega og vinnu
veitenda, án þess að um nýj-
ar kauphækkanir verði að
ræða, þannig að jafnvægi
skapist í íslenzku efnahagslífi
næstu árin.
En ef launþegar og vinnu-
veitendur geta ekki gegnt
þessu hlutverki sínu, þá hlýt-
ur ríkisvaldið að láta málin
til sín taka, því að brýna nauð
syn ber til að treysta verð-
gildi íslenzka gjaldmiðilsins.
Gengi íslenzku krónunnar
hefur fallið svo oft og mikið,
að það er nú aðeins brot af
verðmæti gjaldmiðilsins á hin
um Norðurlöndunum. Ef nú
tekst að koma í veg fyrir frek-
ara fall krónunnar, sem á-
stæða er til að treysta, virðist
ekki úr vegi að láta fram fara
peningaskipti einhvern tíma á
næstunni, líkt og Finnar og
Frakkar hafa gert.
Vel mætti hugsa sér að
skipta á einni nýrri krónu fyr- 1
ir tíu eldri, þannig að ís-
lenzka krónan yrði verðmæt-
ari en krónur hinna Norður-
landanna. Síðan ætti það að
geta orðið metnaðarmál ís-
lendinga að halda þannig á
efnahags- og fjármálum, að
íslenzka krónan yrði aldrei
skráð lægra en krónur hinna
Norðurlandanna og helzt, að
hún ætíð væri hæst.
FÉLAGSHEIMILIN
ið undanförnu hafa farið
-**■ fram nokkrar umræður
um félagsheimilin og í því
sambandi flutti Ásgeir Pét-
ursson tillögu á Alþingi um
það, að framvegis verði
nokkrum hluta af tekjum
KRÓNUNA
félagsheimilasjóðs varið til
þess að auka og efla félags-
og menningarlíf í félagsheim-
ilunum víðs vegar um land,
en fram að þessu hefur sjóð-
urinn einungis gegnt því hlut-
verki að styrkja byggingu fé-
lagsheimilanna.
Ljóst er, að það eitt nægir
ekki að koma upp félagsheim-
ilum, ef ekki eru gerðar ráð-
stafanir til þess að greiða fyr-
ir því að þau komi að gagni.
Félagsheimilin standa víða
lítt notuð, eða þá að notkun
þeirra er einskorðuð við dans
leikjahald í fjáröflunarskyni,
þótt frá þessu séu markverð-
ar undantekningar.
Það er mál út af fyrir sig,
að sums staðar hefur illa ver-
ið varið því fé, sem hefur átt
að fara til að auka félags- og
menningarstarfsemi úti um
byggðir landsins, en um það
tjáir ekki að fást úr því sem
komið er. Hitt er áreiðanlega
rétt, að bágborinn fjárhagur
félagsheimilanna hindrar for
ráðamenn þeirra í því að afla
menningarlegs fræðslu- og
skemmtiefnis. Þess vegna
mundi það koma í góðar þarf-
ir, ef nokkru af tekjum fé-
lagsheimilasjóðs yrði varið í
þeim tilgangi.
Vandi æskunnar í sveitun-
um liggur m.a. í því, að hún
á ekki nægilegan aðgang að
heilbrigðum skemmtunum. —
Sá sko.rtur ýtir undir margan
æskumanninn að flytja í þétt
býlið, og vissulega er rétt að
reyna að skapa mótvægi gegn
því aðdráttarafli, sem Reykja
vík er í þessu efni.
NJÓSNIRNAR
í SVIÞJÓÐ
Cíðastl. fimmtudag birti
^ Morgunblaðið grein um
njósnir Rússa í Svíþjóð og
landráð Wennerströms of-
ursta. En starfsemi hans hef-
ur gert það að verkum, að í
raun réttri er allt varnarkerfi
Svíþjóðar lamað.
Þarna er um að ræða eitt
dæmi af mörgum um hinar
víðtæku njósnir, sem Sovét-
ríkin reka um heim allan,
enda hafa þau herskara njósn
ara í hverju einasta landi,
bæði austantjalds og vestan.
Hér á landi hefur orðið
uppvíst um tilraunir rúss-
neskra sendiráðsstarfsmanna
til njósna, og naumast dettur
nokkrum manni í hug, að ís-
land sé undantekning í þessu
efni. Þvert á móti er það full-
víst, að hér eru reknar njósn-
ir og sjálfsagt að brýna menn
á því að vera vel á verði.
BTG^IujJTJ
Örlítill misskilningur
Síldveiðar í Perú
INKARNIR gumlu skiptu hinu
viðfeðma landi sinu í fjögur
fylki og kölluðu landið Tahu-
antinsuyu, sem þýðir Fjórð-
ungaland. Það er hið elzta
nafn á því ríki, sem nú kall-
ast Perú.
Enn í dagr má svo kalla að
landið skiftist í fjóra ólíka
hluta eftir staðháttum og kost
um. Þar er þá fyrst að tetja
fjallaland og eru fjöllin svo
há, að þau gefa Himalaja litið
eftir. Svo er þar eyðimörk
jafn ömurleg álits og landið
á tungflinu, en þar finnast þó
enn i dagr miklar leifar fornr-
ar menningrar. Austan fjall-
anna eru svo geysimiklir frum
skógrar, þar sem Indiánar eru
enn á ferli með blásturspípur
sínar ogr eitruð skeyti. Ogr svo
er sjórinn við vesturströndina
sem krapar af smásild.
Hér við mætti þó bæta
fimmta hlutanum, sjálfri höf-
uðborginni Lima, þar sem nú
er 1*4 milljón íbúa. Hún er
sem segrull, er bindur saman
hina aðra fjóra ólíku hluta
landsins.
Lima var ekki til á dögum
Inkanna, en Francisco Pizarro,
sem íagði landið undir Spán,
efndi til hennar árið 1535. Á
þel i stað ex harin lét byrja að
reisc. borgina, gróðursetti hann
fíkjutré til minningar um
þann atburð, og þetta fíkju-
tré stendur þar enn og ber
ávöxt.
Lima varð fljótt mikil og
fögur borg og fegurst allra
í Suður Ameríku. Þar blómgv
aðist spönsk menning. Þar var
reistur fyrsti háskólinn í álf-
unni, fyrsta leikhúsið, og þar
var stofnuð fyrsta prentsmiðj-.
an. Auðkýfingar og aðalsmenn
reistu þar stórar og fagrar
ha.llir og standa margar
þeirra enn. Stinga þær mjög
í stúf við hinar nýju bygg-
ingar, sem risið hafa þar upp
á seinni árum, skýjakljúfa úr
stálgrindurn og gleri. En utan
við hina glæstu borg eru stór
fátækrahverfi, þar sem menn
eiga varla málungi matar,
enda þótt auður og allsnægtir
sé í aðalborginni.
Upp úr seinm heimsstyrjöld
inni streymdi ótölulegur grúi
fólks til borgarinnar. Voru
það aðallega fjallabúar, sem
komnir voru í atvinnuleit.
Borgin hafði hvorki húsrúm
né hjartarúm fyrir þetta
fólk. í>á tók það til sinna ráða
og settist að á óbyggðu landi
borgarinnar upp í fjallshlíð.
Þar reisti það sér leirkofa í
trássi við lög og rétt, og nú
búa þar um 100 þúsundir
manna. Þar er hvorki vatns-
leiðsla né frárennsli, en þess-
ir frumbyggjar þykjast eiga
landið og gjalda ekki neina
leigu fyrir pað. Þeir eru sjálf-
ir farnir að gera þ'ar götur og
reisa skóla og hafa kosið sína
eigin stjórn til að fara með
mál sín. Þar er fátækt mikil,
en þetta fólk telur sig frjálst
í frjálsu landi.
Lima stendur tiltölulega
skammt fyrir sunnan miðjarð
arlínu og þar rignir hér um
bil aldrei, en stundum er þar
þoka. En þrátt fyrir þetta er
þar frjósemi mikil, því að
vatn er nóg. Um borgiria renn^
ur áin Rimac, sem á upptök
sín í jöklum austur í fjöllun-
um. Aldrei er mjög heitt í
Lima og veldur því sjórinn,
hinn kaldi straumur, sem ligg
ur norður með ströndinni. Oft
er þarna hafgola af norð-
vestri og \ leggur þá ódaun
mikinn yfir borgina frá síldar-
verksmiðjunum í Callao, hafn
arborginni. En Limabúar
kippa sér ekki upp við þetta,
þeir eru ekki jafn hótfyndnir
og Reykvíkingar. Þefurinn
minnir þá aðeins á mestu auðs
uppsprettu iandsins, síldveið-
arnar.
Hinn kaldi straumur, sem
liggur meðfram ströndinní, er
morandi af átu, og átuna eltir
sá aragrúi af smásíld, að allan
sjóinn krapar. Fjöldi eyja er
úti fyrir ströndinni og þar
hefst við mor sjófugla,
skarfa og svartfugla, sem lifa
á síldinni. Þetta er allt smá-
síld, sem líkist loðnu en kall-
ast hér ansjósur. Eyjarnar
voru áður ein helzta auðlind
Perúmanna því að þar voru
stórar og þykkar dyngjur af
fugladriti, sem þeir mokuðu
upp og seldu sem áburð (gu-
ano). Það er sagt að Inkarnir
gömlu hafi notað þennan á-
burð. En hann var mikiA út-
flutningsvara fyrri hluta þess
arar aldar. Perúmenn gerðu
þá enga tilraun að veiða síld-
ima, þeir hóldu að við það
mundi minka svo mikið æti
í sjónum, að fuglarnir myndu
flýja og þá væri sú tekjugrein
úr sögunni, að flytja út á-
bui-ð undan þeim,
En þetta viðhorf breyttist
og 1950 hófu Perúmenn síld-
veiðar. Og þótt langt sé á
milli íslands og Perú höfum J
vér orðið áþreifanlega varir
afleiðinganna af síldveiðun-
um hjá Perú, því að þeir hafa
framleitt svo mikið af síldar- 1
m.jöli að tilfmnanlegt verð-
fall hefir orðið á því á heixns-
markaðinum.
Á ströndinni skammt vestan
við Lima er Callao, mesta'
hafnarborg Perú. Er álíka
langt á milli þeirra og milli
Hafnarfjarðar og Reykjavík-
ur. Á 14 árum hefir Callao
breyzt í síldarbæ. Þar minnir .
allt á síld og útgerð. Bátar eru
í smfðum alls staðar, í skipa-
smíðastöðvum, á bersvæði og
jafnvel á götunum, því að nú
keppast menn við sem þeir
geta að auka síldveiðiflotann.
í höíninni iiggur hver bátur-
inn við annan, líkt og bílar á
biðstöð, en yfir að líta er sem
á skóg sjái þar sem eru sigl-
ur og rár bátanna. Þeir nota
flestir 1500 feta langar herpi-
nætur og veiða stundum ai'it .
að 100 lestum í einu kasti.
Næturnar eru úr nælon, þvi
að menn hafa komizt að raun
um að það borgar sig betur
að nota þær, þótt þær séu dýr
ari en aðrar nætur, því að
nætur úr bómullarþræði
grotna sundur á fáum vik-
um.
Síldarverksmiðjur eru nú
orðnar stærsta iðnfyirirtæki
landsins. Þær eru nú um 130
og þá með tajdar þær sem
eru í smíðum. Árið 1962 stund
uðu 1000 bátar síldveiðarnar
og veiddu samtals sex milljón-
ir lesta af smásíld. Skipstjóri 1
á síldarskipi getur komist upp
í allt að 40.000 króna tekjur á
mánuði, en það þykja ofboðs-
legar tekjur í Perú.
Þegar bátarnir koma með
feng að landi, er síldinni dælt
upp úr þeim á flutningabíla,
en þeir aka henni í síldar-
þrærnar hjá verksmiðjunum.
Þar rennur hún svo á færi-
bandi inn í verksmiðjurnar
þar sem hún er brædd og
mjölið síðan þurrkað.
Fjallháir staflar af síldar-
mjölspokum standa fyrir utan
verksmiðjurnar og bíða þess
að vera fluttir á heimsmark-
aðinn, til Þýzkalands, Bret-
lands, Hollands og Bandaríkj-
anna. Þar er mjölið notað til ’
þess að fóðra alifugla og svín.
Á.