Morgunblaðið - 25.04.1964, Síða 17

MORCUNBLAÐIÐ
17
Laugardagur 25. apríl 1964
Jónas Þorbergsson
Furöuleg mistðk
Hugleiðingar um síðustu
úthlutun listamannalauna
hverju fátækrahjálp, eða hafa
nefndarmenn um of kiknað fyrir
áróðri?
Þarna eru svonefnd „atóm-
skáld“ sem hafa vakið á sér eftir-
tekt, með því að setja saman ó-
rímaðar orðaþulur og kalla ljóð.
Þulur þessar flestar munu fáir
skilja, ef til vill engir. Enginn
maður lærir þær og af þeim sök-
um eru þær andvana fæddar.
Þarna eru ,,reglustrikumenn“ í
málaralist og klessugerðarmenn,
sem efasamt er að stæðust sam-
keppni sænskra apa, er þjálfað-
ir hafa verið til samkeppni í þess
háttar listgerð og gengið með sig-
ur af hólmi.
Margt fleira er skrýtið í þess-
um kýrháus.
IV.
Það er skoðun mín að enn
þurfi að leitast við að hitta á
betra ráð um val úthlutunar-
nefndar listamanna-þóknunar. —
Þessi nefnd má allra nefnda sízt
eiga sambúð með stjórnmála- og
bitlingaáhuga pólitískra flokka.
Val hennar þarf að flytja brott úr
Alþingi til hærra og hlutlægra
stigs æðstu mennta- og listmats.
Ég leyfi mér því að varpa.fram
nýrri uppástungu, sem hér
greinir:
Rektor Háskóla fslands og há-
skólaráði verði falið að velja 5
menn og 5 til vara í listmats-
nefnd og jafnframt úthlutunar-
nefnd þóknunar til listamanna.
Háskólaráði verði frjálst að velja
í nefndina menn innan Háskól-
ans og utan.
Listmatsnefnd starfi allt árið
fyrir hæfilega þóknun samkvæmt
tillögum háskólaráðs og hafi gát
á því sem hæst ber í listum og
listafrekum hverju sinni.
Að lokinni úthlutun þóknunar
til listamanna ár hvert, taki há-
skólaráð nefndarval sitt til end-
urskoðunar, endurkjósi refndina
eða endurnýi, eftir því se.n ráð-
inu býður við að horfa h.’erju
sinni.
Fjárveiting til þóknunar lista-
manna verði ákveðin í fjárlögui*
ár hvert.
20. apríl 1964.
Jónas Þorbergsson.
Lastaranum
4/
Síkar e/ neift
44
i.
ÚTHLUTUN listamannalauna er
að þessu sinni lokið. Skulu hér
fyrst kynntir þeir menn sem af-
reksverkið unnu, eins og þeim er
upp stillt í þingskjölum Alþingis.
1. Sigurður Bjarnason, alþm.,
ritstjóri, formaður.
2. Halldór Kristjánsson, bór.di.
3. Bjartmar Guðmundsson,
alþm.
4. Þórir Kr. Þórðarson, pró-
fessor.
5. Andrés Kristjánsson, rit-
stjóri.
6. Einar Laxness, cand. mag.
7. Helgi Sæmundsson, formað-
lir menntamálaráðs.
Val manna í þessa úthlutunar-
nefnd hefir alltaf verið örðugt
og þá ekki síður starf hennar
við mat, flokkun og úthlutun
viðurkenningarlauna til lista-
manna. Enda hefir jafnan þótt
orka tvímælis hversu tekizt hefir
og um hvort tveggja.
Ætla mættti að listamennirn-
lr sjálfir hefðu framast til að
bera vit og dómgreind, til þess
að meta list og listafrek manna.
En þar kemur upp sá vandi að
þeir eiga óhægt um vik að dæma
í sjálfs sín sök og svo annarra
tnanna, er teljast vera listamenn,
með því að í þeim hópi, jafnt og
hvarvetna annars staðar í okkar
fámenna þjóðríki, mun uppi vera
metingur, rígur og jafnvel fullur
fjandskapur. Er það eitt með
öðru til marks þar um að rithöf-
undar þeir, sem gert hafa með sér
félagssamtök, treystust ekki til
að vera saman í einu félagi.
Alþingi hefir því tekið þann
kost að kjósa úthlutunarnefnd
listamannalauna á sama hátt og
aðrar pólitískar bitlinga.nefndir
þingsins. Er þá ekki að sökum
að spyrja að fyrir hendi verður
sú áhætta að draugar atlcvæða-
veiðanna, sem ríða húsum allra
alþingismanna, allra ritstjóra og
alls bitlingalýðs, taki að skarta í
heilabúum úthlutunarmanna. —
Hlutlægt mat listar annars veg-
ar og flokkspólitísk barátta, sem
vegna anna, ákafa og einstrengis-
legra sjónarmiða veldur oftlega
menningarlegri, hvað þá list-
rænni blindu, hins vegar, eiga sízt
samleið af öllu, sem unnt er að
hugsa sér. Fyrir því væri æski-
legt, ef unnt reyndist, að finna
aðra heillavænlegri leið um val
úthlutunarnefndar listamanna-
launa.
II.
Langt er nú um liðið síðan og
ég hefi talið mér þörf á því að
taka til máls um ráðsályktanir
Alþingis, ríkisstjórna, pólitískra
flokka á landi hér, né um þjóð-
mál yfir höfuð að tala. Nú er svo
komið að ég fæ ekki orða bund-
izt. Ber það til, að' úthlutunar-
nefnd þessi hin síðasta hefir
framið svo hneykslanleg rang-
indi, að efasamt mun vera að
neinni úthlutunarnefnd liðinna
ára hafi tekizt lakar.
Hneykslið, sem hér um ræðir,
er það, að nefndin hefir í flokk-
un sinni og úthlutun skipað Sig-
urði Þórðarsyni, tónskáldi, í 3.
(næst neðsta) flokk með 18 þús-
und króna þóknun.
Enda þótt gera verði ráð fyrir
að nefndin hafi, er hún vann
verk sitt, haft fyrir sér tæmandi
yfirlit um listafrek þeirra manna,
sem hún lét til greina koma til
verðlauna, þykir mér hlýða að
taka hér saman þessháttar yfir-
lit, að því er varðar Sigurð Þórð-
arson, tónskáld og söngstjóra.
Sigurður stofnaði Karlakór
Reykjavíkur árið 1926 og vann
við hann sjálfboðavinnu (ólaun-
aða) allt til ársins 1956, eða 30
ár. Vinnan var fólgin í óhemju-
lega miklum nótnaskriftum, æf-
ingum, jafnaðarlega 2—3 kvöld í
viku hverri allt frá haustnótt-
um og fram á útmánuði svo og
söngstjórn á samsöngvum ár
hvert.
Árið 1957 veik Sigurður frá en
Páll ísólfsson stjórnaði kórnum
það ár fyrir litla þóknun, eða
10.000 kr. Ekki kaus Páll að hafa
starfið lengur með höndum
vegna anna og tók þá Sigurður
aftur við kórnum og stjórnaði
honum enn í fimm ár til viðbót-
ar, unz hann kaus að láta að fullu
af þessu starfi og núverandi söng
stjóri, Jón S. Jónsson, tók við.
Þessi sííustu fimm ár þáði Sig-
urður sömu þóknun og Páli Is-
ólfssyni hafði verið greidd, aðal-
lega fyrir nótnaskriftir.
Karlakór Reykjavíkur hefir á
öllu þessu skeiði verið í fremstu
röð íslenzkra karlakóra og munu
margir vilja telja, að hann hafi
oft og tíðum verið þeirra fremst-
ur. Um þetta vottar viðamikið
safn blaðadóma, sem fyrir ligg-
ur, um söng kórsins innan lands
og utan.
Landkynningarstarf Karlakórs
Reykjavíkur hefir, undir stjórn
Sigurðar Þórðarsonar, verið stór-
um meira í öðrum löndum heims
en þessháttar starf annara ís-
lenzkra karlakóra samanlagt:
1. Árið 1935 fór kórinn til Norð
urlanda.
2 Árið 1937 fór hann söngför
til Mið-Evrópmanda.
3. Árið 1946 fór hann til Banda
ríkjanna og Kanada.
4. Árið 1953 fór kórinn til Mið-
jafrðarhafslanda og Afríku.
5. Árið 1956 fór kórinn aðra
för til Norðurlanda og þá í boði
Bel Canto kórsins danska, sem
hélt þá upp á 50 ára afmæli sitt.
í þeirri för var Karlakór Reykja
víkur beðinn að koma til Berg-
en og syngja á Griegs músik-
hátíð Norðmanna þar í borg.
6. Árið 1960 fór kórinn öðru
sinni söngför til Bandaríkjanna
og Kanada.
Telst mér svo til af gögnum,
sem fyrir liggja, að Karlakór
Reykjavíkur hafi samtals haldið
126 samsöngva erlendis í 114
borgum þriggja heimsálfa. Sam-
tímis hefir hann í ferðum þess-
um sungið mjög víða í útvarp
landanna.
Mikið safn blaðadómg, sem
fyrir liggur um söng kórsins, eru
yfir höfuð frábærilega lofsam-
legir.
Kórinn hefir haft á söngskrám
sínum yfir 200 kórlög eltir ís-
lenzk tónskáld.
Loks hefir kórinn sungið um
40 sönglög eftir íslenzk tónskáld
inn á söluplötur bæði innan
lands og erlendis.
Næst ber á það að líta, að Sig-
urður Þórðarson heíir ekki ein-
vörðungu verið í allra fremstu
röð íslenzkra söngstjóra og meiri
landkynningarmaður en allir
aðrir söngstjórar samanlagt held
ur hefir hann og verið eitt af
vinsælustu tónskáldum íslend-
inga á þessari öld og þeirra lang-
samlega afkastamestur þegar á
það er litið, að tónsmíðar hafa
verið hreint hjáverkastarf hans.
Upp undir hálfa öld hefir Sig-
urður unnið fullan vinnudag á
skrifstofunni, verið skrifstofu-
stjóri Ríkisútvarpsins í meira en
30 ár og rækUstarf sitt af stakri
skyldurækni.
Að mínu áliti er ekkert af hin-
um mikla fjölda sönglaga Sigurð
ar Þórðarsonar lélegt, hvort held
ur sem um er að ræða kórlög
eða einsöngslög. Langflest eru
þau meðal fegurstu sönglaga og
óma lengi í minni. Mörg þeirra
eru afburða tilkomumikil.
Af stærri verkum Sigurðar má
nefna:
1. Alþingishátíðarkantata 1930.
2. 'Óperettan „í álögum“ við
texta Dagfinns Sveinbjörnssonar,
fyrsta og eina óperettan samin
hér á landi, 1944.
3. Skálholtskantata.
4. Safnað og raddsett 50 Passíu
sálmalög, forn, sem Menningar-
sjóður gaf út árið 1960 — yfir 25
ára hjáverkastarf.
5. Formanns-vísur, við texta
Jónasar Hallgrímssonar, er hlaut
fyrstu verðlaun í samkeppni, sem
Ríkisútvarpið efndi til.
6. Hátíðamessa, við latneskan
helgitexta, hið fegursta verk.
7. Kirkjukantata, við texta úr
Davíðs sálmum.
8. Nokkur liljómsveitarverk.
Eftir þessa gr^inargerð leyfi ég
mér að beina til háttvirtrar út-
hlutunarnefndar spurningunni
gömlu úr Völuspá: „Vítuð ér enn
eða hvat?“ Og ég vil beína til
nefndarinnar annari spurningu:
Vill hún benda á nokkurn mann
eða menn í efsta (50 þús. kr.)
flokknum, sem hafa unnið sér
meira til fremdar og ágætis um
listsköpun og listtúlkun en Sig-
urður Þórðarson?
Mér virðist um þetta afmark-
aða dæmi, að í gerðum nefndar-
iinnar hafa ráðið algert handa-
hóf, nema verra sé til að dreifa.
svo sem óverjandi vanþekkingu
og hlutdrægni.
III.
Nefndin virðist hafa haldið
þessari hýru viðurkenningarinn-
ar til þeirra manna einkum, sem
fást við íslenzka tungu og þá al-
farið til þeirra, sem fást við ein-
hvers konar skáldskap. Af 129
listamönnum, sem verðlaunaðir
hafa verið, teljast um eða yfir
77, sem fást við skáldsagnagerð
og ljóða af ýmsum gerðum. Rit-
listin ein, hvað þá mælskulistin,
koma ekki til greina. Hefir þó
þetta hvort tveggja verið aðall
íslenzkrar tungu, bjargað bók-
menntum þjóðarinnar, andlegri
reisn hennar og sjálfstæðisvit-
und gegnum allar aldir. Liggur í
augum uppi að afburða ritlist
þarf ekki að vera og hefir ekki
verið eingöngu bundin við skáld-
skap. Sagnritarar, höfundar meiri
háttar ritgerða (Essays), jafnvel
þýðendur bóka geta verið meiri
ritlistarmenn en þeir sem ein-
göngu fást við skáldskap.
Orðsins list er ein af æðstu
rishæðum mannsandans.
Verkefni úthlutunarnefnda
listamannalauna hefir aldrei ver-
ið auðvelt, enda jafnan orkað
tvimælis um, hversu tekizt hafi,
og svo er enn, ef til vill í mesta
lagi. í vali og flokkun lista-
manna kemur margt skrítið og
furðulegt í ljós og verður þó fátt
eitt talið hér. í flokki með Sig-
urði Þórðarsyni er nafn fremsta
fiðluleikara landsins. Aftur á
móti er hvergi að finna nafn þess
manns sem ungur og í sárri fá-
tækt brauzt fyrstur til útlanda,
til þess að læra fiðluleik til hlít-
ar, gerðist mikill kennari og er
auk þess hugljúft tónskáld.
í flokki fyrir ofan Sigurð Þórð-
arson eru tónlistarmenn, sem enn
sem komið er hafa aðeins þreifað
fyrir sér um gerð nokkurra smá-
laga eða „spilverka".
í skrá nefndarinnar veður af-
káraskapurinn, meðalmennskan
og það, sem er þar fyrir neðan,
hvarvetna uppi. Nokkrir af „lista
mönnunum" munu vera almenn-
ingi með öllu ókunnir. Fyrir því
leyfist að spyrja: Er þetta að ein-
ÍSLAND er talið þróunarland,
jafnvel þó sumum komi það
kynlega fyrir sjónir. Við send-
um helmingi fleiri símskeyti en
V-Þjóðverjar, eigum bílakost á
við þá o.s.frv. — auðvitað mið-
að við fólksfjölda. En að ein-
hverju leyti hlýtur þó landið að
vera vanþróað. Og eitt er víst, að
flest okkar mál tekst okkur með
einskærri lagni að gera að vanda
málum.
Við höfum jafnvel á seinustu
árum eignast unglingavandamál.
Það vandamál er ákaflega vin-
sælt. Sérstaklega þó, ef eitt-
hvað kemur fyrir, sem bragð er
að, eins og úl dæmis Þjórsár-
dalsundrið.
Sú samkoma átti heiðurinn af
því að skapa svo mikla hneyksl-
unaröldu, að ekki þótti annað
fært en að skipa i skyndi nefnd,
til að koma aftur á ró og eðli-
legu lífi. Og sjá. Risafyrirsagnir
dagblaðanna komust aftur ofan
í einn dálk og lögreglumenn
þeir, sem undrið sáu, náðu sér
aftur á taugum.
Ég man líka eftir annarri fyrir
sögn, sem ég sá í dagblöðum
Reykjavíkur. Að vísu fór ekki
mikið fyrir henni, enda var hún
ekki alveg eins hrollvekjandi
eins og Þjórsardalsfyrirsagnirn-
ar. Það kom sem sé upp úr dúrn-
um, sem margan hafði áður grun
að, að reykingar barna í Barna-
skólum Reylcjavíkur voru það
almennar allt niður í 10 ára
aldur, að til neimsfrétta verður
að teljast. Þarna hefur þó víst
gleymzt að skipa nefnd.
Þess er skemmst að minnast,
að lögreglan 1 Reykjavík gaf
dagblöðum borgarinnar upp þær
gleðilegu fréttir að síðustu pásx-
ar hefðu verið þeir rólegustu um
lengri tíma. l.ögreglan gat þess
þó um leið að 9 alvarleg speil-
virki hefðu verið unnin, þjófn-
aður á nokkrum stöðum o.s.frv.,
fyrir utan eðlilegan drykkju-
skap. Sem sagt gott og við sam-
gleðjumst lögregiunni.
En einmitt þegar við erum að
komast yfir pað versta, kemur
reiðarslagið. Barnaverndarnefnd
Reykjavíkur þarf endilega að
fleipra því út úr sér að stór
fylking stúlkna undir 16 ára
aldri séu annað hvort með kyn-
sjúkdóm, eða barnshafanöi.
Barnaverndarnefndin deyr þó
ekki ráðalaus og reynir allt sem
í hennar valdi stendur til þess
að betra þessar stúlkur. Meðal
annars sendir nefndin þær Ul
Danmerkur eða á Klepp.
Ég held að öilum íslendingum
geti komið saman um það, að
Kleppsvist fyrir þessar stúlKur
hljóti að hafa mjög góð áhrif á
þær, og það beri að þakka nefnd-
inni störfin. Nefndin getur þess
einnig, að um fjölda ára hafi
hún haft áhuga á því að Koma
á fót betrunarneimili fyrir slíkar
stúlkur, og sýmr það bezt, hvað
nefndin er vaxandi í sínu starfi.
Nú þykir mér leitt að geta
ekki stutt þessa ágætu nefnd,
í þessu áhugamáli hennar. Ég
vildi þó benda nefndinni á að
í voru landi eigum við 60 kunna
forystumenn a sviði menning-
armála. Meðal þessara 60 ágætis-
manna eru nokkrir mestu skóla-
menn landsins og uppeldisfröm-
uðir. Þessum ágætu mönnum hef
ur tekist að uppgötva rót þeirr-
ar meinsemdar, sem Barnavernd-
arnefnd Reykjavíkur er að berj-
ast við og hafa birt þjóðinni
niðurstöður sínar. Ef nú komm-
únistum og þeirra aftaníhnýt-
ingum tekst að koma tillögu
60-menninganna um úrbætur
gegn um þingið, virðist það
liggja Ijóst fyrir að mjög létti á
Barnaverndarnefnd Reykjavíkur
í náinni framtíð, Ég mundi því
vilja gera að tillögu minni að
þeim peningum, sem væntanlega
verður varið fyrir næstu alda-
mót til byggingar uppeldisheim-
ilis fyrir stúlkur, verði í stað-
inn varið til byggingar Hall-
grímskirkju. Mætti þá vera að
Vestur-Þýzkaiand hætti að setja
okkur á bekk með hálfstein-
andarþjóðum Afríku og könnuð-
ust loksins við það að þróun hér
á landi væri .okið.
Ásgarði 20 apríl 1964.
Konráð Pétursson.
— Úivarp Reykjavík
Framh. af bls. 6
verkaskiptingu, að þeir, sem I
blöðin skrifa að staðaldri, prent-
uðu einnig greinar sínar, enda
geta þeir sem betur fer oftast
tekið harðasta kastið af ofan-
nefndum púka með því að lesa
vendilega prófarkir að greinum
sínum.
Ég vil ljúka pistlinum að þessu
sinni með því að þakka flytjend-
um þáttanna: „íslenzikt mál“ og
„Daglegt mál“ fyrir tillegg sitt
til góðrar útvarpsdagskrár. Þótt
ég hafi ekki getið þeirra fyrr,
þá er það ekki þess vegna, að
ég kunni ekki að meta fróðleik
þann og ánægju, sem þeir hafa
að bjóða. Undirritaður á það
nefnlega til að punkta hjá sér
það, sem vel er gert, án þess að
flíka því jafnharðan á opinber-
um vettvangi. Sækir hann trú-
lega þann eiginleika í Guð al-
máttugan.
Sveinn Kristinsson.