Morgunblaðið - 09.06.1964, Blaðsíða 12

12
MORGU N BLAÐIÐ
Þriðjuflagur 9. júní 1964
Sœmdur gullmerki Sjó-
mannadagsins
Rabbað vib Þorvarð Björnsson,
fyrrv. yfirhafnsögumann
MEÐAL þeirra, er hlutu
heiðursmerki Sjómannadags-
ins að þessu sinni, var Þor-
varður Björnsson, fyrrver-
andi yfirhafnsögumaður við
Reykjavíkurhöfn. Hlaut hann
heiðursmerki úr gulli fyrir
margvísleg störf sín í þágu
sjómannastéttarnnar, en að-
eins tveir menn hafa hlotið
þau áður, þeir Ólafur Thors,
fyrrv. forsætisráðherra og
Henry Hálfdánarson, fyrrv.
form. Sjómannadagsráð. Mbl.
átti í gær stutt samtal við
Þorvarð að heimli hans að
Rauðalæk 36. Var hann að
renna kertastjaka úti í lítilli
vinnustofu í garðinUm, en gaf
sér þó tóm til að segja okkur
frá starfi sínu á sjónum, og í
þágu félagsmála sjómanna.
— Þá má segja, að ég hafi
stundað alla þætt fiskveiða,
að hákarlaveiðum undanskild'
um. Einhvern veginn hafði ég
aldrei áhuga á þeim enda
voru þær hin mesta þraut,
útilegur langar, um 100 mílur
frá landi, og aðbúnaður um
borð allur hinn lélegasti. Ég
ólst upp á Barðaströndinni
og kynntist hákarlaveiðum
að nokkru marki, því að
nokkrar skútur voru enn gerð
ar út fyrir vestan um alda-
mótin, en veiðum þaðan var
svo hætt skömmu síðar. —
Ég fór á vertíð héðan frá
Reykjavík árið 1907. Það var .
í fyrsta sinn, sem ég kom
suður að Faxaflóa. Þann vet-
ur var ég á kútter Sigríði með
Pétri Sigurðssyni, sem þá var
formaður á henni. Leiðin lá
svo aftur vestur á æsku-
heimilið að Kirkjubóli í Kvíg
indisfirði í vertíðarlokin og
suður um haustið á vertíð.
Haustið 1907 tók ég gagn-
fræðapróf frá Flensborgar-
skóla og veturinn 1911 var ég
í Stýrimannaskólanum og
lauk þaðan farmannaprófi á
þeim vetri, en algengast var,
að menn næmu þar í tvo vet-
ur áður en þeir tóku þetta
próf. Páll heitinn skólastjóri
spurði mig um miðjan vetur,
hvort ég ætlaði ekki bara að
halda áfram að ljúka skólan-
um um vorið, og mér fannst
ekki fráleitt að gera tilraun
til þess — og það gekk.
—Hvað tók svo við eftir
þetta próf?
— Eg var fyrst um sinn á
flakki milli verstöðva, en- ár-
ið 1914 ílentist ég á togurun-
um og var á þeim í þrjú ár.
í byrjun fyrri heimsstyrjald-
ar keypti fyrirtæki O. John-
son & Kaaber skipið Hermóð,
sem annaðist aðflutning til
landsins og strandferðir. Var
ég á því, þar til ríkissjóður
keypti eimskipið Borg, sem
Eimskp sá um rekstur á. Gerð
ist ég þar háseti, en hætti í
marz 1920, þegar ég komst
á danskt skip, sem flutti salt
til íslands frá Spáni.
— Hvernig kunnirðu vist-
inni þar?
— Prýðilega. Það ríkti
strangur agi um borð hjá Dön
unum og skipverjar komust
ekki upp með neitt múður,
þegar skipstjóri var annars
vegar. Þarna urðu menn að
gegna skilyrðislaust, og var
þetta góður skóli fyrir mig. —
Við sigldum einkum til Barce
lona og Taragona, en fyrir
gat þó komið, að við færum
á aðrar hafnir. Ferðirnar
gengu yfirleitt vel, skipið
gekk að vísu ekki nema sex
sjómílur, en hafði þó notið
almennrar virðingar hér á
Þorvarður Björnsson.
landi skömmu fyrir aldamót,
sem eitt hið veglegasta far-
þegaskip með tveimur farrým
um. Saltflutningarnir voru
svo sem ekkert sældarbrauð,
en þarna hlaut ég eldskírnina
og hef alltaf búið að henni
síðan. — Gekk þetta ekki
heldur skrikkjótt? — Nei,
ekki sérstaklega. Mennirnir
um borð voru misjafnir eins
og gengur, margir Spánverj-
ar, sem litu sjómennskuna
ekki nógu alvarlegum.augum,
og létu flest annað ganga fyr-
ir. Aðfeins einn þeirra gat
dregið til stafs. Hann neydd-
ist til að læra að skrifa nafn-'
ið sitt, þegar hann. gekk í
hjónaband — aðrir létu sér
nægja að gera tákn á kvitt-
anablöðin við móttöku launa.
Þegar til íslands kom lentu
þeir allir á fylleríi, drukku
spíra og allan fjárann, sem til
náðist, voru samt ekki vanir
nema léttum vínum, og því
varð mikið tímabilsbundið
mannfall í liði þeirra.
Við komum jafnan við í
Englandi á heimleiðinni til
þess að taka kol, en ég minn-
ist þess, að einu sinni var þar
langvinnt verkfall kola-
vinnslumanna, og eldsneytið
því tekið á Spáni í staðinn.
Þessi Spánarkol voru ekki upp
á marga fiska. Kyndarinn
þurfti að tína einn og einn
kolamola úr moldarbingnum
til þess að halda skipinu
gangandi. Eitt sinn hrundi
staflinn yfir kyndarann með
miklu brambolti, en hann
gróf sig upp úr hrúgunni eins
og moldvarpa.
— Hvenær tókstu við starfi
hafnsögumanns?
— Ég hætti í siglingum um
áramót 1922—23 og hóf þá
hafnsögu hér í Reykjavík.
Því starfi gegndi ég þar til
fyrir fjórum árum, eða í 37
ára samfleytt.
— Var ekki mikill munur
á starfinu í þann tíð frá því
sem nú er?
— Jú, mikill munur. Við
áttum þá við mikið fámenni
að búa í stéttinni, og nætur-
vakt hófst ekki fyrr en árið
eftir að ég byrjaði. Höfnin
var ekki heldur upp á það
bezta og stundum miklir
erfiðleikar að koma skipun-
um að bryggju vegna
þrengsla. Skip losnuðu í
óveðrum, og þá varð að hafa
hraðann á til að koma í veg
fyrir skemmdir. Útlendingar
voru oft hirðulausir um að
ganga nógu tryggilega frá
landfestum, og voru þó Pól-
verjar manna verstir að því
leyti. Við urðum einu sinni
að fara á vettvang og binda
pólskt skip, sem losnað
hafði frá vegna þess að skips
höfnin hafði það náðugt og
svaf í stað þess að skeyta um
skipið.
— Lentuð þið aldrei í illind
um við skipstjórana?
— Það kom fyrir. Norskur
skipstjóri gekk einu sinni ber
serksgang og vildi í engu
hlýða fyrirmælum okkar. Við
þurftum að færa skip hans á
milli bryggja, en hann þver-
tók fyrir það, því að hann
þyrfti að fá tíma til að snæða.
Eftir matinn komum við til
hans enn á ný og fórum fram
á að skipið yrði flutt til í
höfninni, en hann sagði nei.
Lauk þessu málþófi þannig
að við neyddumst til að taka
öll völd í okkar hendur. Þeg-
ar hann fór úr höfn, bað
hann um lóðs, og það féll í
minn hlut að sigla með hon-
um. Ég hafði lögregluþjón í
för með mér — lét það líta
samt út sem svo, að hann væri
til að gæta að innsiglum og
öðru þess konar. Skipstjórinn
mælti ekki orð af vörum með
an ég sigldi skipinu úr höfn,
en þegar ég kvaddi vísaði
hann mér til verri staðar, og .
sagðist ekki hafa nógu stórt
barefli til að koma mér áleið-
is. — Á stríðsárunum lentum
við oft í karpi við Englend-
inga, sem ekki vildu í öllu
hlíta fyrirmælum okkar. Var
ástandið stundum alvarlegt,
en' oftast rættist þó úr á síð-
ustu stundu.
— Þú hefur tekið þátt í
ýmsum félagsstörfum sjó-
manna.
— Já. Ég hef verð í Skip-
stjórafélagi íslands, setið í 20
ár á fiskiþingi og borið hag
Dvalarheimilisins mjög fyrir
brjósti. Það er sannarlega
ánægjulegt að fylgjast með
byggingu þess, þó að ég hafi
oft haft aðrar skoðanir um
lausn hinna ýmsu vandamála,
en þær sem ofaná urðu. Ég
óskaði þess, að við fengjum
Laugarnesið fyrir þetta heim-
ili, en fyrirhuguð hafnar-
mannvirki þar, komu í veg
fyrir að sá draumur rættist.
Laugarásinn er fallegur, en
undirstaðan þar er þannig, að
óhemjufé fór til byggingar
undirstöðu hússins. En Dval-
arheimilið er risið af grunni,
og það stækkar. Það er ein-
læg von mín, að starf þess
megi blómgast, og það megi
gegna hlutverki sínu með
sóma.
Þrjár tillögur um Akraneshöfn
Ætla að reisa Ara
fróða minnisvarða
Akranesi, 8. júni.
ÝTARLEGA skýrslu um hafnar-
mál bæjarins hefur Björgvin
Sæmundsson, bæjarstjóri birt
bæjarstjórn og hafnarnefnd. Er
skýrslan um 50 bls. ásamt 31
uppdrætfi. Merkar athuganir,
.sumar, sem þarf að birta, voru
gerðar í tilraunastofu danska
verkfræðingaskólans í Kaup-
mannahöfn í okt. og nóv. á sl. ári.
Skýrslan fjallar um þrjá staði
með hafnargerð fyrir augum.
Fyrst segir skýrslan frá botn-
rannsóknum á Lambhúsasundi,
sem gengur framan í skagann
inn milli Vesturflatar og Suður-
flatar, og segir, að minnstu
framkvæmdir, sem að gagni
kæmi, til þess að gera höfn þar,
kosti 71 millj.kr. (En minnast
verðúr þess, að í hamrömmum
útsynningi og hafróti geta Holta
skiptin orðið eitt samfellt brot
frá Lamibhúsasundi og út í efn
Sviðsbrún. Það er aðeins ein inn
^sigling til Akraness, sem alltaf er
fær, hverju sem viðrar, og
hvemig, sem hann er í sjóinn. Sú
innsigling er milli Þjóts og Suð-
urflasar inn á Krossvík).
Næst fjallar skýrslan um Kal-
mansvík, sem er að vestanverðu
innan við bæinn. Telur hún, að
þar megi gera stærri höfn en
Reykjavíkurhöfn er nú. Fram-
kvæmdir þar, sem talið er að
dreifast mundu á áratugi, mundu
kosta 50—60 millj. kr.
Þá kemur þriðja viðfangsefni
skýrslunnar: Krossvík. Eftir að
ræddar hafa verið margar tillög
ur til lagfæringar á þeim hafn-
armannvirkjum, sem fyrir eru,
til að skapa meira öryggi og
kyrrð í höfninni, kemur fram
stórsnjöll uppástunga; hún er sú
að gera garð úr Skarfatanga, er
næði að beygjunni á núverandi
aðalhafnargarði, en síðan yrði
núverandi hafnargafður tekinn
UM næstu mánaðamót er vænt
anlegur hingað 45 manna ballett
flokkur frá Kænugarði (Kiev) í
Úkraínu. Þjóðleikhússtjóri, Guð-
laugur Rósinkranz, er nýkominn
frá Osló, þar sem flokkurinn hef
ur haldið sýningar, og samdi þar
um komu hans hingað.
Þjóðleikhússtjóri sagði Mbl. í
gær, að flokkurinn kærni hing-
að 30. júní, en fyráta sýningin
yrði daginn eftir, 1. júlí. Flokk-
urinn dvelst hér rúma viku, og
verða sýningar fimm eða sex.
Tvær dagskrár verða fluttar
hér. A annarri er ballettinn „Gis
elle“, og verður hann fluttur all
ur í heild. Á hinni er annar þátt-
í sundur ofan beygju, til þess að
gera innsiglingu í hið nýja hafn-
arsvæði. Segir svo í skýrslunni,
að garðurinn yrði gerður úr stein
kerjum með háum bylgjuskerm;
og dýpi við hann um 9 metra
við meðalstórstraumsfjöru. —
Stærð hafnarinnar mundi tvöfald
ast. Kostnaður er áætlaður 90,6
millj. kr. fyrir utan bryggjur og
uppfyllingu. — Oddur,
urinn úr Svanavatninu, allur ball
ettinn „Franciska de Rimini“ og
kaflar úr úkraínskum ballettum.
Þjóðleikhússtjóri kvað ball-
ettflokk þennan mjög góðan,
enda hefði hann fengið ákaflega
góðar undirtektir í Stokkhólmi
og Osló, þar sem hann hefur
sýnt að undanfömu. Kvaðst þjóð
leikhússtjóri t.d. aldrei hafa orð-
ið vitni að eins miklum fagnað-
arlátum í Noregi og eftir sýn-
ingu flokksins í Osló, sem hann
var viðstaddur. Frá Osló heldur
flokkurinn til Gautaborgar,
Málmhauga, Kaupmannahafnar
og Alaborgar, en síðan til Reykja
víkur.
NOKKRIR menn í Staðarsveit
hafa gengizt fyrir sjóðstofnun í
þeim tifgangi að reisa Ara fróða
minnisvarða að Staðarstað. Hef-
ur væntanlegum minnisvarða ver
ið valinn staður í skrúðgarði,
sem kvenfélag sveitarinnar er að
koma upp við Staðarstaðar-
kirkju. — Skal sjóðurinn heita
Minnisvarðasjóður Ara fróða.
Ari prestur fróði, er fæddur ár
ið 1068. Hann missti föður sinn
um það leyti sem hann fæddist,
en ólst upp hjá afa sínum, Gelli
Þorkelssyni á Helgafelli í Helga
fellssveit til 7 ára aldurs. Þor-
kell langafi hans var einn af fjór
um mönnum Guðrúnar Ósvífurs-t
dóttur.
Þegar Gellir, afi Ara, dó, flutti
ist hann að Haukadal í Biskups
tungum til Halls Þórarinssonar,
er þar bjó, og þar dvaldist hann
til rúmlega tuttugu ára aldurs.
í Haukadal var Ari í samvist-
um með Teiti presti ísleifssyni,
bróður Gissurar Skálholtsbisk-
ups. Hjá þeim Halli og Teiti, sem
báðir voru stórlærðir menn
sinnar tíðar, nam Ari þjóðleg
og prestleg fræði.
Nokikuð er á huldu um ævi
þessa merkismanns úr þessu, en
allt bendir til að Ari hafi horf-
ið vestur í hérað feðra sinna og
verið lengst af prestur, bóndi og
goðorðsmaður að Staðarstað
(Stað á Ölduhrygg) á Snæfells-
nesi, og sennilega dáið þar árið
1148, þá áttatíu ára gamall. Ara
fróða má telja höfund að sagn-
fræði íslendinga, því að hann
hóf fyrstur manna að rita á ís-
lenzku máli sögur eða sagnfræði,
og verið fyrirmynd og bjargvætt
ur allra þeirra, er síðar hafa forn
fræði samið. Ari fróði er talinn
emhver réttorðasti og óhlut-
drægnasti sagnfræðingur, er
nokkur þjóð hefur átt.
Það sem fyrir forgöngumönn-
um þessa máls vakir, er að halda
á lofti einstæðum afrekum þessa
mikiLhæfa Islendings, m.a. með
því að reisa honum bautastein
á þeim stað, þar sem hann lifði
og starfaði sín mestu manndóms-
ár. Gg er það von þeirra og ósk
að margir góðir menn og konur
styðji málið með fjárframlögum
og á annan hátt.
Stjóm sjóðsins skipa: Þórður
Gíslason, bóndi Ölkeldu, sr. Þor-
grímur Sigurðsson, prófastur,
Staðarstað og Þráinn Bjarnason,
oddviti, Hlíðarholti. í Reykjavík
taka á móti framlögum í sjóð-
inn þeir Óskar Clausen, rithöf-
undur, og Þórður Kárason, lög-
regluþjónn, Sundlv. 28.
BaSiettflokkur frá Kænu-
garði kemur um
mánaðamót