Morgunblaðið - 04.09.1964, Blaðsíða 15

Föstudagur 4. sept. 1964
MQIRG U N BLAÐIÐ
15

( Kirkjan i A-Þýzkalandi
] berst ekki
| baráttu
E=
I — SamtaJ við Hanns Lilje, hiskup
t=
| /rd Hannover, yfirmanns Lúthers-
| kirkjunnar í Þýzkalandi öllu
EINN hinna erlendu kirkju
Ifrömuða, seni þessa dagana
sitja stjórnarfund Lút-
herska heimssambandsins
í Reykjavík, er dr. Hanns
f= Lilje, biskup yfir kirkju
g Lútherstrúarmanna í
p Þýzkalandi öllu, bæði aust-
!= an tjalds og vestan. Lilje
| biskup hefur kynnzt mörgu
| í starfi sínu um dagana.
| Hann sat járnaður í stofu-
= fangelsi hjá Gestapo Hitl-
| ers, var kunnugur Gördel-
| er borgarstjóra í Leipzig,
1 eins aðalmanns samsæris-
H ins gegn Hitler, svo og séra
| Niemöller, sem kunnur var
| af haráttu sinni gegn naz-
| istum. Það er því ekki ó-
f§ fróðlegt að heyra hvað
| þessi merki kirkjufrömuð-
| ur hefur að segja um eitt
| og annað varðandi starf-
|j semi þeirrar deildar kirkju
I hans, sem starfar í Austur-
= Þýzkalandi, og í því skyni
| hitti fréttamaður Mbl. dr.
| Lilje að máli urn stund í
i gær.
i=
= Lilje biskup sagði í upphafi
jÉ máls síns, að erfitt væri nú
E orðið að fara til Austur-Þýzka
= lands.
= „Ég kom til Austur-Berlín-
g ar fyrir viku, í fyrsta sinn eft-
5= ir að múrinn var reistur í borg
inni,“ sagði biskupinn. „Múr-
inn hefur víðtæk áhrif á starf-
semi okkar. En við reynum
að halda bræðralagi okkar svo
nánu, sem kostur er, og við
lítum ekki á okkur sem tvær
aðskildar kirkjur í tveimur
ríkjum, heidur eina kirkju-
heild.“
Prófessorsembætti í guðleysi
„Er ekki aðstaða kirkjunn-
ar I Austur-Þýzkalandi erf-
ið?“
„Ég mundi svara þessu ó-
beint þannig, að ríkið rekur
þar guðleysisáróður. Nú er
svo komið, að stofnað hefur
verið prófessorsembætti í guð
leysi við háskólann í Jena.
En á því leikur þó enginn vafi,
að í landinu er trúfrelsi í sam-
ræmi við stjórnarskrá þess.
Hitt er svo annað mál, að um
árabil hafa embættismenn og
starfsmenn rikisins lagt að
fólki að vera ekki meðlimir
kirkjunnar.“
„Hvað getur kirkjan gert, til
þess að mæta þessu?“
„Hún heldur áfram að boða
fagnaðarerindið. Ég segi þetta
ekki einvörðungu af guð-
rækni, heldur er þessi stað-
reynd sá styrkur sem er kirkj-
unni stoð og stytta. Kirkjan
reynir ennfremur að starfa,
svo sem frekast er unnt, inn-
an þess ramma, sem henni er
settur varðandi afskipti af
málum almennings. Einkum
leggur hún sig fram við æsku-
lýðsstarfsemi, en með misjöfn-
um árangri. Þess er vænzt af
flestum unglingum að þeir
gangi í æskulýðshreyfingu
kommúnista. Það er stundum
mjög erfitt fyrir börn í skól-
um að hlýða þar á marxistíska
fræðslu hins opinbera um
manninn og trúna, og síðan á
það, sem þeim er kennt um
sama efni á heimilum og í
kírkjunni. Þetta er eitt stærsta
vandamál kirkjunnar í Aust-
ur-Þýzkalandi í dag.“
Kirkjan berst ekki
vonlausri baráttu
„Teljið þér, að kirkjan
berjist vonlausri baráttu í
Austur-Þýzkalandi?“
„Nei, alls ekki. Ef sú bar-.
átta hefði átt að vinnast, hefði
það gerzt fyrir 35—40 árum.
Sú einfalda staðreynd, að
kirkjan skuli enn vera tii í
Sovétríkjunum og Austur-
Þýzkalandi er að mínu áliti
nægileg sönnun þess, að
kirkjan berst ekki vonlausri
baráttu.“
„Að vísu hefur kirkjan tap-
að ýmsu, svo sem áhrifavaldi
sínu meðal almennings og
stöðu í þjóðlífinu. En á hinn
bóginn hefur hún unnið
tvennt. í fyrsta lagi endur-
vakið traust almennings. I
mörgum tilvikum treystir
Dr. Hanns I.iije
fólkið kirkjunni betur en
áróðri hins opinbera. I öðru
lagi hefur kirkjan sjálf öðlazt
sterkari og einfaldari trú.“
„Þegar þér talið um að bar-
áttan hefði átt að vinnast fyrir
löngu, ef hún væri sigurstrang
leg, eigið þér við Hitlerstíma-
bilið?“
„Já, bæði það, og það tíma-
bil guðleysis, sem á undan
honum var, Á Hitlerstímanum
trúðu opinberir embættis-
menn því, að þeir gætu þurrk-
að út kirkjuna gjörsamlega.
Guð þurrkaði ýmislegt annað
út. Hann setti punkt fyrir aft-
an Hitlerstímabilið, en kirkj-
an lifði.“
I fangelsi hjá Gestapo
„Þér sátuð í fangelsi hjá
nazistum, biskup?“
„Jú, ég var í stofufangelsi
hjá Gestapo í Berlín í 10 mán-
uði, frá ágúst 1944 til stríðs-
loka. Ég var handjárnaður,
hafði ekkert til að lesa og gat =
ekkert skrlfað. Ég hafði ekk- =
ert að gera annað en að hugsa =
og biðja. Yfirleitt gerum við =
ekki nóg af þessu tvennu."
„Hver var ástæðan til þess, ==
að þér voruð handteknir?“
„Það má segja að röðin hafi =
verið komin að mér, jafnvel =
löngu komin að mér, sökum =
predikana minna og ræðu- =
halda. Löngu áður en ég var =
handtekinn var búið að banna =
mér að ferðast, flytja ræður =
eða skrifa." =
„Nú, það sem reið bagga- §§
muninn var að ég var kunn- =
ugur nær öllum þeim mönn- =
um, sem stóðu fyrir samsær- =
inu gegn Hitler 20. júlí 1944. =
Ég var handtekinn fyrir að =
vilja ekki segja til þeirra. Ég =
þekkti vel Gördeler, fyrrum =
borgarstjóra í Leipzig, hrein- =
skilinn mann og kristinn. =
Hann kom á heimili mitt og =
spurði mig ráða, hvað ég og =
gerði.“ 3
„Eftir samsærið var Gördel- =
er í felum fyrst í stað. Ein 3
milljón marka var sett til höf- =
uðs honum og allir þeir, sem =
þekktu hann, var skipað að =
afneita honum. Ég neitaði að =
gera það, og þá var mælirinn =
fullur.“
„Að lokum, biskup, teljið 3
þér að svipað sé ástatt fyrir =
kirkjunni í Austur-Þýzka- 3
landi, og var á tímum Hitl- 3
ers?“ =
„Að nokkru leyti, þó ekki 3
öllu. Það er ávallt erfitt að =
standa andspænis einstreng- 3
ingslegum járnviðjahugsjón- 3
um. í einræðisríkjum koma 3
stjórnmálastefnur oft í stað 3
trúar. Það er ætlazt til að 3
fólk trúi aðeins á ákveðna 3
stjórnmálastefnu. Auðvitað ||
gerir fólkið þetta ekki, en því =
er sagt af yfirvöldunum að
gera það“, sagði dr. Lilje,
biskup frá Hannover að lok-
um.
guðleysi
skóla
Prófessorsembætti í
stofnað við a-þýzkan
ÍiÍ<IHIHIHIIIHHIHIIHHIIttllllHHIHHIIIHItiHIIHHUHIHIHHIH(UHtHIIHHIUUHHIIHIUUIIHUtlUIHUHIIIUIHIUIHIUIIIIIHIHIIHIIHIIHIIIIIItlHHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHHIHItlllllltlltHltUIHIIUUHUIIHtllH UHUIHUIUtlUIIHUIIIIUIHIIUIItinUtfnilUIHIUIItHIHIHIUtltllltHIIIHHIIIIIIIIHIIIUIIIIIUUIIIIIIÍH
I DAO, 4. september, fa-r* fram
forsetakosningar í Chile og er
órslita þeirra beðið með mikilli
eftirvæntingit í öllum ríkýum
Ameríku. Er ástæðan sú, að veru
legar líkur eru til þess, að konvm
únistar og sósialistar nái þar
•tjórnartaumunum í lýðræðisleg
•u kosntngum, sem i sér engin
fordæmi í sjálfstæöum rikjum,
•g það mundi hafa áhrif langt
it fyrir landamæri Chile.
Helztu vandamálin, sem Chile-
búar eiga við að etja og sem
kosningabaráttan hefur snúizt
«m, eru hin sömu og í öðrum
ríkjum S-Ameríku: — hið geypi-
víða bil milli ríkra og fátækra,
vannæring fjölda manna og
menntunarskortur, brýn þörf um
bóta í landbúnaðarmálum, nauð
•yn þess, að stemma stigu fyrir
flóttann úr sveitunum til borg-
•nna, sem m. a. kemur fram í
vaxandi og fjölgandi fátækra-
hverfuiu, — og síðast ea ekki
sízt margra árá vérðbólga og að
efnahágur landsins er um of háð-
ur einni framleiðslugrein —.
koparvinnzlu. Eru nokkrar
stærstu koparnámur heims í
Chile og koparinn að mestu seld
ur til Bandaríkjanna. Á síðasta
ári nam koparútflutningur 66%
af heildarútflutningi ríkisins.
Á hinn bóginn er allmikill
stjórnarfarsiegur munur á Chile
og öðrum ríkjum S-Ameríku —
og einmitt hann gerir kosning-
arnar í dag svo mikilvægar. Þær
eru taldar örugg mynd af vilja
íbúanna og visbending um það,
hvert hugur íbúa S-Ameríku
muni stefna á næstu árum.
Stjórnmál og stjórnskipan lands-
ins, sem telur 7—8 milljónir
íbúa — hafa um árabd einkennzt
af lýðræðislegum háttum. Fram-
farir hafa orðið þar miklár á
síðustu árum og lífskjör þar dl-
mennt talin góð miðað við önnur
ríki S-Ameríku. Landið er
auðugt *ð náttúrugæðum og lofts
lag víðast þægilegt. Og það varð
þjóðinni til framdráttar að
fjöldi N-Evrópubúa m. a, Þjóð-
verja fluttist þangað og hafa
þeir með dugnaði hvatt
landsmenn til dáða. Verk-
smiðjur hafa þotið upp, námu-
gröftur farið vaxandi og fram-
leiðsla landbúnaðarins batnað.
Til dæmis eru sumar víntegundir
Chile-búa sagðar svo góðar, að
jafnvel Frakkar sleiki út um.
★ ★ ★
Tveir helztu frambjóðendur til
forsetaembættisins nú eru Edu-
ardo Frei frá flokki Kristilegra
demókrata og Salvador Allende
frá flokkasamsteypunni Frente
Revolucionario Acción Popular
— FRAP — en heiztu grein-
ar þess flokks eru sósíal-
istar, sem svipar helzt til
„Nenni“ sósíalista á Ítalíu, komm
únistar, brot úr flokki róttækra,
sem kallast Endurréisnarflokk-
urinn og Þjóðlegi lýðræðisflokk-
urinn. Þriði frambjóðandinn er
Julio Duran úr flokki róttækra,
sem hefur svipuðu hlutverki að
gegna og flokkur frjálslyndra í
Bretlandi.
Flokkur Kristilegra demókrata
í Chile er aðeins 30 ára, en með-
limum hans hefur fjölgað
ótrúlega ár frá ári. Kristilegir
demókratar í S-Ameríku eru
yfirleitt miklu róttækari, en nafn
ar þeirra í Evrópu og hafa þeir
því unnið víðtækara fylgi en
nafnið gefur til kynna, m. a.
flestra þeirra, sem andvígir eru
Castro-lausninni á vandamálum
S-Ameríku. í Ghile hafa trúmál
ekki lengur nein áhrif á stjórn-
málin, en sú var tíðin, að nær
því hver einasti stjórnmálaflokk
úf landsins var klofinn í fylking-
ar trúaðra og ekki trúaðra. Segja
Chilemenn nú, að fáir undir fer-
tugu láti trúmál sig nokkru
skipta, þegar um stjórnmál sé að
ræða.
Edúardo Frei er sem fyrr seg-
ir frambjóðandi kristilegra demó
gata, en nýtur jafnframt stuðn-
ings hægri flokkanna, þar sem
þeir eiga ekki annars völ í bar-
áttunni gegn Allende, sem lofar
alþýðu landsins gulli og grænum
skógum í paradís kommúnism-
ans. f kosningaáætlun Freis «r
gert ráð fyrir verulegum endur-
bótum í landbúnaðarmálum og
nokkurs konar áætlunarbúskap.
Vill hann flýta umbótum en þó
ekki svo, að þjóðnýta allar jarð-
eignir stórbænda þeg'ar í stað.
En segja má, að landbúnaðurinn
sé með öllu í höndum u þ.b. 600
stórbænda. Þá er Frei þess fýs-
andi, að stjórn landsins fái meiri
ítök í kopariðnaðinum en kveðst
andvígur algerri þjóðnýtingu
„sem sakir standa" og gefur
þannig í skyn, að til þeirra ráða
væri hann þó vís að grípa, ef
hann teldi nauðsynlegt. Iðnaður-
inn í Chile er á fárra aðila hönd-
um. Þrír bankar hafa yfir að
ráða nær þrém fjóðu hlutum af
fjámagni þjóðarinnar og nokkur
stórfyrirtæki, sem m. a. margir
þingmenn eiga aðild að, velta
u.þ.b. 40% þjóðarteknanna.
í utanríkismálum kveðst Frei
viija halda sömu stefnu og frá-
farandi íorseti — að Chile sé
óháð ríki en hlynnt Vesturveld-
unum. Er haft eftir einum stuðn-
ingsmanna Freis, að hann kæri
sig ekki um að lenda í deilum
við Bandaríkjamenn — því að
Framh. á bls. 21