Morgunblaðið - 23.10.1964, Blaðsíða 12

12
MORGU N BLAÐIÐ
Föstudagur 23. okt. 1964
Réttnrhöld mín
„sett á svið“
ASferðin viS réttarhöldin
Þegar ég gekk inn í salinn,
starði Penkovsky á mig, dauð
skelfdur. Það var sýnilegt, að
þetta var mikið áfall á hann.
Hann vissi ekki, að ég hafði
verið handtekinn, og ekki
einu sinni, að ég mundi nokk-
urn tima koma til Austur-
Evrópu aftur, þar eð ég hafði
fengið aðvörun. Og ég átti
brátt að komast að því, að
hann hafði hagað framburði
sínum við yfirheyrslurnar út.
frá þeirri forsendu, að ég væri
óralangt í burtu.
Penkovsky var orðinn fyrir-
genginn. Hann var órakaður,
hræðilega fölur og tærður —
hann hlaut að hafa sætt illri
meðferð. Ég hafði þekkt hann
svo vel, þegar hann var eins
Og hann átti að sér, kátur og
fjörugur, og það var hryllilegt
að sjá þennan mann svona tek
inn, fölan og óhreinan.
Þeir hófu nú sameiginlegar
yfirheyrslu og sögðu: — Við
höfum fært þig hingað til
þess að hitta glæpafélaga
þinn, og til að sýna þér, að við
vitum allt. En það, sem við nú
viljum, er að þú segir okkur
alla söguna. Svo lásu þeir upp
skýrslu, sýndu mér nokkur
skjöl, og nú kom það: Pen-
kovsky hafði verið handtek-
inn með filmur og skjöl á sér
og hafði þegar verið píndur
II til að segja þeim frá ýmsu.
Þeir lásu upp framburð
hans, þess efnis, að ég væri
njósnameistari, að ég væri að-
al-njósnastjóri, o.s.frv. Síðan
sneru þeir sér að Penkovsky:
— Jæja, hérna er glæpafélagi
þinn. Hvað viltu nú segja?
Þú heldur þig hafa verið snið-
ugan. Við höfum náð í hann,
og ef einhverjir fleiri eru í
þessu, þá náum við þeim líka.
Þú veizt ekki hverja fleiri
við höfum í klefunum hérna,
og þér gæti komið ýmíslegt
á óvart áður langt um líður.
Penkovsky vissi ekki,
hverju hann ætti að trúa.
Hann var auttikunarverð
hryggðarmynd. En svo sagði
hann við mig, fyrir milli-
göngu túlksins: — Æ, Gre-
ville, mér datt ekki í hug, að
ég ætti eftir að sjá þig undir
þessum kringumstæðum. Fyr-
irgefðu mér.
Ég sagði: — Þú hefur verið
að segja þeim, að ég sé njósn-
ari. Þú veizt ósköp vel, að ég
er kaupsýslumaður. Hvað á
þetta að þýða?
Þá sagði Penkovsky við
hershöfðingjann: — Ég sagði
ykkur um Wynne. Jú, hann
hjálpaði mér, en þar voru
aðrir menn mikilvægari. Síð-
an var farið með Penkovsky
í klefann.
— Gott og vel, sögðu beir
við mig. — Jæja, hvernig
hjápaðir þú honum? Þú veizt,
hvað um ykkur báða verður
Þið verðið skotnir ef þið seg-
ið okkur ekki sannleikann.
Ég sagði: — Þið að skjóta
mig? Það gerið þið bara ald-
reL — Skjótið þið mig þá
bara strax! Þetta var svo sem
ekkert hugrekki hjá mér, held
ur var ég bara bálvondur.
Svona var haldið áfram,
dögum og vikum saman. Þeir
töluðu, þeir spurðu, þeir nót-
uðu og þeir færðu mig aftur
í klefann minn. Ég var kallað-
ur fyrir á nóttu og degL Ég
var farinn að sofa, og var
þá allt í einu vakinn aftur.
Þeir létu mig standa beint á
móti sterku ljósi.
En allt þetta missti allan
kraft, svo var túlknum fyrir
að þakka. Hann varð mér að
miklu gagni. Ég kann ekki
nema örfá orð í rússnesku, og
því hafði ég umhugsunartíma.
Um það leyti sem túlkurinn
var búinn að þýða, og auk
þess skildi hann ekki til fulls
það sem ég sagði, höfðu allar
skammir og ógnanir misst all-
an mátt og áhrif.
Þeir komu meira að segja
með bækur með myndum í
og sögðu: — Segðu okkur,
hvern þú þekkir á þessum
myndum. Þetta var safn
mynda af kaupsýslumönnum,
sem höfðu komið til Moskvu.
Sumar voru vegabréfsmynd-
ir, og sumt var af mönnum,
sem voru að koma út úr sendi
ráðinu.
Ég sagði: — Þetta er eins
og hver önnur heimska ....
þetta eru kaupsýslumenn. Þið
vitið, að ég þekki þennan
mann.... og þennan mann..
Þá sýndu þeir mér heilan
helling af öðrum myndum.
Sannast að segja rámaði mig
í sum andlitin, en ég kvaðst
engan þeirra þekkja. Ef ég
hefði játað mig þekkja eina
þeirra, hefði það haft í för
með sér óendanlegar spurmng
ar.
Á segulbandi
Þeir sýndu mér mynd, sem
hafði verið tekin af mér, þar
sem ég hitti Penkovsky
skammt frá Bolshoi-leikhús-
inu. Þeir léku fyrir mig af
se^gulbandi samtal, sem við
Penkovsky áttum í Ukraine-
hótelinu þar sem ég sýndi
honum bréf frá mínum mönn
um, og auðvitað hafði ég
þrætt fyrir þetta. Ég sagði
þarna: „Er þá allt í lagi?“ Og
hann sagðiu „Já já, það er
um flóttann minn.... þeir
eru með góðar ráðagerðir
fyrir mína hönd“. Og ég
sagði: „Er gagn í þeim?“ Og
hann svaraði: „Mjög svo. Ein
hugmyndin er að fara með
kafbáti." Allt þetta var á seg-
ulbandinu.
Ég mundi eftir herberginu.
þar sem þetta samtal fór fram.
Við höfðum opnað sjónvarp-
ið og auk þess var þarna út-
varps-hátalari og hann opn-
uðum við lika. Og þrátt fyrir
þetta gátum við heyrt alveg
greinilega það sem við sögð-
um, enda þótt tónlistin bak
við heyrðist einnig.
Nú, þetta var sönnunar-
gagn, sem mér þýddi ekkert
að þræta fyrir. Ég sat bara
kyrr og svaraði engu. — Þú
sérð, Wynne, að við vitum allt
um þig og þú sleppur aldrei
aftur út úr Sovétríkjunum.
Hverjir eru vinir þínir? Hverj
ir fleiri vinna með þér? Hvaða
Rússa þekkir þú? Og vitan-
lega höfðu þeir myndir af
mér úti á götur, þar sem ég
var að tala við Rússa.
Sumir þessara manna voru
námsmenn, sem höfðu komið
til mín, þar sem ég var á
gangi á götunni. Flestir vest-
rænir ferðamenn verða fyrir
þessu, ef þeir eru einir á
gangi í Moskvu. Stundum sækj
ast námsmennirnir eftir
minjagripum. Stundum vilja
þeir fá upplýsingar, og stund
um vilja þeir einhver smá-
vegis svartamarkaðsviðskipti.
Einn hershöfðinginn sagði:
— Þú heldur að þínir líkar
geti komið til míns lands, til
Sovétríkjanna, og platað okk-
ur? Þú heldur að þú getir
hitt Rússa og kennt þeim
ykkar asnalegu kapítalista-
siði? Maður eins og þú getur
komið hingað og hitt sama
manninn einu sinni, jafnvel
tvisvar, en aldrei þrisvar.
Hér var í fáum orðum lýst
afstöðu Sovétmanna. Ef kaup-
sýslumaður fer til Sovétríkj-
anna hittir hann sjaldan einn
og sama mann oftar en tvisv-
ar. f næsta sinn — þegar hann
heldur, að nú séu samningar
alveg að því komnir að takast
— getur hann farið aftur til
fyrirtækisins og spurt sama
manninn, en hann fær aidrei
að tala við hann. Það er ekki
annað að sjá, en ef einhver
maður kemst í samband við

Dómurinn Iesinn upp
3. grein Greville Wynne um
njósnamálið44 ■ Sovétríkjunum
99
sovézkt fyrirtæki, sé hann
strax settur undir eftirlit.
Dag o.g nótt
Yfirheyrslunum var haldið
áfram að degi og nóttu, í um
það bil fimm mánuði. Ekkert
gekk né-rak. En á þessu tíma-
bili breytti Penkovsky fram-
burði sínum allverulega. Eftir
að hafa spurt mig, var farið
inn til Penkovsky og hann
spurður og svo ég á eftir.
Þeir höfðu miklar áhyggjur
af Kulikov, sovétembættis-
manni í London. Þeir urðu
býsna ruddalegir í einni yfir-
heyrslunni; og þrumuðu um
svikin, sem ég væri að fremja
gegn Sovétríkjunum, og það
hvernig þeirra eigin þjóð ætti
sér ekki önnur áhugamál en
menningu og frið.
— Frið og menningu, þó, /
þó. Bull og kjaftæði. Ef mig
langaði að komást í samband
við njósnahring, væri mér það
innan handar, hvenær sem
vera vildi, því auk þess að
snúizt hafði verið til mín í
öðrum löndum, höfðu Rússarn
ir í London reynt að hafa út
úr mér brezk leyndarmál.
— Hvað segir þú? Hvernig
dirfistu.... ? Hver hefur kotn
izt^ í samband við þig?
Ég sagði þeim af Kuli-
kov, sagði, að við hefðum oft
ar en einu sinni farið til Sovét
viðskiptanefndarinnar í High-
gate, og ég sagði þeim af
fundi okkar í garðinum í
Chelsea.
— Þetta er ekki annað en
lygaþvæla, öskruðu þeir. —
Hvernig dirfistu að segja
svona? Hvernig gætir þú svo
sem hjálpcð okkur? Venjuleg
ur sölusnápur.
— Jæja, er ég þá orðinn
sölumaður og ekki njósnari?
Ég þakka.
— Ja, við eigum við það.
að sem sölumaður hefur þú að
stöðu til að njósna. Hvemig
gætirðu hjálpað Kulikov? Það
er hlægilegt að vera að halda
því fram, að hann hafi leitað
til þín.
Og svo þurfti ég vitanlega
að haga mér eins og bjáni því
að ég sagði: — Jæja, þetta
voru nú hans orð samt. Og
svo fór ég að segja þeim, hvað
hann hafði sagt. Eitthvað ári
seinna léku þeir þá ræðu af
segulbandi — klippta. En það
er önnur saga.
Nú voru liðnir um sex mán
uðir síðan ég var tekinn fast-
ur, og enn var ekki minnzt
á réttarhöld. Ég lét ekki veiða
neitt upp úr mér. Ég hótaði að
gera þá hlægilega fyrir rétt-
inum, auglýsa aðferðir þeirra,
segja frá öllu, sem Kulikov
hafði beðið mig um í London
og fleira og fleira.
Þessi viðbrögð mín æstu
upp reiði þeirra jafnt og
þétt, en gerðu mér hins vegar
mikið gagn við að halda uppi
hugrekki mínu. En smám sam
an varð mér það ljóst, að ef
þeir tækju þann kostinn að
hafa réttarhöldin fyrir lokuð-
um dyrum, eins og þeir hót-
uðu að gera, gæti ég ekkert
við því gert. Og þá gætu þeir
ekki einasta beitt hverjum
þeim aðferðum, sem þeir sjálf
ir vildu, heldur og gefið út
skýrslur um hvaða „játning-
ar“, sem vera skyldi, en ég
mundi missa af ómetanlegu
tækifæri til að koma sönnum
fregnum af því til minnar þjóð
ar. Þetta hafði ég í huga þeg-
ar ég fór smám saman að sam
þykkja opinber réttarhöld.
Skömmu síðar var Penkov-
sky færður inn í yfirheyrslu-
salinn til að tala við mig, í
viðurvist hermanna. Túlkur-
inn sagði, að Penkovsky talaði
ensku, af því að Penkovsky
vildi tala við mig eihslega.
Mér þótti auðsætt, að þarna
mundu vera hljóðnemar í saln
um, en þarna voru annars að-
eins tveir dátar viðstaddir.
Það var þá sem Penkovsky
sagði við mig: — Greville, þú
skilur að ef þú ferð að gera
einhverja uppsteit í réttinum
— ef ekki verða opinber rétt-
arhöld — þá geta þeir gert
hvað sem er. Þú skilur, að líf
mitt er nú raunverulega í
þinni hendi; að ef þú heidur
áfram þessum hótunum þín-
um að gera uppsteit í réttin-
um og segja hitt og þetta.
sem Sovétríkjunum kæmi illa,
þá verða þeir neyddir til að
hafa lokað réttarhald, eins og
þeir sögðu þér.
— Ég bið þig, Greville, að
láta réttarhaldið verða opin-
bert, því annars veit ég, að ég
verð skotinn.
— Þeir hafa lofað mér, að
ég skuli halda lífi, skilurðu.
Ég var með öll sönnunargögn-
in á mér þegar ég var hand-
tekinn — og gat því ekkert
sagt, ég gat ekki sagt þeim
það allra minnsta, því að þa
mundu þeir vita, að ég væri
að ljúga. Að því er tekur til
Breta og Ameríkumanna, er
málinu lokið...... þeir tapa
engu og græða heldur ekki
neitt í þessu máli. Það er
heimskulegt af þér að vera
þver og segja, að þú ætlir að
æpa opinberlega við opnu rétt
arhöldin, og vera fjandsam-
legur við Sovétríkin.
Ég sagði: — Ég vorkenni
þér og harma, að svona skuli
vera komið, en þú getur ekki
ætlast til að ég komi fram
fyrir réttinn og segi: „Ég
harma hitt og þetta.... og
þetta....“, því að það ætla
ég mér ekki að gera. Ég hef
mitt eigið land og mínar eig-
in lífsreglur að verja. Ég er
engin hetja, en ég'ætla aldrei
að svíkja mitt eigið þjóðskipu
lag, af því að ég hef séð, hvern
ig kommúnismmn er í fram-
kvæmdinni, og er ekki hrif-
inn af.
Tilgangur hans
Sökum þess að honum hafði
verið lofað lífinu og ef til vill
jafnframt af sömu ástæðum og
fyrir mér vöktu, samþykkti
Penkovsky að tala ekki neitt
gegn Sovétríkjunum, heldur
halda áfram að vera skrípa-
mynd sækjandans af mannL
sem hefði látið spillast af þæg-
indum og velsæld Vestur-
landa. En hann gerði ljóst