Morgunblaðið - 23.10.1964, Blaðsíða 25

Föstudagur 23. okt. 1964
MORCU NBLAÐIB
25
— Wynne
Frahald af bls. 13
þurfa ekki að dúsa of lengi
í fangelsinu, og ef um ein-
hverja linkind væri að ræða,
hvort þeir vildu þá muna, að
í daig væri afmælisdagur son
ar míns — daginn sem dóm-
urinn var upp kveðinn. Þetta
var allt eins og hvert annað
þýðingarlaust kjaftæði.
Nú varð þriggja til fjög-
urra klukkustunda bið, og þá,
að áliðnum degi, komum við
aftur inn í opna réttarsalinn
til að heyra dóminn. Akærand
inn hafði krafizt 10 ára, dag-
inn áður, og ég hafði hugsað
með mér, að hvort heldur það
yrði 10 eða 20, þá gæti það
komið út á eitt.
Ég vissi vitanlega, að rúss-
neskur maður var í fangelsi í
Englandi, en mér datt ekki í
hug, að fangaskipti gætu orð-
ið mjög snemma, enda þótt
ég vissi, að konan mín og land
ar mínir mundu fá mig lausan,
áður en fangelsisvistinni væri
lokið. Samt fann ég með sjálf
um mér, að sökum þess, hve
réttarhöldin voru alvarlega
tekin, þætti þeim málið mikils
vert oig ég var við því búinn
að verða þarna í fimm ár, eða
svo.
Þegar dómurinn var kveð-
inn upp, einbeitti ég mér að
þýðingunni á honum, og þá
held ég ekki, að ég hafi svo
mikið sem deplað auga. Það
hafði engin áhrif á mig, að
dómurinn hljóðaði ekki upp á
nema átta ár þó að ákærand-
inn hefði krafizt tíu. Þetta
eru ekki nein hetjulæti hjá
mér núna, en sannleikurinn
er sá, að eftir sex mánaða yfir
heyrslur, var þetta í mínum
augum ekkert annað en ann-
Vynne hittir konu sína Sheilu í réttarhúsi.ro.
ar þáttur málsins að hefjast.
Ég horfði með athygli á
Penkovsky, þegar hans dómur
var upp kveðinn. Hendurnar
skulfu og hann var sveittur,
hann var allur rakur í fram-
an, hann var fölur og augun
vot. Og þegar dómurinn kom,
var eins og allur líkaminn
slappaðist, hendurnar stirðn-
uðu upp og urðu rauðar og
votar — hann var sýnilega í
ógurlegri geðshræringu. En
ég held ekki, að þeir sem
lengra voru frá honum hafi
tekið svo mjög eftir þessu.
Vissulega féll hann ekki sam-
an né í yfirlið — hann tók
þessu eins og maður. Hann
var hugrakkur maður, þrátt
fyrir allt.
En þá gerðist það, sem mér
fannst allra viðbjóðslegast
kringum allt þetta réttarhald.
Þó maðurinn væri dæmdur
til dauða voru Rússarnir, sem
þarna voru viðstaddir, ekki
ánægðir. Þeir stóðu upp úr
sætum sínum, gengu fast að
Penkovsky og klöppuðu fram-
an í hann, æptu og hlóu að
honum.
Svona hagar sér engin siðuð
þjóð. Þetta sýnir þessa þjóð
eins og hún er í raun og veru.
Allar þessar pyntingar og
skelfing er það, sem hún nær-
ist á; þarna er kommúnism-
inn grímulaus í framkvæmd.
Þetta var hræðilegt. Sovét-
þjóðfélagið að reyna af ÖU-
um mætti að sýna sig vera
þroskaðan og menntan kyn-
þátt — og klappar svo fyrir
manni, sem nýbúið er að
dæma til dauða.
Þetta fólk, sem klappaði og
æpti, hafði auðsjáanlaga enga
hugmynd um vestrænar lífs-
venjur. Þetta var gjörsamlega
menntunarlaus hópur, sem
hafði lifað frá vöggu til full-
orðinsára á kommúnistaáróðri;
þetta var þeirra tilvera og
þeir höfðu ekkert annað til
samanburðar.
En Penkovsky hafði kynnzt
öðrum lifnaðarháttum; hann
vissi hvers hinn vestræni
heimur var megnugur, með
fólk frjálst að vinna eins og
það sjálft óskaði, frjálst að
fá þá menntun, sem það ósk-
aði, frjálst að grípa tækifæri,
sem því buðust, frjálst að tjá
sig í list, hugsun og trúmál-
um. Hann var sjálfur sann-
færður um, og sagði sífellt,
að margir aðrir væru það einn
ið, að rússneska kerfið væri
skakkt og að hann lahgaði
til að koma á breytingum í
„frjálslegri tegund sósíal-
isma“.
Hann sagði aldrei við mig,
að hann þráði hóglífi, né
heldur að eiga heima í yestur-
löndum. Hann sagði: „Ég er
Rússi og þar er mitt föður-
land — þessvegna vil ég
hjálpa föðurlandi mínu til að
breyta stjórnarkerfi sínu.“
Penkovsky sannaði, að hann
var hugrakkur maður. Hann
hafði aðgang að iftildum
leyndarmálum — sumpart fyr
ir milligöngu háttsettra vina
sinna, sumpart vegna stöðu
sinnar sem njósnastarfsmaður.
Hann varð að halda fyrirlest-
ur eða birta ritgerð tvisvar á
ári — hann var enn ofursti,
félagi í kommúnistaflokknum
Oig starfsliði hernjósna. Það
var játað fyrir réttinum, að
miklar upplýsingar um eld-
flaugar voru sendar til Eng-
lands. Rússarnir viðurkenndu
aldrei fyrir mér, hversu mik-
ið af mikilvægu efni hefði ver-
ið sent út — þeir sögðu mér
lítið af starfsemi Penkovskys.
en reyndu að gera hann að
bjálfa í mínum augum. En
ég veit betur.
Ég er nú orðið sannfærður
um að Rússar hafa haft veð-
ur af því, að einhver ókyrrð
var á seiði á hærri stöðum.
Strax eftir réttarhöldin var
Varentsov marskálkur — eld-
flaugafræðingur — leystur
frá embætti. Og meir en 300
starfsmenn utanríkisþjónust-
unnar voru kallaðir heim fra
útlöndum.
En þó að þeir kunni að vita
um suma, sem við málin voru
riðnir, þá er það jafnvíst, að
þeir vita ekki um þá alla.
Valdamenn Rússa eru ef til
vill að bíða átekta; þeir
kunna að geyma Penkovsky
„á ís“ í einhverju einangr-
uðu fangelsi, vinnubúðúm eða
afskekktu þorpi. í nokkur ár
til að sjá til, hvort eitthvað
kemur meira í ljós — og þeir
geti þá spurt hann betur út
úr. Það er þetta, sem mig
grunar, að hafi átt sér stað.
Að mínu viti væri það
heimskulegt af þeim að skjóta
Penkovsky, nema þá hafa af-
töku að viðstöddum sjónar-
vottum. Ég mundi vilja haida
því fram, að þeir hafi ekki
skotið hann ,og að hann sé
enn á lí'fi.
Fleiri stoðir renna undir
þessa sannfæringu mína. Hon
um hafði verið lofað, að lífi
hans skyldi þrymt, og svo
var þetta sem hann sagði við
mig, að líf sitt væri í minni
hendi. Og loks hitt, hvernig
hann tók dóm sínum. Vitan-
lega var hann í afskaplegri
geðshræringu. En hann féll
ekki sáman, heldur stóð hann
eins og stirnaður og horfðist
í augu við þessa menn i dóms
salnum, sem voru að klanpa
beint framan í honum.
Ég sá hann ekki eftir þetta.
Ég fór aftur í Lubyanka.
Hvert farið var með hann, veit
ég ekkL

Eiður Sigurjónsson —
í dag er til moldar borinn Eiður
Sigurjónsson, þingvörður, fyrr-
verandi bóndi og hreppstjóri að
Skálá í Sléttuhlíð.
Um leið og ég votta ekkju hans
og börnum mína innilegutu hlut-
tekningu, langar mig til að fara
um þennan nær því ævilanga vin
*ninn og sveitunga nokkrum fá-
tæklegum orðum, þó ég viti áð
aðrir mér færari muni þar betur
um fjalla.
Eiður var fæddur 10. sept.
1893 á Þorleifsstöðum í Biönáu-
hlíð og voru foreldrar hans
Sigurjón Jónsson, er síðar tók
sér ættarnafnið Ósland, og kona
hans Sigurjóna Magnúsdóttir.
Er Eiður var í bernsku flutt-
ust foreldrar hans að Óslandi í
Óslandshlíð, og þar ólst Eiður
upp til fullorðinsára í stórum
systkinahópL Sigurjón, faðir
hans, var um langt árabil einn
umsvifamesti búhöldur síns ná-
grennis, ræktunarmaður mikill
og um margt á undan sinni sam-
tið. Hlaut því Eiður hið bezta
veganesi úr foreldrahúsum og
átti það eftir að sýna sig að
þar hafði góðu fræi verið sáð í
réttan jarðveg.
Er hann hafði aldur til, tóik
hann að leita sér menntunar og
fór fyrst í Gagnfræ'ðaskólann á
Akureyri og stundaði þar nám 1
vetur, en hugur hans mun
enemma hafa hneigzt til búskap-
ar og innritaðist hann því í
bændaskólann að Hólum í Hjalta
dal og lauk þaðan prófi árið
1914.
Fljótlega að námi loknu réð-
Ist hann að verzlun Ólafs Jens-
6onar á Hofsósi og stundaði þar
aflgreiðslu og skrifstofustörf, þar
til hann kvæntist og hóf búskap.
Árið 1918 verða örlagarík og
glftudrjúg þáttaskil í lífi Eiðs.
Þá um vori'ð gengur hann að eiga
eftirlifandi konu sína, Veroniku
Franzdóttur-, bónda og kennara
að Skálá og síðar í Málmey.
Hóf hann þá þegar búskap á
hálfri jörðinni, móti tengdafor-
eldrum sínum, og tók við að öllu
árið eftir, er Franz fluttist til
Málmeyjar. Það kom fljótt í ljós
að Eiður var gæddur flestum
þeim eiginleikum er íslenzkan
bónda mega prýða.
Ekki leið á löngu þar til á
Eið hlóðust flest þau trúnaðar-
störf, er til falla í einu sveitar
félaigi. í hreppsnefnd var hann
kosinn 1923 og oddviti 1923 — og
var það óslitið þar til hann
fluttist burt úr sveit sinni, sýslu
nefndarmaður frá 1925, nær því
óslitið, til 1954 og í stjórn Kf.
Austur-Skagfirðinga frá 1928 til
1952. Hreppstjóri var hann síkip-
aður 1935. Fjölmörgum öðrum
trúnaðarstörfum gegndi Eiður
um lengri og skemmri tíma. Öll
opinber störf Eiðs einkenndust
af gætni og rólegri ihugun. Hann
var íhaldsmaður í beztu m.erk-
ingu þess or'ðs og gleypti ekki
við nýjungum að órannsökuðu
máli. Frágangur á öllum embætt
isplöggum hans var með sérstök
um snyrtibrag, og það hefi ég
fyrir satt, að ætíð væru hrepps-
reikningar frá honum samþykktir
athugasemdalaust, enda var hann
frábær reglumaður á öll fjármál.
Hann var samvinnuþý'ður og fús
til málamiðlunar, þegar um á-
greiningsmál var að ræða, og
var þó maðurinn skapstór og
ge'ðríkur, en skap sitt hafði hann
tamið svo vel, að sjaldan brá út
af. En kæmi það fyrir, og þá
að ærnu tilefni, var enginn öf-
undsverður af að verða fyrir til-
svörum hans, sérstak'lega þegar
honum fannst visvitandi hallað
réttu máli:
„Þegar leyndan lygastaf
leysti úr villirúnum,
þá stóð heimótt uiggur af
augum hans og brúnum.“
En þó eitthvað bæri á mi'lli
Minning
var hönd hans alltaf útrétt til
sátta.
Barnakennari var Eiður í
sinni sveit í 35 ár. Tók hann við
kennslunni af Franz tengdaföð-
ur sínum og var sess Franz á
því svi'ði vandfylltur. Eiður sló
ekki mikið um sig sem kennari
og hann braut ekki upp á nein-
um nýungum, en það hafa gaml-
ir nemendur hans sagt mér, að
þá er þeir komu í æðri skóda,
hafi þeir fyrst fundið hve traust-
an grundvöll Eiður hafi lagt að
menntun þeirra. Sérstaka rækt
mun hann hafa lagt við íslenzku
kennslu, enda var hann mikill
smekkmaður á íslezkt máL
Hafa ber þó í huga að í kennslu
starfinu var Eiður ekki einn að
verki. Þar, sem og á flestum
öðrum svíðum, naut hann að-
stoðar sinnar fjölhæfu og ágætu
konu, er tíðum annaðist kennsl-
una í fjarvistum háns, vegna fé-
lagsmálastarfsemi í þágu sveitar
og héraðs. Hef ég fyrir satt að
lítt muni börnin hafa tapað á
þeim skiptum.
Eins og að líkum lætur var
Skálárheimilið miðstöð menning
ar og félagsmála í sveitinni. Gest
risni þeirra var meir en héraðs-
fræg, svo blátt áfram og eðlileg
a'ð enginn fann fyrir því að hann
væri þar gestur. Mun margur
vinnudagurinn hafa orðið þeim
hjónum ódrjúgur af þessum sök-
um, en um slikt var ekki fengizt
og veit ég að mörgum muni vera
ógleymanlegar þær stundir, er
þeir nutu gistivináttu þeirra
hjóna.
Nokkru fyrir sextugsaldur tók
Eiður að kenna þess sjúkdóms,
er að lokum varð honum að ald-
urtila. Gerðist þá erfitt fyrir um
búskapinn, börnin burtflutt og
erfitt um fólkshald. Þeim hjón-
um mun þó báðum hafa verið
jafn óljúft að yfirgefa sveitina
var þó setið me'ðan sætt var.
Árið 1954 selja þau jörð sína
og bú og flytjast hingað til
Rvíkur. Hér stofnsettu þau fag-
urt heimili að Hagamel 28 og
var þar allt m.eð sömu menning-
areinkennum og verið hafði í
sveitinni og sömu risnu uppi hald
ið. Ekiki kunni Eiður við iðju-
leysi, þó efnahagur hans hefði
leyft slíkt. Gerðist hann þingvörð
ur og stundaði það starf til loka
síðasta alþingis. Var þó heilsan
oft á völtum fæti og alltaf ann-
að slagið varð hann að liggja
á sjúkrahúsum.
Þeim hjónum varð fjögurra
barna auðið. Einn son, Baldur,
misstu þau 12 ára gamlan, hið
mesta efnisbarn. Hin börnin,
sem lifa eru:
Sigrún, var gift Heiðdal Jóns-
syni, pípulagningameistara, Auð
ur, gift Hilmari Ásgrímsyyni,
iögregluþjóni, bá'ðar búsettar hér
i bæ og Hjálmar, bankaritari í
Vestmannaeyjum, kvæntur Guð-
rúnu Óskarsdóttur. Öll eru börn-
in vel gerð og myndarfólk.
Eiður var glæsimenni í sjón,
þéttur á velli og höfðinglegur.
Framkoman hispurslaus en hátt-
vís. Hann vakti eftirtekt hvar
sem hann fór og menn löðuðust
að honum strax við fyrstu kynni.
Hann hafði til að bera ríka og
hárfína kímnigáfu, sem ætíð
gladdi en aldrei særði. Samræðu
snillingur var hann slíkur a'ð ég
hef fáa þekkt eins, enda var
maðurinn fróður og víða heima.
Sérstaklega var hann vel að sér
í persónusögu og ættfræði, enda
stálminnugur. En ógleymanleg-
astur verður hann mér, og sjálf-
sagt fleirum, á glaðri stund í
góðra vina hópi yfir glasi af
víni. Þá sindraði af honum fjör-
ið og fyndnin svo jafnvel þeir
þungiamalegustu hrifust með.
Eiður var mikill gæfuma'ður.
Hann eignaðist glæsilega og gáf-
aða konu, sem hvarvetna stóð
honum jafnfætis, greind og mynd
arleg börn og mannhylli slíka að
fágætt er. Hann hélt óskertum
sálarkröftum fram til hins síð-
asta og sjúkdóm sinn bar hann
með þeirri æðrulausu ró, sem
einkennir karlmennL
Nú, þegar hann er allur, hóp-
ast að mér minningar frá nær því
40 ára samstarfi og kynnum.
Þegar samtíma og starfsmenn
mínir hverfa burt, finnst mér
sem hluti af sjálfum mér þurrk-
ist út. Sérstaklega á það við 1
þessu tilfelli.
irEr Hel í fangi minn hoilvin
ber,
þá sakna ég einhvers af
sjáifum mér.“
Pétur Bjömssoo.
Kannast nokkur
við Karitas
Sæmundsdóttur?
Stykkishólmi 22. október.
í DAG var jarðsungin frá
Stykkishólmskirkju Karitas Sæm
undsdóttir. Hún var 81 árs að
aldri er hún lézt og hafði dvalið
hér í sjúkrahúsinu frá árinu
1943. Þá kom hún sem sjúklingur
frá sjúkrahúsinu á Kleppi. Hún
andaðist 16. þ. m.
Enginn hér veit hvaðan Karitas
er af landinu né hvort hún á
ættingja á lífi. Spurzt hefur ver-
ið fyrir um hana á Kleppsspít-
alanum, en þar var engar upp-
lýsingar að fá.