Morgunblaðið - 06.12.1964, Qupperneq 6

€
MORGUNBLADIÐ
.Sunnuílaítur
UM BÆKUR
Sól dauðans
Pandelis Prevelakis: Sól
dauðans. Skáldsaga. Sig-
urðar A. Magnússon þýddi.
Útgefandi: ísafoldarprent-
smiðja h.f. Reykjavík
1964.
Sigurður A. Magnússon rithöf-
undur er einn fárra íslendinga,
sem numið hefur til fulls gríska
tungu nútímans. Það er þakk-
lætisvert a'ð hann skuli nú láta
almenning á íslandi njóta góðs
af lærdómi sínúm í þeirri grein
imeð því að þýða á okkar mál
gríska skáldsögu eftir einn
fremsta höfund, sem nú er uppi
með Grikkjum, Pandelis Prevela-
kis. Hann er fæddur á Krit 1909.
Um þessa skáldsögu, Sól dauð-
ans, segir svo í formála þýðanda,
að hún hafi komið út í Aþenu
1959, hlotið æðstu bókmennta-
verðlaun gríska ríkisins, verið
þýdd á mörg Evrópumál og kjör-
in „bók fri'ðarins 1962“ af Al-
þjóðlega friðarbókásafninu í
Oájó. Sigurður A. telur Prervelak
is aðeins eiga sér einn jafningja
meðal núlifandi grískra sagna-
skálda. En mesta sagnaskáld
Grikkja á þessari öld er að flestra
ctómi Nikos Kazantzakis, sem lát-
inn er fyrir örfáum árum, og
stóð mjög nálægt því að hreppa
Nóbelsverðlaunin um þær mund-
ir. Tvær af skáldsögum hans
hafa verið þýddar á íslénzku:
„Frelisið eða daúðanin“ og „Grikk
inn Zorba" — áð mig minnir.
Sól dauðans gerist á tímum
/fyrri heimsstyrjaldarinnar á
eynni Krít, í nákvæmlega sama
umihverfi óg höfundurinri bjó
við í uppvextinum, ýmislegt
bendir jáfnvel til, að Jorgakis,
drengurinn í sögunni, sé að ein-
hverju leyti sjálfsmynd höfund-
arins. Sagan gerist á einu ári
éða svo. Hún er sögð í fyrstu
persónu, lögð í munn drengsins,
•sem er 14—15 ára að aldri.
í upphafi sögunnar berst sú
fregn inn á heimili hans í kaup-
staðnum, að skip sem faðir hans
er á, hafi verið skotið í kaf og
farizt með allri áhöfn. Móðir
drengsins háifsturlast af sorg,
og nokkru seinna gengur hún í
háfið tíl fundar við ástvin sinn.
Drengurinn veikist og liggur um
tíma helju nær. Þá kemur frænka
hans úr þorpinu að sækja hann
og ganga honum í móðurstað,
ekkjan Rúsakí. Hann aðhyllist
hana samstundis og fer með
henni. Rúsakí á son á vígstöðvun
um við Saloníki, ungmennið
Lefteris, sem er glæsiieg hetja í
meðvitund drengsins. Næst lifir
drengurinn hamingjudaga í nýja
heimkynninu undir handleiðslu
fóstru sinnar, sem elskar hann og
býr yfir óþrjótandi lífsvísidómi
og þekkingu á náttúrunni, þó
hún sé fátæk og ólæs erfiðis-
kona. Þangað til einn daginn
að sú fregn berst, að Lefteris
hafi í slagsmálum drepið Mika
lis, æskuvin sinn úr heimaþorp-
inu. Ættingjar Mikalis verða hel-
teknir sorg, heift og hefndar-
þorsta. Nú skuldar Rúsakí þeim
blóð, sem þeir heimta að fá greitt
í sama. örlögin haga því svo,
að ekki verður blóðíhefndinni
fram komið á Lofteris, því að
hann fellur á vígstöðvunum norð
ur í Grikklandi. Þar með er
drengurinn, Jorgakis, orðinn höf-
uð ættarinnar og blóðhefndin
vofir yfir honum. Allir vita að
nú er hann dauðadæmdur, en
einhver frestur hlýtur að gefast,
-því bróðir Mikalis er bundinn her
þjónustunni á fjarlægri slóð.
Eftir þetta magnast spenna sög
unnar. Dauðinn vedður í æ rík-
ara mæli aðalpersóna hennar,
þögull og ósýnilegur förunautur
drengsins í leik og starfi, alls
staðar nálægur. í skugga hans,
ógnandi og seiðandi í senn, nýt-
ur drengurinn lífsins af sivaxandi
ástríðu. Lífsmögnin taka vaxtar-
kipp, verða fljótvaxin og snemm-
sprottin, af því að tíminn er
naumur. Ástin blómstrar í holdi
og önd, manndómurinn, kjarkur-
inn, æðruileysið, skáldskapurinn.
Annars er öll bókin barmafull af
skáldskap. Einhver töfratrumba
ymur bak við sérhverja máis-
grein. D-auðinn og lifið, harkan
og mildin, Ijótleikinn og fegurð-
in, ha-trið ’og ástin, fáfræðin o*g
vísdómurinn: andstæðurnar
miklu, það er eins og þær fail-
ist allar í faðma á síðum þess-
arar bókar, gangi hver upp í
annarri. Því að allir lúta valdi
örlaganna og eru að takmörkuöu
leyti sjálfstæðir gérða sinna. En
fórnarviljanum er reist miklð hof
og veglegt í Sól dauðans. Fyrir
hans mátt er frelsun möguieg.
Konan Rúsakí fórnar sjálfn sér
í sögulok, svo að aðrir megi
lifa.
Af skiljanlegum ástæðum er ég
ekki dómbær um, hversu ná-
kvæm þýðing bókarinnar er En
til eru þær setningar i henni, að i
Pandelis Prevelakis.
ég þykist þess fullviss, að á
grísku standi þær ekki þannig.
Prevelakis talar varla um „hóf-
för“ eftir bolakálf. Krítareyjar-
nautpeningur hlýtur að marka
klaufaför í svörðinn eins og hinn
íslenzki. >á er á einum stað tal-
að um mann, sem heidur á tík
„ei-ns og hérna, s©m búið er að
flá á kviðinn til að ná innyfiun-
um út“. Hér ætti náttúrl-ega að
standa: rista á kviðinn, því áð
sögnin að flá merkir að losa
skinnið frá holdinu, en ekki að
kryfja.
Ég á erfitt með að sætta mig
við vissa sérvizku í stafsetningu
Sigur’ðar, meðal annars þá að
slengja saman í eitt orð for-
setningu og fornaíni, svo sem:
ánþess. Samræmisins vegna ætti
þá. einnig að skrifa: ánhans, án-
hennar, en það sá ég hvergi í
bókinni.
í ritdómum hefur Sigurður A.
Magnússon oft vítt gallaðan próf-
arkalestur á bókum, stundum
jafnvel umfram sanngirni. Ég
bjóst því við að bók hans, Sól
dauðans, væri hrein af slíkum
óþrifum, þar sem mér var kunn-
ugt um að hann hafði sjálfur
lesið prófarkir af henn. Og sat-t
er það: venjulegar prentviJlur
eru mjög fáar. En fleira er til,
og ekki minnist ég þess að hafa
í nokkurri bók sé'ð jafn stórfeng-
legt línubrengl og í þessari. Það
byrjar rétt fyrir neðan miðja
blaðsíðu 234 og heldur áfram á
næstu blaðsíðu kapitulann á
enda. Ég votta Sigurði A. samúð
mína vegna þessarar slysni!
A'ð lokum vil ég undirstrika,
að ég er mjög ánægður með
þetta skáldverk Pandelis Preve-
lakis og að Sigurður hefur unn-
ið þarft og gott verk með því að
þýða söguna. ísafoldarprent-
smiðja hefur gefið henni mynd-
arlegt útlit. Allir aðstandendur
hennar verðskulda áð hún kom-
ist í margra hendur og verði
lesin. ,
Guðmundur Danielsson.
ÞÆTTIR UIVI DOfVI SIVI A.L
Um gjaldskyldu Múlalundui
NYLEGA var kveðinn upp í
Hæstarélti dómur í máli, er reis
milli Gjaldheimtunnar i Reykja-
vík og fyrirtækisins Múlalunds,
sem rekið er á vegum S.f.B.S., en
í máli þessu var deilt um gjald-
skyldu Múlalundar.
Samkvæmt spjaldskrá Gjald-
heimtunnar í Reykjavík var
Múlalundur talinn skulda fyrir
opinber gjöld árin 1961 og 1962
samtals kr. 161.860.00. Upp í kröf
ur þessar greiddi fyrirtækið 15.
jan. sl. kr. 46.388.00 og samsvar-
aði það, að greidd hefðu verið
slysa-, líferyis- og atvinnuleysis-
tryggingargjöld. Stóðu þá eftir
ógreiddar kr. 115.472.00. Síðar
felldu skattayfirvöldin niður
álagt tekjuútsvar og kirkjugarðs-
gjald fyrir árið 1962, samtals kr.
19.237.00. Stóðu þá eftir ógreidd-
ar kr. 96.235,00, en sú fjárhæð
samsvaraði tekjuskatti og eigna-
skatti fyrir árið 1961 og tekju-
skatti og aðstöðugjaldi fyrir 1962.
Þessi gjold neitaði fyrirtækið
Múlalundur að greiða á þeim for-
sendum, að það teldi sig eigi
gjaldskylt að því er þessi gjöld
vörðuðu.
Gjaldheimtustjórinn f.h. Gjald-
heimtunnar í Reykjavík krafðist
því þess, að lögtak yrði látið
fram fara í eignum gjaldþola til
tryggingar framangreindum kröf
um. Gjörðarþoli mótmælti kröf-
unum og gerði þær kröfur aðal-
lega að synjað yrði um framgang
lögtaksgerðarinnar gegn því að
gjörðarþoli greiddi aðstöðugjald
fyrir skattárið 1962. Báðir aðilar
kröfðust málskostnaðar.
Mótmæli sin og kröfur byggði
fyrirtækið Múlalundur á því, að
starfsemi fyrirtækisins væri þess
eðlis, að tvímælalaust bæri að
telja fyrirtækið líknarstofnun, en
slíkar stofnanir væru að lögum
undanþegnar sköttum með viss-
um skilyrðum. Umrædd stofnun
væri rekin af S.Í.B.S. í samráði
við félagsmálaráðuneytið og und-
ir eftirliti þess. Tilgangur stofn-
unarinnar væri að veita öryrkj-
um starf við þeirra hæfi og þjálfa
þá svo í starfi, ef mögulegt væri,
að þeir gætu orðið hlutgengir á
almennum vinnumarkaði með
tímanum. Það væri því eigi unnt
að heimfæra starfsemi gerðar-
þola undir atvinnurekstur í skiln
ingi fyrrgreindra laga. Þar sem
talað væri um, að atvinnurekstur,
sem skattfrjáls félög hefðu með
höndum, væri skattskyldur, yrði
að skýra þau ákvæði á þann veg,
að slíkur atvinnuresktur væri
rekinn til framdráttar viðkom-
andi félögum eða félagsmönnum,
en ekki sem sjúkrahús eða ör-
yrkjavinnustofur éins og Múla-
lundur væri.
Umboðsmaður gjörðarþola hélt
því hins vegar fram, að enda þótt
stofnun gjörðarþola væri rekin
af S.Í.B.S., sem væri skattfrjálst,
enda líknarstofnun, þá leiddi eigi
af því að gjörðarþoli væri skatt-
frjáls, þar sem hann hefði með
höndum umfangsmikinn at-
vinnurekstur, en samkvæmt laga-
og regluget’ðárákvæðum þar um
væru líknarfélög eigi skattfrjáls,
ef þau rækju atvinnu. Til þess
að slík félög eða stofnanir nytu
Framhald á bls. 23
+ Betri póstþjónusta
Nýléga fenigium við bréf frá
íslendingi í S-Afríku og hann
segir okkur m.a., að það kosti
14-15 krónur að senda dagblað
í flugpósti héðan að .heiman —•
til hans. Hartn segist hinsvegar
geta sent jafnþun.gt dagblað að
sunnan og til Islands fyrir
gjsi d, sem svarar tveimur krón
um — líka í flugpósti. Svo spyr
maðurinn auðvitað hvernig
standi á því að það sé sjö sinn-
um dýrara að senda póstinn suð
ur á bóginn en að senda hann
að suinnan, hingað norður.
Mér finnst þetta harLa ein-
kenniLagt, en ef s»tt er, ætti
ekki að leika neinn vafi á því,
að okkar póstþjónusta sé sjö
sinnum betri en póstþjóniusita
þeirra í S-Aríku. Með öðrum
orð'um, að bréf, sem er póstlagt
í Austurbænum í Reykjavík og
er fjóra daga að koimast til við-
takanda í Vesturbænum, ætti
að vera tuttugu og átta daga
að þvælast í innanbæuarpóstin
um í jafnstórum bæ í S-Afríku.
^ Meiri síld
Mikið er talað um auikningrr'
fiskveiðanna — og aldrei hafi
aí’linn verið meiri en á þessu
ári. En ætli útflutningsverð-
mæti aflans hafi aukizt að
sama skapi? Höfuðáiherzla er
lögð á að dad a síldinni úr sjón
um. en ekki virðist jafnmikil á
herzla lögð á að finna alilt of
margar leiðir til nýtingar afl-
ans. — Nú er talað um að
senda (J Jgaran,a til síldveiða og
væri gott, ef loksins væri hægt
að finna þeim verkefni, sem
ekki leiddu af sér tap. Æski-
legt væri þó að saimitknis væru
gerðar tilraunir til betri nýt-
ingar aflains.
■jc Stórtíðindin
Mönnum er tíðrætt uim furðu
ljósið, sem sást fyrir austan
land. Ekki er óeðlilegt þótt
menn geri því á fæturna, að
þarna hafi eitthvert, eða annað
hvort Stórveldannia verið að
verki og gert tiiraun, sem ekki
er látið uppi um að svo komnu
raáli, Svo getur líka verið, að
þetta eigi sér aðrar skýringar,
en ólíklegt er, að rnargir menn
á mörgum stöðum hafi séð
sama drauginm samtímis. Ein-
hvem tíma hefði annað eins og
þetta verið talið yfirnáttúrulegt
og boða stórtíðindi. Kannski
boðar þetta líka einhver tíð-
indi, þótt ekki verði stærri en
önnur. Nú á tímum er orðið svo
mikið af stórtíðindum, að fói k
er yfirleitt hætt að bregðast við
stórtíðindum á sama hátt og
eðlilegt væri. Stórtáðindi eru
nefnilega ekki lengur neitt
stór. Þróunin er orðin það ör,
að oft er skammt á mildi stór-
atburða — og stundum gerist
margt samtímis. Fólk er líka í
það góðri aðstöðu til að fylgj-
ast með því sem gerist um ail-
an heim, að almenningur er
hættur að meilta hvert og eitt
atriði á sama hátt og áður, þeg
ar roenn gátu í ró og næði huig
‘leitt eitt eða annað án þegs að
vera bagaðir af allri keðjuverk
un nútímans. — Þeir, sem eru
þjakaðir af þeisisari öru þróiuin,
ættu að taka útvarpstæki úr
sambamdi, segja upp símanum
og fiytja upp í sveit. Og þrátt
fyrir há póstgjöld mundu menn
sennilega ekki vera þjafcaðir af
of tíðum póstferðum þar frem
ur en í S-Afríku.
B O S C H
rafkerfi
er í þessum bifrelðum:
BENZ SAAB
DAF TAUNUS
NSU VOLVO
OPEL VW
Við höfum varahlutína.
BRÆDURNIR
ORMSSON HF.
Vestúrgötu 3. — Sími 11467.