Morgunblaðið - 19.03.1965, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Fostudagur 19. marz 1965
Þjóðlegt kvæða-
og vísnasafn
MEÐAL þeirra bóka heiman um
Ihaf, sem báru mér birtu og yl í
bæinn núna um jólin, var nýja
Ikvæða- og vísnasafnið hans,
Hjálmar Þorsteinsso'nar á Hofi.
Var það mér kærkomið eins og
fyrri bækur hans.
Þetta er fjórða kvæðabókin
Ihans. Ber hún heitið Rökkur-
stundir, og þykir mér það vel
valið nafn og fallegt. En ég er
nógu gamall til þess að eiga ljúf-
ar minningar um slíkar stundir á
æskuheimili mínu á Austfjörð-
um.
Skáldskapur Hjálmars er einn-
ig þjóðlegur um yrkisefni, málfar
og Ijóðform. Hann er skilgetinn
sonur íslenzkrar alþýðumenning-
ar og ágætur fulltrúi hennar,
alþýðuskáld í gamalli og góðri
merkingu þess orðs. En mikinn
skerf og merkilegan hafa þau
skáld vor, fyrr og síðar, lagt til
íslenzkra bókmennta og menn-
ingarlífs þjóðar vorrar.
Jón Pálmason alþingismaður,
sem sjálfur er prýðilega skáld-
mæltur, fylgir þessari nýju bók
Hjálmars úr hlaði með gagnorð-
um inngangi. Rekur hann þar
glöggum megindráttum æviferil
Hjálmars, lýsir honum, og fer
skilningsríkum og markvísum
orðum um skáldskap hans. Er
drjúgur bókarauki að þessum
inngangi Jóns Pálmasonar.
Hjálmari á Hofi hefir áreiðan-
lega orðið gott til vina um dag-
ana, og hann kann að sama skapi
vel að meta \»ini sína. í fjölmörg-
um kvæðum og vísum minnist
hann þeirra með hlýjum og
drengilegum hætti. Margt er vel
Rest best koddar
Endurnýjum gömlu sængurn-
ar, eigum dún- og fiðurheld
ver, æðardúns- og gæsadúns-
sængur og kodda af ýmsum
stærðum.
— Póstsendum —
Dún- og
fiðurhreinsun
Vatnsstíg 3. — Sími 18740.
(Örfá skref frá Laugavegi).
HEMC O
Þakjdrn
Þakpoppi
(erlendur)
Þaksnumur
NÝKOMiÐ
Helgi Magnússon&CO.
Hafnarstræti 19.
Sími 1 31 84 og 1 72 27.
sagt í þeim kvæðum hans, og
öll bera þau vitni mikilli hag-
mælsku hans, enda yrkir hann
stundum heil kvæði undir dýrum
hátturm og fatást eigi strengja-
tökin. Ágætt dæmi þess er erfi-
ljóðið, sem hann orti eftir Jóp J.
Pálma skáld í Vesturheimi,
framúrskarandi heilhuga og
hjartaheit vinarkveðja. Hér fara
á eftir tvö érindi kvæðisins, sem
bera því vitni, hve djúp er þar
undiralda tilfinninganna og
hvernig þar er að öðru leyti í
í strengi gripið:
>ín voru minnis mergjuð svör,
mynduðu kynning bjarta,
og með þinni feigðarför
fraus mig inn að hjarta.
Hlý sem blærinn kveðjan klökk
kvölds í tæru skini.
Hérna færir hinztu þökk
hjartakærum vini.
í kvæðinu „Konumissir" minn-
ist skáldið konu sinnar í hjart-
næmu kveðju- Oig þakkarljóði, og
auðfundið, hve honum er þungt
niðri fyrir, en það fá þeir einir
til fulls skilið, sem staðið hafa i
sömu sporum um ævina.
Fjöldamörgum samferðamanna
sinna, sem enn eru ofan moldar,
sendir Hjálmar einnig faguryrt-
ar ljóðakveðjur á merkum tíma-
mótum ævi þeirra. Verður hér
gripið niður í afmæliskveðju
hans til dr. Bjarni Jónssonar
vígslubiskups, áttræðs:
Fegraðir störfin öll þín ár
— er það gott að sanna —,
laginn varstu að lækna sár,
— leiðari guðs til manna.
Gleði sól þín gæða hlý
igeislum stráir björtum,
ræktar kærleiks akur í
annarra manna hjörtum.
Af góðkvæðum almenns efnis
má nefna kvæðið „Eining er
máttur“, en það eru stökur ortar
til Félags Suðurnesjamanna í til-
efni af 10 ára afmæli þess. Upp-
hafs og lokaerindin eru spakleg
að hugsun og prýðilega kveðin.
Klæddir serki samúðar,
sigrar í verki máttur.
Undir merki einingar
er hinn sterki þáttur.
Þarf ei kvarta þjóð sem á
þrek og hjartaylinn.
Geislar bjartir glitra þá
gegnum svarta bylinn.
Hér fer hagmælska Hjálmars
á kostum, en yfirleitt nýtur hún
sín þó hvergi jafnbetur heldur
en í mörgum lausavísum hans;
og hringhendan er honum auð-
sjáanlega mikill eftirlætis brag-
arháttur, enda eru margar ágæt-
ustu ferskeytlur hans ortar undir
/
Siguróur Pétursson:
Visindi og
stjórnmól
Erfðakenniitg
| GREIN með þessari fyrir-
t sögn skrifaði ég í Náttúru-
/ fræðinginn, 1. hefti, árið 1950.
\ Tilefnið var það áð undanfar-
\ in ár höfðu verið að gerast í
l Sovétríkjunum atburðir á
/ sviði erfðafræði, sem vöktu
\ heimsathygli. Ræktunarsér-
1 fræðingur að nafni Trofim
t Lysenko (fæddur 1898) taldi
/ sig geta breytt e'ðlisfari nytja-
) jurta á stuttum tíma, með því
\ að rækta þær undir sérstök-
í um skilyrðum. Hér átti sem
t sé að vera fundin leið til þess
/ að skapa nýjar og hentugri
1 tegundir nytjajurta, en með
t því mátti að sjálfsögðu auka
t og bæta uppskeruna, og efla
/ þannig stórlega landbúna’ð
\ Sovétríkjanna.
\ Þessi staðhæfing Lysenkos
I var út af fyrir sig ekki annað
i eða meira en oft gerist, að
lögð er fram kenning,_ sem
svo á eftir að standa eða falla
við nánari rannsóknir. En það
sem hér vakti sérstaka atihygli
var það, að kenningu þessa
átti alls ekki áð vera hægt að
hrekja með rökum hinna
klassísku erfðafræða, vegna
þesss í fyrsta lagi, að grund-
vallarlögmál þau, sem hin
klassíska erfðafræði byggðist
á væru að dómi Lysenkos
röng, og’í öðru lagi hefði mið-
stjórn kommúnistaflokks
Sovétríkjanna slegið því föstu,
að erfðakenning Lysenkos
væri rétt.
Hér voru sýnilega mjög
ískyggilegir hlutir að gerast.
Stjórnmálamenn voru að fella
dóm um vísindalega niður-
stöðu sem þeir að sjálfsögðu
höfðu ekki þekkingu á
en töldu hentugt að væri
þannig en ekki hinsegin. Af
viðurkenningu ríkisstjórnar
Sovétríkjanna á erfakenningu
Lysenko leiddi það að vikið
var úr embættum þeim erfða-
fræðingum þar í landi, sem
aðhylltust hina klassísku
erfðafræði, en við tóku nýir
menn, sem fylgdu Lysenko
að málum. Lokasigurinn vann
Lysenko á fundi landbúnaðar-
vísindaakademiunnar í
Moskvu sumarið 1948. Eftir
það varð Lysenko æðsta heim-
iid og æðsti embættismaður í
þessari fræðigrein austur þar.
Hlaut hann allskonar sæmdir
og verðlaun fyrir afrek og full
an stuðning Stalins, sem auð-
vitað var mest virðL
Lysenkos
Erfðakenning Lysenkos var
og að sjálfsögðu tekin upp í
öllum skólum Sovétríkjanna
í stað hinna eldri klassísku
erfðakenningar.
Erfðafræðingar utan Sovét-
ríkjanna og fylgiþjóða þeirra
lögðú ekki trúnað á erfða-
kenningu Lysenkos og gagn-
rýndu hana mjög. Töldu þeir
kenninguna ekki byggða á
frambærilegum rökum, enda
ekki lagðar fram þær lýsingar
á tilraunum Lysenkos, sem
nauðsynlegar yrðu áð teljast.
Erfðakenning Lysenkos var
því hvergi viðurkennd vestan
járntjalds, ef frá eru taldir
nokkrir auðtrúa meðlimir
kommúnistaflokka í ýmsum
löndum. Hér á íslandi reynd-
ust einnig nokkrir vera í þeim
hópi. Brugðust þeir hinir
verstu við, er ég í áðurnefndri
grein og víðar skýrði frá
þeirri gagnrýni, sem kenning
Lysenkos hai'ði mætt hjá erfða
fræðingum í Vestur-Evrópu
og í Amevíku. En af þeirri
gagnrýni dró ég þá ályktun
að Lysenko mundi eiga eftir
„að lifa þau dapurlegu augna-
blik að sýnt verði fram á það
í Rússlandi, að hann hafi af
ofurkappi gengið feti framar
en rökin leyfðu“. Þessi dapur
legu augnablik hefur nú
Lysenko upplifað.
Skömmu eftir dauða Stalins
1953 fór þa'ð að kvisast, að
Lysenko væri orðinn valtur í
sessi. Hefðu ræktunaraðferðir
hans borið lítinn árangur og
væri erfðakenning hans senni
lega eitthvað gölluð. Þann 9.
opríl 1956 tilkynnti Tassfrétta
stofan í Moskvu að Lysenko
hefði verið vikið úr emhætti.
Hér mun þó aðeins hafa verið
um að ræða einhverja skerð-
ingu þeirra miklu valda, sem
hann hafði á dögum Stalins,
því að hann hélt stöðu sinni
sem forstöðumaður erfafræöi-
stofnunar vísindaakameníunn-
ar. Enn um skeið skaut erfða
kenning Lysenkos upp koll-
inum, einkum í alþýðlegum
greinum, en á sama tíma fara
andstæðingar hans þar eystra
að láta til sín heyra. Það var
því sýnilega orðið hættulaust
fyrir sovézka erfðafræöinga
að vera á móti Lysenko og
hafa samstöðu með starfs-
bræðrum sínum vestan járn-
tjalds.
Við brottrekstur Krúséffs
Torlim Lysenko
s.l. sumar munu landlbúnaðar-
rnálin í Sovétríkjunum hafa
verið tekin til alvarlegrar end
urskoðunar, og hlutu þá bönd
in enn að berast að Lysenko.
í grein í Pravda 2. nóvember
s.l., víkur forseti sovézku vís-
indaakademíunnar, M. V.
Keldysh, áð því, að nokkrar
greinar líffræðinnar hafi í
Sovétríkjunum ekki fylgst
með tímanum, vegna kreddu-
kenndra skoðana vissra hópa
sovézkra vísindamanna. Hér
var sýnilega átt við Lysenko
og fylgismenn hans, enda kom
nokkru seinna fram opinber
gagnrýni á hann bæði í
Pravda og í útvarpsræðu, er
N.P. Dubinin flutti, en hann
var einn af andstæðingum
Lysenkos. Lokaatriðið í þessu
ævintýri gerist svo þ. 4.
febrúar s.l., en þá var, sam-
kvæmt fréttaskeyti frá
Moskvu, Lysenko vikið úr
embætti sem forstöðumanni
erfðafræðistofnunarinnar. Var
tilgreind sú ástæða, að kenn-
ingar hans hefðu ekki reynst
réttar og ekki.orðið að því
gagni í landbúnaðinum, sem
búist hafði verið við.
Það voru aö vísu ekki mikil
tíðindi að erfðakenning Lyse-
kos -skyldi reynast röng. En
hitt má til stórtíðinda teljast,
að stjórnendur Sovétríkjanna
skuli hafa viðurkennt að dóm
ur sá, er sovézkir stjórnmála-
menn feldu á sínum tíma um
þessa kenningu, hafi ekki ver
ið réttur. Þetta er sigur vis-
indamanna yfir stjórnmálun-
um. Er sá sigur því gleðilegri
sem í hlut á svo stór og merk
þjóð sem Sovétríkin.
Þegar á keisaratímanum
stó'ðu Rússar mjög framarlega
í líffræði, og eftir byltinguna
áttu þeir líka ágæt.a vísinda-
menn erfðafræði, sem höfðu
nána samvinnu við starfs-
bræður sína á Vesturlönduni,
allt þar til Lysenko kom til
sögunnar. Nú er allt útlit fyr-
ir, að vísindaleg samvinna
austurs.og vesturs sé að kom-
ast á aftur í erfðafræðinni, og
munu þá vonandi fleiri grein
ir á eftir fara.
I
1
I
I
þeim fagra bragarhætti. Góð
dæmi þeirra eru stökurnar „Sól-
setur“, „Gangan mæðir“, „Norð-
urljósin“ og „Til skáldvinar":
Aftan lág er sól að sjá,
sveipar tá og voga;
freðin stráin stimir á
stjörnu bláum loga.
Gangan mæðir gamlan mann,
gráu klæða hárin.
Fátt til gæða finnur hann.
Fornu blæða sárin.
Vart með hrósi verða skírð,
— við þó kjósum skoða —,
norðurljósa drottins dýrð,
dregin á ós og boða.
Það er yndi að leika lag
ljóðs á skyndi vöku,
við þig binda bræðralag
brags í myndatöku.
Mætti þannig lengi telja, og
jafnframt sanngjarnt að benda á
það, að margar ágætar stökur,
ortar undir lausari bragarháttum,
er að finna 1 þessari nýju bók
Hjálmars, svo sem þessi snilldar-
lega vísu, er algild sannindi þefir
að geyma:
Varð mér á að vefa lín,
þó væri þráður brunninn.
Oft var bezta ullin mín
illa kembd og spunnin.
Hér skal þá stungið við fæti,
enda nóg dæmi nefnd úr kvæðum
Hjálmars og vísum því til sönn-
unar, að hann skipar vel sitt rúm
á þingi íslenzkra alþýðuskálda.
Getur hann því djarft úr flokki
talað, er hann segir:
Ennþá munu eiga til,
á því græðir þjóðin,
sólarbirtu og æskuyl
alþýðunnar ljóðin.
Og svo er það maðurinn á bak
við kvæðin og visurnar. Honum
verður ekki betur lýst en í þess-
um orðum Jóns Pálmasonar úr
formálanum að bókinni:
„Ljóðin sýna sanna mynd og
greinilega af góðum manni og
geðfelldum, sem sjálfbjargar.
viðleitnin og góðviljinn hefur lyft
yfir margvíslega örðugleika
langrar ævi“.
Richard Beck.