Morgunblaðið - 01.06.1965, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 1. júní 1965
MORCUNBLAÐIÐ
17
Enn um síldveiðar
MARGT er enn rætt og ritað um
síldveiðarnar eystra, enda ekki
að ástæðulausu, því að mikið er
í húíL Ekki má þó allt kafna í
bollaleggingum, þær stoða lítið
einar saman.
Eins og eðlilegt er þá vilja
allar síldarverksmiðjur og sölt-
nnarstöðvar, hvar sem er á land-
iinu, klófesta hráefni af Aust-
fjarðamiðum og sterkur áróður
rekinn fyrir slíkum síldarflutn-
ingum og varla að annað komist
að í dagblöðunum. T.d. segir
„Morgunblaðið“ hinn 17. des. sl.
frá aðalfundi Landssambands ísl.
útvegsmanna: »LÍÚ vill aukna
Bíldarflutninga með tankskip-
um“. Fyrri hluti þeirrar sam-
þykktar frá aðalfundi LÍÚ, sem
blaðið vitnar til, er þó um all^
annað, en þar segir orðrétt:
„Fundurinn bendir á, að verk-
emiðjukostur á Austurlandi og
Norðausturlandi sé ónógur í hlut
falli við þann flota, sem nú
stundar sumarsíldveiðar. Telur
J>ví funduriinn að auka þurfi
afköst verksmiðjanna á Aust-
urlandi og Norðausturlandi,
auka þróarrými og byggja nýjar
verksmiðjur eða flytja til síldar-
verksmiðjuvélar milli lands-
hluta“ o.s.frv. Síðan kemur svo
áskorun um aukna flutninga.
Hinn 16. jan. endurprentar sama
blað glefsur úr áramótagrein Sig-
urðar Bjarnasonar alþm. í blað-
inu Vesturlandi á ísafirði. Þar seg
ir m.a.: „Ekkert vit er í því að
kasta hundruðum milljóna króna
í nýja fjárfestingu til byggingar
auknum verksmiðjukosti á Aust-
fjörðum, meðan nægur kostur
verksmiðja er fyrir hendi á Norð
urlandi, hér á Vestfjörðum og á
Suður- og Suðvesturlandi'* og
áfram: „Engum heilvita manni
kemur heldur til hugar, að síld-
argöngurnar muni um allan ald-
ur fyrst og fremst eða eingöngu
beinast að Austfjörðum. í marga
áratugi kom sumarsíldin fyrst
upp að Vestfjörðum og vestan-
verðu Norðurlandi og færði sig
síðan austur með landinu**.
Þessi tvö dæmi skýrt sig sjálf.
Það eru sem sé öll meðul notuð
í baráttunni. En hvað gengur
þeim til framámönnum í Norð-
ur- og Vesturlandskjördæmum
að vinna gegn uppbyggingu at-
vinnulífs hér fyrir austan? Væri
ekki frekar von um árangur, ef
þeir einbeittu sér að málefnum
sinna eigin byggðarlaga, s.s. síld-
arflutningum? Og mikið er það
lauglundargeð þingmanna Aust-
u rl a ndsk j ördæm is.
Samþykktin frá aðalfundi LÍÚ
var hárrétt. Það þarf að gera
margar ráðstafanir til að mæta
veiðimöguleikum síldveiðiflot-
ans og mun síðar nánar að vik-
ið. —
í Morgunblaðinu hinn 13. febrú-
ar er svo grein eftir Svein Bene-
diktsson „Síldarverksmiðjurnar á
Norður- og Austurlandi**, fróðleg
yfirlitsgrein um veiðiskapinn sl.
ár og ýmislegt honum viðkom-
andi. Síðasti kafilnn heitir:
Aukin afköst og geymslur og
auknir flutningar. Þar segir orð-
rétt: „í sumar kom það enn einu
sinni greinilega í ljós, hve mjög
skortir á það, að afköst og þróar-
rými verksmiðjanna á Austfjörð-
um og Raufarhöfn svari til hinn-
ar stórauknu aflagetu síldveiði-
flotans.
Sést það bezt á því, að annars
vegar námu afköst verksmiðj-
anna á Austfjörðum og Raufar-
höfn sl. sumar aðeins um 26.000
málum á sólarhring og þróarrými
þeirra samtals aðeins um 170.000
málum, en hins vegar nam burð-
armagn síldveiðiflotans I einni
veiðiferð samtals um 300.000 mál
um bræðslusíldar**.
Þá skýrir Sveinn frá þvf, að
Btjórn S.R. hafi farið fram á heim
Ðd sjávarútvegsmálaráðherra til
•ð auka afköst. þróarrými og af-
urðageymslur í fyrrnefndum stöð
um, í allt upp á 95 milljónir, en
aðeins fengið leyfi ráðherra fyr-
ir framkvæmdum á Seyðisfirði
og Reyðarfirði, er kosta muni 55
millj., en þó nokkur óvissa enn
um fé til framkvæmdanna.
Og enn segir Sveinn: „Ég tel,
að til þess að tryggja sem bezta
afgreiðslu síldveiðiflotans á sum-
aróvertíðinni norðanlands og
austan þá verði að fylgjast að
aukning á afköstum verksmiðj-
anna á Austfjörðum og Raufar-
höfn, aukið þróarrými, auknar
geymslur fyrir afurðir og auknir
flutningar á síldinni.
Sumir hafa haldið því fram, að
auknir flutningar síldarinnar
með tankskipum myndu leysa
afgreiðsluerfiðleika síldveiðiflot-
ans til fulls. Ég tel þetta ekki
líklegt." —
Og ekki verður annað sagt, en
að hér tali maður, sem hefur ná-
in kynni og þekkingu á því, sem
um er rætt.
Skoðanir Sveins Benediktsson-
ar og aðalfundur LÍÚ fara hér
saman. Ljóst er, hvað síldveiði-
flotinn getur aflað, ef möguleik-
ar á losun eru fyrir hendi, en
frekari rök fyrir málstaðnum eru
ekki fram borin. Byggja þgssir
aðilar sókn sína virkilega áí§il-
viljunum? Sveinn og LÍÚ leggja
höfuðáherzlu á það að „tryggja
sem bezta afgreiðslu síldveiði-
flotans" með sem flestum ráð-
stöfunum og gera sér ljóst, að
von er um afla.
Vísindi hafa lítt sem ekkert
verið dregin inní umræður og
skrif um þéssi mál. Alþm. Björn
Jónsson, sem ásamt öðrum flytur
nú frumvarp um síldarflutninga,
lætur sér nægja í greinargerð að
geta þess, að varla muni nú nokk
ur visindamaður, sem muni vilja
fullyrða og varla bera fram sem
tilgátu, að miðin (aðalsíldveiði-
svæðið) verði „um langt skeið
staðbundin þar eystra". Björn og
Sigurður Bjarnason nálgast það
að vera samdóma um síldargöng-
urnar, en hvorugur vitnar til vís-
indamanna né leggur fram álit
þeirra, máli sínu til stuðnings.
Tilraunir þingmanna til að
bjarga við atvinnumálum heilla
landsfjórðunga eru sannarlega
virðingarverðar. En þegar þeir í
leiðinni kasta rýrð á aðra lands-
fjórðunga og vilja leggja hömlur
á nauðsynlega uppbyggingu þar
jafnvel mðð falsrökum, þá er ó-
þarflega langt gengið. Dáist ég
enn að langlund og lítillæti þeirra
austanþingmanna. En þingmenn
hafa raunar oft áður haft til úr-
lausnar ýmis vandamál varðandi
síldveiðar. Frumvarps um síldar-
bræðslustöðvar er getið í Alþing-
istíðindum 1928. Það þing var þá
kallað „síldarþing" og hafði til
umræðu ein 7 frumvörp um þau
mál. Svo var að sjá sem fjármála
ráðherra þess tíma, Magnús
Kristjánsson, hafi verið bjartsýn-
ismaður. Það var rætt um bygg-
ingu nýrrar síldarverksmiðju hér
á landi, þær eldri væru í eigu
útlendinga. Hann segir: „En við,
sem höfum haft öll skilyrði betri
en þeir, höfum ekki treyst okk-
ur til að keppa við pá að nokkru
leyti, heldur má því tvímæla-
laust segja, að þeir hafi haft leyfi
til þess að vera einir um það, að
ausa af þessari óþrjótandi auðs-
uppsprettu vorri, ég leyfi mér að
segja óþrjótandL því að það
væri hún, ef hún væri réttilega
notuð“.
En þáverandi dómsmálaráð-
herra Jónas frá Hriflu virðist
ekki hafa verið sammála. Hann
segir: „Sú stjórn, sem elskar
síldarútvegsmenn meira en þjóð-
ina er viss með að glopra verk-
smiðjunni úr höndum sér---------.
Hvaða vit er í því, að landið taki
1 millj. kr. lán til að byggja
bræðslustöð----------.
Á þingi 1926 er rætt um síld-
arsölu. Pétur Ottesen segir: „en
hitt sagði ég, að mér litist svo á
þessa atvinnugrein, að enginn
skaði hefði verið fyrir þjóðina,
þótt hún hefði aldrei verið rak-
in“ (þ.e. síldarútgerðin).
Og á þingi 1921 er rætt um út-
flutningsgjöld af síld og þá segir
þáverandi fjármálaráðherra,
Magnús Guðmundsson: „Síldveið
arnar eru verstu keppinautar
bænda. Þeir kvarta um vöntun á
vinnukrafti um sláttinn, hver
getur reiknað út það böl, sem af
því getur leitt og hefur leitt?“ ..
Menn sjá, að það er *%kki hollur
atvinnuvegur fyrir þetta land“.
En Jón Auðunn Jónsson er ekki á
sama máli og segir, að margir
Vesiífirðingar séu farnir að stunda
síldveiðar: „og sá atvinnuvegur
mun verða okkur til blessunar í
framtíðinni....“ (Matt. Þórðar.:
Síldars. ísl.).
Þetta er lítið 'og sundurlaust
sýnishorn þess, sem þeirra tíma
þingmönnum gat dottið í hug,
en þeir höfðu ekki það að styðja
sig við í dómum sínum og um-
sögnum sem þingmenn 1965.
„Auðsuppsprettan", sem Magn-
ús" Kristjánsson nefndi svo 1926
er það, sem við í dag köllum
síldarstofna og þá fyrst og fremst
norsk-íslenzki síldarstofninn, sem
margar þjóðir keppast við að
ausa af, sem kunnugt er. Nú síð-
ustu áratugi hafa fiskifræðingar
orðið margs vísari um síldar-
göngur þessar. Bjarni Sæmunds-
son getur þess 1926, að síldar hafi
orðið vart á miðju hafi milli Fær-
eyja og íslands, svo að verið getþ,
að hún fari alla leið milli þess-
ara landa. En 30 árum síðar slær
Árni Friðriksson því föstu, að
síldin gangi milli fslands og Nor-
egs, og að sá stofn sé uppistaðan
í sumarsíldveiðum hér við land
(Bjarni Sæmundsson: Fiskarnir,
II. útg.) Þá strax teiknar Árni
„rauða torgið“ ca. 100 þús. ferkm.
nýtt veiðisvæði austur af land-
inu og nefriir ekki, að hér sé um
neitt stundarfyrirbrigði að ræða.
En það var fyrst á sl. árþ að
okkar skip hófu að sækja á þann
sjó, — voru þó aðeins tiltölulega
fá skip, þrátt fyrir áeggjan Jak-
obs Jakobssonar, fiskifræðings.
£5ú reynsla, sem fengin er mun
þó trúlega verða til þess, að hart
nær 300 íslenzk veiðiskip stundi
nær óslitið síldveiðar frá maí-
lokum og fram í febrúar. Veiði-
geta þessa flota er geysileg, sem
vonandi mun koma berlega í ljós
næsta veiðitímabil, Og vegna
þess, a.ð síldarstofninn, sem á er
s.ótt fer nú stöðugt vaxandi þá
er sjálfsagt að gera sem flestar
ráðstafanir til að nýta þessa
miklu möguleika. Að auka síld-
arsöltun, frystingu og aðra hag-
nýtingu til manneldis eins og
kostur er, að stórauka afköst síld
arverksmiðja og að skipuleggja
síldarflutninga eru allt sjálfsagð-
ir hlutir, sem menn ættu að geta
sameinazt um. Smáskammtalækn
ingar eins og þúsund mála verk-
smiðja á Djúpavogi og nokkur
flutningaskip á við Þyril, leysa
engan vanda, nema sárafárra
byggðarlaga, en bera glöggt ivtni
um vesaldóm okkar og kotbú-
skap. Tvær til þrjár tíu þúsund
mála verksmiðjur sunnan Langa-
ness hefðu þó gert gagn þeim
flota, sem á næstu árum er fær
um að skila í land 10—15 milljón-
um tunna árlega. Það er lítið vit
í að byggja upp síldariðnað, þeg-
ar síldarstofninn er þverrandþ
en það er enn minna vit í að
gera það ekkþ þegar stofninn er
á leið up úr öldudalnum. Ástand
og stærð síldarstofnsins er þunga
miðja málsins og því hefi ég ósk-
að eftir umsögn stjórnanda síld-
arrannsókna Atvinnudeildar Há-
skólans, Fiskideildar, Jakobs
Jakobssonar. Því ekki að spyrj*
vísindamenn, þegar mikið er |
húfi:
Þar sem varla er nema manns-
aldur, síðan farið var að veiða
síld hér við land er eðlilegt, aS
minna sé vitað um síldargöngur
hér en meðal hinna rógrónu síld-
veiðiþjóða. Hins vegar er t.d. ná-
kvæmar upplýsingar að fá um
síldveiði í Bohuslán í Svíþjóð 1
meira. en þúsund ár. Þar hafa
skipzt á veiði- og veiðileysis-
tímabiþ en 111 ár hafa liðið milli
hámarksaflaára. (Bjarni Sæm-
undsson: Fiskarnir). Og svipaða
sögu hafa Norðmenn að segja
(Olav Aasen og Birger Rasmus-
sen í Havet og váre fisker, Bind
II). En fram til þessa hafa hug-
myndir um síldargöngur hér við
land verið að mestu byggðar á
getgátum og fyrst 1944 (Árni
Friðriksson: Norðurlandssíldin)
að greinargóðar skýrslur eru
lagðar fram, er styðjast við þekk
ingu og rannsóknir. En nú mun
öllúm fiskifræðinguín nokkurn
veginn bera saman um, hvernig
göngum norsk-íslenzka síldar-
stofnsins er háttað og að heim-
kynni hans séu í hafinu austur af
íslandi og má þar vitna í flest
þau heimildarrit, sem getið hefir
verið hér að framan, — og hefði
þótt í öðrum landshlutum hald-
góð rök til að réttlæta uppbygg-
ingu síldariðnaðar. f áróðri gegn
fjárfestingu í síldariðnaði á Aust
fjörðum vilja menn gjarnan láta
líta svo út, sem síldargöngur
fyrir austan séu „tízkufyrir-
brigði“, en ættu þó að vita bet-
ur. Gott ef ekki er að renna upp
tímabil síldveiði á fjörðum inni
sumar og vetur. Seinni helming
19. aldar voru sko firðirnir full-
ir af síld allan ársins hring — eða
líkt og í Bohuslán. En sleppum
nú því.
Jakob Jakobsson, fiskifræðing-
ur ritar í 4. tbl. Ægis þ. á. um
» Framh. á bls. 21
Stærð norsk-íslenzku síldarstofnanna
UNÖIRRITUÐUM hefur borizt
beiðni frá oddvita Eskifjarðar-
hrepps um greinargerð varðandi
stærð norsk-íslenzku síldarstofn-
anna, og fer hún hér á eftir.
Á undanförnum þremur árum
hefur hlutur norska síldarstofns-
ins farið ört vaxandi í síld-veið-
unum norðanlands og austan
eins og sýnt er á töflu 1. Búizt
er við framhaldi á þessari þróun
a.m.k. næstu tvö árin, þannig að
norska síldin ætti að verða um
90% aflans á árunum 1965 og
1966. Undanfarin ár hefur mikið
kapp verið á það lagþ að komast
að sem nákvæmustum niðurstöð
um um stærð norska síldarstofns
ins. Á tímabilinu 1953—1959
reyndist árangurinn af íslenzku
síldarmerkingunum haldbeztur,
en árin 1960—1963 varð vetrar-
síldveiðin við Noreg svo óveru-
leg, að ekki fengust nægilegar
endurheimtur til að halda áfram
stofnstærðarútreikningum með
þessa'ri aðferð. Hin síðari ár hef
ur því verið stuðst við stofn-
ákvarðanir sovézkra vísinda-
manna, sem framkvæmdar hafa
verið á vetursetustöðvum norsku
síldarinnar út af Austfjörðum.
Við ákvarðanir sínar nota Sov-
étmenn bæði neðansjávarljós-
myndun og mjög víðtækar mæl
ingar með fiskileitartækjum.
Niðurstöður þessara stofnákvarð
ana eru sýndar á töflu 2. Þar sézt
að á árunum 1953—1966 er stofn
inn talinn vera um 12,0—13,9
millj. smálestir. Á árunum 1957
til 1962 minnkar hann úr 9,4
millj. í 2,8, en eykst upp I 3,2
millj. smál. 1963 og ixm síðustu
áramót er hann kominn í um
5—5,5 millj. smál. Þekking okk-
ar á hinum uppvaxandi árgöng-
um benda tiþ að stofninn muni
enn vaxa á næstu tveimur árum
eða fram ti 11967. Ekki er þó bú-
izt við, að hann nái sama há-
marki og hann náði á árunum
1953—1956, en gera má þó ráð
fyrir, að hann verði allt að 6,5
millj. smálestir á næstu tveim-
ur árum. Eftir það mun stofn
inum hnigna aftur, þar eð árgang
arnir frá 1962—1964 eru taldir
mjög lélegir. Þessarar hnignunar
mun þó einkum gæta, ef enn
fleiri lélegir árgangar klekjast á
næstu árum, en það er að sjálf-
sögðu allt í óvissu og gæti eins
vel farið svo, að nýir og sterkir
árgangar kæmust svo tímanlega
í gagnið, að ekki yrði slík lægð
í • stofninum, sem raun varð á á
árunum 1960—1963. Á undanförn
um 5 árum hefur heildarveiði
norskrar síldar (þ.e. Norðmanna,
Rússa og íslendinga) numið um
25% af stofnstærðinni. Ef reikn-
að er með óbreyttri sókn má
þannig búast við að heildarveið-
in verði á árinu 1965 um 1,25
millj. smál., en aukist í allt að
1,8 millj. smál. 1966—1967. Á sl.
ári nam veiði íslendinga af
norskri síld um 370 þús. smál.
eða um 1/3 heildarveiðinnar af
þessum stofni og verði aðstæður
á síldarmiðunum ekki óhagstæð-
ar í sumar og í haust ætti að
vera unnt að auka þetta magn
verulega í samræmi við aukna
stærð síldarstofnsins og meiri
þátttöku í haust- og vetrarsíld-
veiðunum á vetursetustöðvum
síldarinnar út af Austurlandi.
Hinu má svo ekki gleyma, að
síldaraflinn er oft í harla litlu
samræmi við stofnstærðina, þar
eða torfumyndun og hegðun síld
arinnar getur oft haft úrslitaá-
hrif á gang veiðanna. Þess skal
hér getið, að Rússar gera t.d.
ráð fyrir að veiða allt að 450 þús.
smál. á árinu 1965 og er það
veruleg aukning frá áætlun
þeirra fyrir árið 1964.
Énn hefur ekki verið unnt að
fá eins nákvæma mynd af stærð
islenzku síldarstofnanna og þeim
norska, en athuganir okkar benda
til að þeir muni ekki verða mik-
ið yfir 10% sumaraflans við
Norður- og Austurland á næstu
tveimur árum. Engir verulega
sterkir árgangar hafa bætzfí ís-
lenzku síldarstofnana nú um
nokkurt skeið og er breytinga á
styrkleika þeirra ekki að vænta
fyrr en svo verður.
Að lokum skal það endurtekið^
að þær áætlanir, sem gerðaur
hafa verið á þróun norska síldar-
stofnsins á næstu árum, eru mið
aðar við álíka sókn í stofninn og
verið hefur á undanförnum
árum.
Reykjavík, 26. aprfl 1965.
Jakob Jakobsson.
TAFLA I
Ár íslenzk síld
1962
1963.
1964
53%
29%
13%
Norsk síld
47%
71%
87%
TAFLA n
^Stærð norska síldarstofnsins 1 milljónum smálesta.
Skv. sovézkum mælingum 1
Ár Skv. ísl. síldarmerkingum desember út af
1953 12,5
1954 12,2
1955 13,9
1956 12,0
1957 9,4
1958 6,6 6,1
1959 1960 5,0
1961 2,5
1962 2,8
1963 3,3
1964 5—5,5