Morgunblaðið - 25.06.1965, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
r
FöstudagUT 25. júní 1965
Jónas Pétursson alþingismaður:
ENN hefir í vor komig fram
mikið kal í túnum víða hér aust-
anlands. Sérstaklega er mikið
um það um Mið-Hérað og á Norð-
firði. Ég hefi ekki enn glöggar
fregnir um hve víða þess gætir,
en í Breiðdal mun þó einnig
bera talsvert á því. Á Fljóts-
dalshéraði ber mest á því á sömu
slóðum og 1962. Á Norðfirði er
það einna stórfelldast, því að á
flatlendum neðan vegar, virðist
1 júníbyrjun, meginhluti tún-
anna ördauður.
Það sem fyrst vekur athygli
við kalið, er það að tæpast veit
ég dæmi um það á útjörð, þó
kann það að vera til. en a.m.k.
ekki í áberandi mæli. Mest er
það á flötu túnunum og einkum
á framræstum mýrum. En það
kemur einnig fram á mishæð-
óttu landi.
Hverjar eru orsakir kalsins?
Fyrst og fremst eru það áhrif
veðurfars. Hér um Mið-Hérað
voru allmikil snjóalög s.l. vetur
f janúar, sem tók svo að leysa
með blotum og urðu svellalög
mikil eftir hlákur á þorra, eink-
um hér um Mið-Hérað, en þá
varð jörð auð, t.d. í Fljótsdal, en
þar verður tæpast vart við kal
nú fremur en t.d. 1962, og raun-
ar gætir þess örsjaldan þar.
Svellalögin, veðráttan, er tví-
mælalaust frumorsökin. En fleira
veldur. Eða hvers vegna kelur
ekki úthaga á sama hátt, sem
túnin? Það er ræktunin, þurrk-
unin (of lítil), jarðvinnslan,
grastegundirnar og áburðurinn,
sem þarna virðist önnur aðalor-
sök. Margir telja að grasstofn-
arnir, erlenda fræið, eigi þarna
mikla sök, þó vekur athygli að
algengast er að stórar flesjur séu
með öllu dauðar, þar sem kals
gætir verulega. Þó er það mis-
munandi hverjar tegundir ná sér
að gróa aftur og auðvitað er mik-
ill munur á þoli tegunda.
Þurrkun er víða of litil og lönd
of flöt. Skerpeplseging var um
skeið framkvæmd alimikið á
framræstu túnunum. Þau hafa
yfirleitt farið mjög illa. En
höfuðathyglin beinist þó að
áburðarnotkuninni. Mörg dæmi
benda til þess að því meiri ábyrð-
ur, sem notaður er, t.d. áburðar-
gjöf milli slátta, því meiri sé kal-
hættan. Margir segja að þetta
sé Kjarnanum að kenna, hann
hefir mest verið notaður að und-
anförnu.
Misnotkun tilbúins áburðar
En öll þessi atriði vekja til
umhugsunar um ræktunarmál
okkar og búskap. Það er oft tal-
að um að búskapur okkar um
aldir, hafi verið rányrkjubúskap-
ur. En ég hefi verið að hugleiða
nú síðustu daga, hvort nú sé
ekki rekinn mesta rányrkjan 1
búskaparsögu okkar með hinni
miklu notkun tilbúna áburðar-
ins. Það er fjöldi efna, sem grös-
in þurfa til vaxtar. Með tilbúna
áburðinum gefum við aðallega
þrenn efni svo sem kunnugt er.
Þaiu eru e.t.v. oft í óheppilegum
hlutföllum. En aðalatriðið er þó
ekki það, heldur að gra;vöxtur er
knúinn fram og fljótt kemur að
því að ýms snefilefni jirýtur um
of í jarðveginum og þá er sam
ræmi gróðurlífsins rofið og af-
leiðing t.d. kal. Sífellt mink-
andi uppskera ár frá ári, eftir
sama áburðinn, sem er algeng
reynsla margra bændar, raunar
algild, er vafalítið af sömu rót.
Búfjáráburðarnotkun er misjöfn,
bæði er hann misjafnlega nýttur,
og víða hefir hann ekkert verið
notaður í nýræktir, en flpstra
reynsla er þó að sú rætkun sem
nýtur búfjáráburðar, sé öruggari
gegn kali. Gömlu túnin, sem
þó hafa verið brotin og búin nýj-
um gróðri, standa sig enn betur
gegn kalinu, þótt mikill tilbúinn
áburður hafi verið notaður á
þau.
Mínar hugleiðingar um þessi
mál hafa beinzt að því, að við
misbjóðum jarðvegi okkar með
of mikilli notkun tilbúins áburð-
ar. Hitastig loftsins og þar með
jarðvegarins er það lágt að allar
efnabreytingar eru hægar. Þar
liggja takmörk þess, sem mögu-
legt er að knýja upp af eðlileg-
um grasvexti, þess sem jörðin
fær tilreitt af næringu frá sjálfri
sér, og þaðan verður að fást tals-
verður hluti, einkum ýmsra
snefilefna.
Búféð nauðsyníeigur liður í rækt-
uninni.
Ég hefi oft sagt við sjálfan mig
síðustu árin, og einnig við aðra:
Það er engin ræktun án búfjár-
áburðar. Og skyldi j>að ekki vera
svo að búféð sé allnauðsynlegur
liður einmitt í rætkuninni?
Skagafjarðar- og Húnavatns-
sýsla eru með bezt grónu sveit-
um landsins. Þar hefir hrossa-
eign verið mest. Víða vekur at-
hygli við nánari athugun að lítil
hrossahólf, sem hafa verið ör-
beitt, en þá líka ríkuleiga
tödd hafa verið gróðursæl.
Það er líkt meiri sannleikur í
orðum skagfirska bóndans, en
ýmsir ætla, að hrosstönninn
rækti. En ekki aðeins hrosstönn-
in, heldur búféð. Mestur hluti
grasanna er kolvetnasambönd.
Nýjustu ræktunarkenningar
segja að kolefni í miklum mæli,
verki líkt og eitur í jarðveg og
fyrir gróður. Sinulúð jörð verður
óræktarleg óg hálfdauð. Sinu-
bruni verkar líkt og áburður.
Búféð notar fyrst og fremst kol-
efnasambönd grasins. Það
„brennir" því úr gróðrinum, sem
er óheppilegt fyrir jarðveg.
Þarna er um að ræða eitt nátt-
úrulögmálið, samræmið í lífinu.
Landbúnaðarveðurfræðl.
Á síðustu árum hefir verið
myndað nýyrðið landbúnaðar-
veðúrfræði. Veðurathuganir er
þýðingarmikill þáttur í ræktun-
arrannsónkum og búskap. í fjár-
veitingarnefnd bar þessi mál á
góma sl. vetur. Það ber nokkuð
á því í rannsóknarmálum nútím-
ans að athyglin beinist fyrst að
því að fá fé — peningahugsjónin
virðist oft númer eitt. Hannsókn
ir, veðurathuganir eins og aðrar,
verða auðvitað ekki gerðar án
peninga. En vafalítið eru mikil
gögn til, sem byggja má nokkuð
a og notfæra, án mikils kostnað-
ar, til að glöggva sig á áhrifum
veðurfars á gróður og uppskeru
og á kalið, sem t.d. -í seinni tíð
virðist áberandi mikið um Fljóts-
áalshérað Oig vafalaust víðar. Á
Norðfirði mun það stórfelldast
að þessu sinni. En þessi svo-
nefnda landbúnaðarveðurfræði
er hlutur, sem gefa þarf vaxandi
gaum og vinna kerfisbundið að
og verður einn veigamikill þátt-
ur í rannsóknum á kali. Ekki á
fyrst og fremst að eyða miklu fé
til slikra rannsókna, heldur að
vinna úr því efni, sem til er og
það er mikið. Og hagnýta hina
almennu þekkingu ræktunar-
nianna og áhugamanna um þessi
efni.
Vísindastörf eru í eðli sínu
þjónustu- oig fórnarstörf. Ég held
að ný sannindi verði seint leidd
í Ijós, ef fyrst er spurt um
greiðslu fyrir verkið.
Vísindi og brjóstvit.
Það er mikil tízka nú að hampa
sérþekkingu, tækni og vísindum.
En í öllu því tali er þó oftast
gleymt þeirra þekkingu, sem allt
byggist þó á, sem er reynsla
þeirra er starfa, líka þeirra, er
ekki hafa skólanám í faginu.
Brjóstvit er sett í gæsalappir og
talið úreltur hlutur. En hvernig
hafa vísindin byggzt upp- Á
reynslu, sem brjóstvitið hefur
metið og dregið ályktanir af.
Öld fram af öld og áratug eftir
áratug safnast þessi reynsla
samán, myndar þekkingarforð-
ann hjá hinum lærðu mönnum
og byggir upp vísindin. Vísindi
er reynsla, örugglega staðfest,
með endurteknum prófunum. En
mennirnir eru misjafnir, sumir
eru fljótir að draga réttar álykt-
anir, sumir lengur. Við þurfum á
vísindastarfsemi að halda við
ræktunina, við rannsóknir á
kalinu t.d. En við verðum að
gæta þess, að hræða ekki bænd-
ur frá því að hugsa um vanda-
mál búskaparins, af því að það
sé vísindaniannanna einna að
gera það. íslenzk búskaparskil-
yrði eru án efa miklu misjafnari,
miklu ólíkari frá sveit til sveitar,
jafnvel frá einum bæ til annars,
heldur en gerist í mörgum ná-
grannalöndum okkar. Þar er því
gildi vísindanna meira, þar gilda
slmennar kenningar, þar eru
staðreyndir fyrir stærri svæði al-
mennari. Bændur þar geta með
meira öryggi treyst kenningum,
einkum í ræktunarmálum. Hér
þarf hver bóndi að hugsa fyrir
sig. Hlusta á leiðbeiningarnar,
kenningarnar, en meta þær sjálf-
ur eftir reynslu sinni og hyggju-
viti um búskaparskilyrðin á jörð
sinni. Sumir vilja orða það svo,
að hér þyrfti hver bóndi að vera
vísindamaður — ég vildi segja að
hér þarf hver bóndi að hafa mik-
ið brjóstvit og beita því vel. Ég
er jafnvel ekki frá því að hinn
sífelldi áróður fyrir „vísindum
og tækni“ m.a. í landbúnaði geri
íslenzkum búskap fremur ógagn
en hitt. Veiki sjálfstraust bænd-
anna, sem er alger undirstaða
þess að farsæll búskapur verði
rekinn í okkar misviðrasama og
breytilega landi, hvað búskapar-
skilyrði snertir. En við þurfum
að hafa leiðbeiningaþjónustu,
stunda landbúnaðarvísinda. En
byggja þau upp ekki sízt á
reynslu og þekkíngu hinna fjöl-
möngu góð bænda um allt land.
Oft eru það mennirnir sem sízt
láta til sín heyra. Það er ein þýð-
ingarmesta starfsemi í þágu vís-
indanna, að safna saman og skrá
þekkingu og reynslu hinna fjöl-
mörgu bænda, sem brjóstvitið
hefur fært þeim. En láta það
ekki hverfa með þeim. Ég vil
leggja áherzlu á þetta atriði, að
undirstaða íslenzks landbúnaðar
er sjálfstraust bændanna og leit
þeirra að sannindum við þekk-
ingu á staðháttum, veðurfari
o.s.frv. á þeirra eigin jörð.
Gróðurfar Fljótsdalshéraðs.
í gróðurríki Fljótsdalshéraðs
ber mikið á lyng- og runnagróðri
á þurrlendinu, einkum um mið-
og austanvert Hérað, en heil-
grasagróður er ekki áberandi.
Mýrarnar eru reiðingsmýrar,
graslitlar víða og virðast taka
seint þurrkun til ræktunar.
Virðist mólendið fremur frjó-
efnasnautt, eins og gróðurfarið
ber vott um. Það er rannsóknar-
^fni, hvort ástæðan er veðurfars-
leg eða að í jarðvöginn skorti t.d.
einhver ákveðin snefilefni
(aröld) fremur en víða annars-
staðar. Það virðist vonlaust að
rækta flötu mýrarnar nema að
þær hafi staðið þurrkaðar all-
lengi og að skapa einhvern smá-
vegis halla á þær að skurðum til
að fyrrbyggja ástöðu vatns að
vetri. Vafalaust ætti ekki að
brjóta mýrar til ræktunar, fyrr
en gróðurbreyting hefur átt sér
stað og umfam allt, að jarða ekki
grasrótina djúpt
Þungu ökutækin.
Enn er æitt atriði, sem gefa
þarf vaxandi gaum í ræktunar-
málum okkar. Það eru þungu
ökutækin, sem nú er farið að
nota í sífellt vaxandi mæli. Sí
stækkandi dráttarvélar, vagnar,
bílar, við slátt, heyhirðingu,
flutninga á heyi, við ávinnslu og
áburðardeifingu. Ég fór fyrst
verulega að hugleiða þetta, þeg-
ar ég sá kalskemmdir í bílhjól-
förum á bökkunum á Skriðu-
klaustri, þótt hvergi gætti þess
annars staðar. Viðurkennt er o>g
raunar öllum augljóst, sem
stunda ræktun með athygli, að
hæfileg losun jarðvegs, sem eyk-
ur loftmagn hans virðist auka
frjósemina. Harðpressuð leir-
mold sprettur ekki
Grá tún í gróandanum
Ég hefi hripað þessar hugleið-
ingar niður við það að sjá dag-
EIN sú kona íslenzk, sem glæsi-
legastan iistferil hefir fetað, er
María Markan óperusöngkona.
Hún er sextug í dag.
Hún var alin upp á listelsku
menningarheimili í hópi syst-
kina, sem sum urðu einnig víð-
kunn af sóng sínum og höfðu
á því sviði mikla hæfileika.
Þaðan lá leið hennar til náms
í Berlín, og síðan til frama og
frægðar, trafalalaus, að því er
virðast má, um óperuhús heims-
ins, fyrst hin smærri og minna
þekktu, síðan hin mestu og fræg
ustu. Fyrir styrjöldina hafði hún
komið fram á ýmsum stöðum í
Þýzkalandi og í Kaupmanna-
höfn. Árið 1939 naut hún þeirrar
miklu viðurkenningar að vera
valin til starfa við Glyndeborune
óperuna í Englandi, sem þá og
síðar var kunn fyrir sérlega
vandaðan listflutning. Síðan var
hún ráðin til Ástralíu, og 1941
opnaðist fyrir henni hið fyrir-
heitna land flestra óperusöngv-
ara; sem fáir einir fá þó að stíga
fæti á: Metropolitan óperan í
New York. Mun sízt ofmælt, að
ekki hafi eðrir íslendingar náð
lengra á þessu sviði.
Þeim, sem muna söng Maríu
Markan, þegar hún var upp á
sitt bezta, er þetta ekki undr-
unarefni. Hinum, sem yngri eru,
mætti benda á hljómplötur henn
ar frá því um 1938, svo sem
Bænina úr óp. Tosca, sem enn
í dag er ein glæsilegasta plata
íslenzks söngvara.
Starf Maríu við Metropolitan
óperuna varð. styttra og minna
en vonir stóðu til, og má segja,
að þar endi að mestu söngferill
hennar. ' Þó hefir hún öðru
hverju síðan komið fram opin-
berlega, þar á meðal í tveimur
óperum á sviði Þjóðleikhússins.
Ýmsar ástæður munu hafa legið
til þess, að hún kaus að draga
Iega í kring um mig gráar tún-
flesjur í miðjum gróindum.
Hversvegna er þetta kal svo mik-
ið hér Ég hefi drepið á nokkrar
skýringar: Veðurfar, flatlendi,
illa ræstar mýrar, ofnotkun til-
búins áburðar, veikbyggðan gróð
ur — að eðlifari, eða af jarðvegs-
ástæðum. Ástæðurnar eru vafa-
laust margar og mismunandi, en
veðurfarið þó að sjálfsögðu frum
orsök. En óskemmandi úthaginn
vekur athygli.
Gagnráðstafanir eru góð þurrk
un og kýfing á flötu mýrunum
— helzt að brjóta þær ekki fyrr
en gróðurbreyting er orðin, sem
sennilega tekur 20-30 ár í sum-
um tilfellum, þar sem um reið-
ingsmýrar er að ræða. Nota bú-
fjáráburð, svo sem kostur er, og
knýja ekki mjög uppskeruna
með notkun tilbúins áburðar. At
huga heldur hvort enn má ekki
afla heyja á óræktuðu landi í
sumum árum a.m.k. og á sumum
stöðum. En svo eru fóðurtrygg-
ingar.
Sandarnir í Austur-Skaftafells-
sýslu öryggi Austurlands?
Sandarnir í Austur-Skafta-
fellssýslu gefa góðar vonir í byrj
un ræktunarinnar um uppskeru
og öryggi. E.t.v. er þar að finna
leið til öryggis í framtíðinni að
framleiða heyköggla eða mjöl,
sem fyllt gæti í skarðið ár og
ár, þar sem afföll verða í gras-
rækt.
Hollast er að taka heyfenginn
heima og að því ber að stefna
en öfgalaust þarf að skoða allar
leiðir sem leiða til jafnvægis i
bústofnseigninni og þar með bú-
skapnum.
Rannsóknir þarf - að fram
kvæma í ýmsu formi á kalstöðun
um og veðurfræðin þarf að skipa
háan sess.
Ritað 10.-11. júní 1965.
sig í hlé, þegar hún stóð á há-
tindi frægðar sinnar. Ein var sú,
að María giftist um þessar mund
ir George Östlund, forstjóra i
New York, og tók að sinna þeim
áhugamálum, sem flestum heil-
brigðum konum eru kærust —
sem betur fer, — heimili og
barni. Þau hjón fluttust hingað
heim ásamt Pétri, syni sínum,
fyrir um það bil áratug og sett-
sut að í Keflavík. George er nú
látinn fyrir nokkrum árum. Síð-
ustu árin hefir María stundað
söngkennslu hér í Reykjavík
með rniklum myndarbrag og
ágætum árangri. Hún hefir miði
að fjölda nemenda af þekkingu
sinni og ómetanlegri reynslu
með þeim kærleika og þeirri
alúð, sem ekki er öðrum lagm
en hinum beztu kennurum.
Það sópar að Maríu Markan,
hvar sem hún fer, og það stafar
af henni hlýju, velvild og hisp-
urslausri glaðværð, sem hressir
og vermir. Henni munu berast
margar heilshugar árnaðaróskir
á þessum afmælisdegi. Megi þær
allar verða að áhrínsorðum.
Jón Þórarinsson.
Sextug í dag:
Hflaría IVflarkan
éperusöngkona