Morgunblaðið - 26.08.1965, Blaðsíða 10

10
WORGUNBLAÐID
Fimmtudagur 26. ágúst 1965
Bók Schlesingers:
Dean Rusk sem
utanríkisráðherra
SCHLESINGER segir í upptiafi
kiaflans um Dean Rusk, að erf-
iðleikar sumarsins 1961 hafi
orðið til þess að óánægja
Kennedys með utanríkisráðu-
neytið hafi náð hámarki.
Hvert axarskaptið á fætur
öðru- — þegjandi sam-
þykki ráðuneytisisins varð-
andi Svínaflóamálið, hirðuleys
islegar tillögur þess eftir aevin
týrið, bersvnilegt getuleysi til
að finna viðræðugrundvöll í
jBerlínarmálinu — urðu til þess
að Kennedy komet á þá skoð-
un, að utanrikisráðuneytið
væri ekkl enn fyllilega það
verkfæri, sem svaraði til til-
gangs forsetans.
Hann skildi vel erfiðleikana
á að uanbreyta hefðbundnu
skxifstofubákni til þess að vera
tæki bil skjótrar upplýsinga-
öflunar og skjótra ákvarðana.
En andstaðan hafði ekki síður
verið mikil í hermilaráðuneyt
inu, þar sem McNamara varð
greinilega mikið ágengt í því
að tengja það bandarísku rikis
stjórninni.
Það var Kennedy stöðug ráð
gáta, að utanríkisráðuneytið
hélt áfram að vera svo klunna-
leg og silaleg stofnun. Hann
sagði stundum við Jacqueline:
„Svei mér þá, McGeorge Bundy
og ég komum meira í verk á
einum degi í Hvíta húsinu, en
þeir gera á sex mánuðum í ut-
anríkisráðuneytinu“. „Að gefa
því fyrirmæli væri eins og
henda sendibréfi út um glugg-
ann“. ,Utanríkisráðuneytið er
eins og staður hestur", sagði
hann.
Kennedy var ákveðinn í því,
þegar hann tók við forsetaem-
bættinu, að gera utanríkisráðu-
neytið, næst forsetanum sjálf-
um, að miðpunkti stjómar ut-
anríkismálanna. Söhelsinger
telur, að vonbrigði hans hafi
að nokkru átt rætur sínar að
rekja til álhuga hans á utan-
ríkisþjónustunni. Undir öðrum
kringumstæðum hefði hann
sjálfur gjarnan viljað vera
sendiherra.
Hin nýja ríkisstjóm flæktist
næstum þegar í stað í skrif-
stofumennsku utanríkisráðu-
neytisins. Kennedy var vanur
að láta sig dreyma um að
koma á fót leynilegri skrif-
stofu 30 manna eða svo til að
fara með stjórn utanríkismál-
anna jafnframt því, sem utan-
ríkisráðuneytið væri starf-
rækt áfram og þar gæti fólk
ánægt borið pappjpa frá sfcrif-
stofu til skrifstofu.
í októbermánuði 1961 fékk
hann mjög óformlega upp-
sprettu vizku og stuðnings í al
þjóðamálum, þegar hinn gamli
vinur hans David Ormsby Gore
(nú Harleeh lávarður) kom til
Washington sem sendiherra
Breta. Mörg bönd höfðu treyst
samband þeirra frá því þeir
hittust fyrst í London árið
1938. Sissy, hin fagra kona
Ormsby Gore, var vinur Kath-
leen, systur Kennedys. Um ára-
bil höfðu Kennedy og Orrns-
by átt sameiginlegan áhuga á
bókmenntum, sögu og opin-
berum málefnum. Þegar Orms-
by Gore var í New York árið
1959, sem starfsmaður brezka
utanríkisráðuneytisins ræddi
hann mikið við Kennedy úm
samningaviðræðurnar um
bann við notkun kjamorku-
vopna. Það var hjá Ormsby
Gore, sem Kennedy komst að
því, hversu kraftlausar allar
ráðagerðir Bandaríkjanna um
afvopnun voru, en það var at-
riði, se mhann hamraði stöðugt
á í kosningabaráttu sinni 1960.
Eftir að hafa náð kjöri, sagði
Kennedy við Ormsby Gore,
sem þá var I New York, sem
fulltrúi Breta hjá Sameinuðu
þjóðunum, að hann yrði að
koma til Wghington, sem sendi
herra. Þessum skilaboðum var
komið áleiðis til forsætisráð-
herrans, Harold Macmillans, og
á sínum tíma birtist Ormsby
Gore. Kennedy-hjónin nutu fé-
lagsskapar Ormsby Gore hjón-
anna meira en nokiburra ann-
arra (öllum erlendum sendi-
fulltrúum í Washington til
skapraunar). Hin löngu. samtöl
hans við brezka sendiherrann
í trúnaði og ró og næði, hvort
sem var í Hyannis Port, Palm
Beach eða á kyrrlátum stund-
um í Hvíta húsinu gáfu Kenne
Dean Rusk.
dy líklega bezta tækifæri hans
til að fastmóta markmið sín í
alþjóðamálum. Fremur en
nokkur annar innan ríkisstjórn
arinnar varð hann uppspretta
hugmyndafrumkvæð'is og hug-
myndaflugs varðandi utanríkis
mál. Hann var vanur að segja:
„Stefnan í innanlandsmálum
getur aðeins valdið okkur ó-
sigri. Utanríkismálin geta vald
ið okkur öllum dauða“.
Kennedy hafði ákveðið að
skipa Dean Rusk utanríkisráð-
herra eftir eitt samtal. Það var
sfciljanlegt val. Rusk hafði
margvíslega reynslu og var
greinilega búinn miklum hæfi-
leikum. Eftir þjónustu í styrj-
öldinni í Austurlöndum starf-
aði hann í hermálaráðuneyt-
inu áður en hann varð yfir-
maður Rockefellersjóðsins ár-
ið 1952. Meðferð hinna flóknu
þátta utanríkismálanna léku í
höndum hans og hann var
fljótur að skilja kjarnann frá
hisminu. Hann sýndi þessa
hæfileika í samskiptum sínum
við Bandaríkjaþing og hann
reyndist áhrifarikasti utanrík-
isráðherra I samskiptum við
það frá tíma Cordell Hull. —
Innan ríkisstjórnarinnar hafði
hann sérlega góð samskipti við
McNamara. En ólíkt honum
beindust hæfileikar Rusks að
þjónustu en ékki að ná valdi á
hlutunum. Hann var litlaus,
þótt hann hefði skarpar gáfur.
Ræður, sem forsetinn sendi til
utanríkisráðuneytisins til um-
sagnar Rusks, korou til baka
með útstrikaða þá kafla, sem
eftirtektarverðastir voru, en í
staðinn komnar útjaskaðar for
múlur utanríkisráðuneytisins.
Hann sýndi frábæra tækni í
sfarfi sínu. Það var bæði styrk-
ur hans og veikleiki. Hann
hafði þjálfað sig alla ævi til að
vera næstráðandi, maðurinn
nr. 2. Þegar aðstoðarmenn
hans komu með vandamálin til
hans hlustaði hann kurteislega
á þá, þakfcaði þeim og lét þá
svo fara. Þeir fóru oft án þess
að hafa íengið úrlausn. Afleið
ingin var sú, að hann markaði
ekki stefnu ráðuneytisins og til
gang. Eitt símtal við forsetann
var margra funda virði með
ráðherranum.
Rusk var jafn afskiptalítill
í Hvíta húsinu og lét Bundy
og forsetanum sjálfum það iðu-
lega eftir að undirstrika hags-
muni utanríkisþjónustunnar.
Hann virtist sjaldan hafa á-
kveðnar skoðanir um það, sem
gera þurfti, umfram það, sem
þegar var unnið að. Segir
Sdhlesinger, að Rusk hafi
sjaldan rökrætt nauðsyn til-
tekinnar afstöðu og menn hafi
haft það á tilfinningunni, að
honum hafn liðið illa í Hvíta
húsinu.
Samband hans við forsetann
var formfast. Kennedy sagði
eitt sinn við vin í utanríkis-
ráðuneytinu, að Rusk væri
eini ráðherrann, sem ekki á-
varpaði hann með fornafni.
Þegar Rusk var bent á þetta
sagði hann, að sér félli það
betur.
Schlesinger segir, að menn
hafi vafalaust ekki tekið tillit
til hins erfiða starfs Rusks I
dómum sínum um hann. Hann
hafi verið stoltur og viðkvæm-
ur maður og umkringdur í ut-
anríkisráðuneytinu af sér
miklu þekktari mönnurn eins
og Sfcevenson, Bowles og Harri
man — og haft yfir sér for-
seta, sem vildi sjálfur vera
sinn eigin utanríkisráðherra.
Hann hafi lifað í ótta um að
vera auðmýktur og eftir því,
sem tímar liðu hafi hann sýnt
vaxandi skort á öryggi og byrj
að að hugsa um að segja af
sér. Hinar hefðbundnu hliðar
starfs hans voru stundum tekn
ar fram yfir ábyrgðina, eina
og hann væri á flótta frá þvf
að taka ákvörðun. Schelsinger
segir, að hann hafi samt verið
tilfinningaríkari en hann hafi
viljað vera láta.
Þá segir hann, að Kennedy
hafi haldið áfram að dást að
hæfileikum Rusk til að útskýra
mál, en hafi haft vaxandi á-
hyggjur af tregðu hans til að
taka ákvarðanir. „Hann setur
aldrei neitt mál á oddinn. Mað-
ur veit aldrei hvað hann hugs-
ar“, sagði Kennedy.
Þegar útgefaadi blaðsina
Washington Post, Phil Gra-
ham, sem nú er látinn, reyndl
árið 1962 að telja Kennedy á
að senda Rusk til Sameinuðu
þjóðanna, Stevenson til Lond-
on og gera David Bruce að
utanríkisráðherra, svaraði
Kennedy samt sem áður: „Ég
get ekki gert Rusk það. Hana
er svo indæll maður“. Schles-
inger segir, að hann hafi lika
verið fær maður og gagnlegur,
en þó hafi ef til vill ráðið
mestu um, að Kennedy hafi
óttazt, að ræki hann utanríkis-
ráðherrann yrði hann sjálfur
fyrir áfalli í augum manna
vegna sinnar upphaflegu á-
kvörðunar um skipun hans.
Schlesinger segir, að utanrík
isráðuneytið hafi verið Kenne-
dy ráðgáta til hinztu stundar.
Enginn hafi stjórnað því. Rusk;
George Jlall og Harriman hafi
myndað nokkurs konar þrí-
stirni og sent málin fram og
aftur sín í milli og rétt tekizt
að koma í veg fyrir alvarleg
áföll.
Þá segir Schlesinger að lok-
um, að þegar komið hafi verið
fram á haustið 1963 hafi for-
setinn verið búinn a gera það
upp við sig, þótt með toegðu
væri, að láta Rusk hætta eftir
kosningamar 1964 og leita að
nýjum utanríkisráðherra.
Hann hafi alltaf dreymt um,
að einihver eins og Robert Mc
Namara tæki við yfirstjórn ut-
anríkisráðuneytisins og gerði
það að dugmiklum þátttakanda
í mótun utanríkisstefnunnar
og framkvæmd hennar.
Sóttu námskeii
í mannkynsögu
og ensku
DAGANA 1—10. ágúst var hald-
ið samnorrænt mót og námsskeið
fyrir framhaldsskólakennara í
mannkynssögu og ensku á vegum
sænska menntamálaráðuneytis-
ins og Fulbright-stofnunarinnar
í Bandaríkjunum. Mót þetta var
haldið í Mora í Svíþjóð og hið
fjórða, sem haldið hefur verið
þar. Tveir þátttakendur sóttu
mótið að þessu sinni fyrir hönd
íslands, þau frú Guðrún Ólafs-
dóttir og Egill Jónasson Stardal.
Mbl. náði snöggvast tali af Agli
eftir heimkomuna og innti hann
fregna af mótinu.
Hann lét hið bezta yfir ferð-
inni og kvað mjög ánægjulegt
að hafa fengið tækifæri til þess
að dvelja meðal norrænna
menntamanna á jafnyndislegum
#tað sem Mora er. Þetta er lítill
bær við Siljanvatn upp I Döl-
um.
Mora er annars kunnur bær
hér á landi fyrir hina frábæru
hnífa, því varla er til sá strákur
sem ekki héfur átt Mora slíður-
hníf á seinni árum og þúsundir
Mora eggjáma eru notuð í fisk-
iðjunni til þess að afhausa þorsk
og ýsu. Annars er timburiðja ein
mest atvinnugreina þar upp í
Dölum og hvarvetna á vatninu
má sjá timburflotana bíða við
sögunarmyllurnar.
— Fóruð þið víða um þarna?
— Nei, því miður gafst ekki
tími til þess að sinni, því þarna
er margt merkilegt að sjá, og
náttúrufegurðin óviðjafnanleg.
Þarna er t.d. að finna eitt merk-
asta byggðasafn Svía, Zornsafn-
I ið, og eins og menn vita hafa
margir merkisatburðir gerzt
þarna. f Dölunum hóf t.d. Gústaf
Vasa uppreisnina gegn Dönum
og Kalmarsambandinu eftir blóð-
baðið mikla í Stokkhólmi 1520,
og Dalakarlar hafa gert margt
til að heiðra minningu hans.
— Er ekki sérkennileg mál-
ýzka þama?
— Ég fékk nú ekki mikið tæki-
færi til þess að staðreyna
það, en fljótt á litið virðist
mér koma hvergi betur í ljós
hinn náni skyldleiki sænsku og
íslenzku sem þarna, enda var
mér fortalið af kunnugum að í
Dölum hefði varðveitzt betur en
annars staðar hið forna mál. —
A.m.k. átti ég ekki í neinum
málfarsörðugleikum í þau fáu
skipti sem ég átti tal við eða
hlýddi á mál Dalakarla og fannst
mér betra að grípa til íslenzku
en dönsku ef orð þraut.
— Hvað segirðu um tilgang
mótsins?
— Það var haldið á vegum
Svía og Ameríkumanna eins og
ég sagði áður og tilgangur þess
var að gefa þátttakendum kost
á námskeið í sögu, bókmennt-
um og stjórnmálaþróun Banda-
ríkjanna. Þátttakendur voru um
50 og þarna voru mættir 3 pró-
fessorar auk annarra gesta frá
bandarískum háskólum, ailir
kunnir menn á sínu sviði. H. J.
Abraham,-prófessor í stjórnfræði
í Pennsylvaníu, dr. Josef Wall,
prófessor í bandarískri sögu við
Grinnell College, og dr. A. Oras,
prófessor í enskum bókmenntum
við Florida háskólann. Dr. A.
Oras var afar athyglisverður
maður. Hann varð landflótta eft-
ir að Rússar innlimuðu föður-
land hans í Ráðstjórnarríkin og
er nú prófessor í enskum og
amerískum bókmenntum í Banda
ríkjunum. Hann hafði mikinn
hug á að kynnast íslenzkum bók-
menntum og menningu. Ég held
að ein bóka hans hafi verið þýdd
á íslenzku?
Já, það var mesta furða hvaS
þessum, það er óhætt að segja
frábæru fyrirlesurum tókst að
komast yfir að segja og koma
fyrir í kolli þessara kollega
Framhald á bls. 15
Nokkrir fyrirlesaranna og þátttakendur í mótinu. EgiU Jónas-
son Stardal er fyrir miðju í öftustu röð