Morgunblaðið - 05.09.1965, Blaðsíða 11

Sunnudagur 5. sept. 1965
MORCUNBLAÐIÐ
11
Síðasti íslenzki skip-
stjórinn á enskum togara
Spjallað við Þorstein Eyvinds-
son, skipstjóra í Grimsby
ICEliAND John kalla
brezku togarakarlarnir hann,
því þeir geta ekki borið fram
hans rétta nafn, Þorsteinn Ey
vindsson, og nú er hann kom-
inn heim til íslands í sumar-
fri eftir áratuga skipstjórn á
brezkum togurum,
Morguniblaðið hefur hitt
Þorstein að máli og varð
hann fúslega við þeirri ósk
blaðsins að segja frá högum
sínum og starfi meðal Breta,
— Ég er aettaður úr Hafn-
arfirði, sagði Þorsteinn, og
starfaði hér áður fyrr á ís-
lenzkum togurum, einkum þó
hjá Þórarnir Olgeirssyni. En
árið 1937 atvikaðist það svo
þegar ég var staddur í Grims
by, að mér bauðst pláss á
enskum togara. Mig langaði
til að kanna ókunna stigu og
sló því til. Uppfrá því hef
ég verið á brezkum togurum.
— Mér líkaði svo vel að
vinna með Englendingum, að
ég ákvað að setjast að með-
ál þeirra. Ég vann fyrst sem
háseti. Svo kom stríðið og
það voru erfið ár, þótt þau
væru stundum spennandi. Og
ég var einn af þeim heppnu,
sem komst heill á húfi í gegn
um það.
— Eftir stríðið fór ég í sjó-
mannaskóla og tók stýri-
mannspróf. Varð ég svo að
sigla í eitt ár sem stýrimað-
ur áður en ég mátti taka
skipstjórapróf. Englending-
amir hafa annan hátt á þessu
en íslendingar.
— Ég sigidi svo í 4 ár sem
skipstjóri á Northern Duke
og 10 ár á Northem Prince.
Um síðustu áramót var ég
eiginlega hættur á sjónum,
en útgerðarfyrirtækið, North
ern Trawlers, vildi fá mig til
að vera áfram og lét ég til-
leiðast að vera þetta árið, þá
hætti ég fyrir fullt og allt.
Nú er ég með togarann Lord
Rowallan,
— Það er orðið • erfitt að
stunda veiðar á togurum. Það
er ekki fyrir gamla menn,
heldur unga og hrausta. Það
þarf harðneskju til að stunda
veiðar á íslandsmiðum. Sam-
keppnin er hörð og aflinn fer
minnkandi. Þó ég sé ekki
nema 55 ára að aldri, er ég
þó elzti starfandi skip>stjórinn
í Grimsby, eftir því sem ég
veit bezt.
— Það er prýðilegt að
vinna með Englendingum,
Þeir eru indælis félagar eins
og íslendingar. Englendingar
hafa mikið álit á íslendingum
og hef ég aldrei heyrt þá
tala annað en vel um þá í
fuUri alvöru. Að vísu kemur
sjómönnum að mismunandi
þjóðerni ekki alltaf vel sam-
an og kalla þá hvem annan
illum nöfnum, en það er ekkl
annað en orðin tóm og ekki
illa meint.
— Það fyrsta sem ég tók
eftir á enskum togurum var
hve mjög Englendingar vönd-
uðu meðferð fisksins. Þeir
gera sér ljósa grein fyrir því,
að því betri sem fiskurinn er
því meira fæst fyrir hann.
— Margt er öðru vísi á
brezkum togurum en íslenzk-
um, sumt betra, annað verra.
Itrústu sparsemi er gætt á
öllum sviðum. Miklu færri
menn eru á enskum togurum
eða 19 menn og lærlingur.
Það eru því 7-8 menn á dekki
í einu þegar kojuvaktir eru
hafðar. Unnið er í 18 tíma
og hvíld í 6. Þetta eru ó-
skráð lög. Allir brezkir tog-
araskipstjórar tryggja mönn-
um sínum 6 tima hvíld á sól-
arhring nú oiðið.
— Öll mín skipstjómarár
hef ég aðallega stundað veið
Þorsteinn Eyvindsson,
skipstjóri
ar hér við Austur- og Norður
land. Það eru mínir heima-
hagar, ef ég má komast svo
að orði.
— Eftir útfærslu landihelg-
innar hafa veiðar á íslands-
miðum minnkað mikið og
hún hefur haft neikvæð á-
hrif á togveiðarnar. Þrátt fyr
ir það viðurkenni ég nauð-
syn útfærslunnar til að
vemda fiskistofninn og til
hagsbóta fyrir minni skip
og báta, sem stunda veiðar
frá hinum ýmsu höfnum á
Islandi með öðrum veiðar-
færum en botnvörpu.
— En okkur á erlendu
togurunum gremst það, að ís-
lenzku togaramir skuli hafa
önnur og meiri réttindi en
við. Þeir veiða á vissum svæð
um a.m.k. sex mílum innar
en við.
— Það var ekki skemmti-
legur tími á meðan Þorska-
stríðið stóð yfir. Ég var sár
og hryggur út af því, sem
sum íslenzku blöðin sögðu um
mig á þeim tima. Ég var þá
með Nórthérn Prince og fór
í öllu að alþjóðalögum og
virti hina nýju islenzku reglu
gerð fullkomlega, þótt brezka
stjórnin hefði þá ekki sam
þykkt hana En sum íslenzku
blöðin báru á mig mjög leið-
an óhróður. Þótt ég væri sak-
laus hafði ég sem brezkur
togara mjög erfiða aðstöðu
til andsvara.
— Þá var það, að hinn góði
þegn og skipstjóri á brezkum
drengur og sanngjarni, Eirík-
ur Kristófersson, skipherra,
tók upp minn málstað og leið
rétti miskilninginn, því auð-
vitað var um misskilning að
ræða hjá blöðnunum. Ég get
seint fullþakkað skipherran-
! um þann mikla greiða, sem
hann gerði mér í þetta skipti.
En þannig var hann, mjög
réttsýnn maður.
— Ég hef sjaldan komið í
hafnir hér. Það hefur helzt
gerzt þegar viðgerða var
þörf. Og í þau tæpu 30 ár,
sem ég hef starfað meðal Eng
lendinga, hefur enginn íslend
ingur verið á sama skipi og
ég.
— I Grimsby sé ég aldrei
íslenzk blöð, en ég þekki
nokkra Islendinga sem bú-
settir eru í nágrenni við mig.
Málinu hef ég haldið við með
því að hlusta á útvarpið. Ég
er mestan hluta ársins á ís-
landsmiðum og hlusta þá á-
vallt á islenzka útvarpið og
hef þannig fylgzt með íslenzk
um málefnum.
— Ég ann íslandi og óska
því og þegnum þess alls hins
bezta, þótt ég sé fóstursonur
annarar þjóðar. Ég kann vel
við mig í Englandi og hef
ekki í hyggju að flytjast
heim á Frón hér eftir, en
mun eyða ævikvöldinu með
þeirri þjóð, sem hefur alið
mig í nær aldarþriðjimg.
— Ég hef verið heppinn á
mínum skipstjórnarferli, því
aldrei hefur alvarlegt slys
orðið um borð hjá mér. Eins
var það á stríðsárunum. Það
kom aldrei óhapp fyrir þau
skip sem ég var á.
— Ég er síðastí íslenzki
skipstjórinn á brezkum tog-
ara. Mér er ekki kunnugt um,
að neinn annar íslendingur
sé við stjórn á brezkum tog-
ara á íslandsmiðum. En marg
ir hafa verið það.
— Nú er ég hér í heimsókn
með Vigdísi konu minni og
er það í fyrsta skiptið frá
1937 sem við komum saman
til íslands. Við búum hjá
frændfólki konu minnar. Við
eigum 3 börn, Hrafnhildi,
sem er 31 árs og er gift lög-
fræðingi í Grimsby, Auði,
sem er 29 ára og er gift
heildsala, og Jón, sem er 20
ára og er að læra sölu-
mennsku.
;— Við hjónin erum yfir
okkur undrandi á framfönm-
um hérna og dáumst mjög að
hinum fallega stíl á nýjustu
húsunum. Það hafa orðið
miklar breytingar frá því fyr
ir stríð.
— Við verðum hér aðeins
í 8 daga, en höldum þá til
Grimsby. Um áramótin hætti
ég svo sjómennsku og fer
í land. En það versta er, að
ég hef ekki hugmynd um,
hvað gamall togaraskipstjóri
gerir í landi.
*

Konur og stjórnmál
ÞAÐ er athyglisverð staðreynd og tilefni til gaum-
gæfilégrar íhugunar, að framtíð lýðræðislandanna í
, stjórnmálalegu tilliti skuli nú vera í höndum kvenna.
Það er ekki svo ýkja langt síðan konur voru taldar
með öllu óhæfar til þátttöku í stjórnmálum, síðan
þeim var skikkað að sjá um börn og bú eða ganga
í klaustur ella. Þær áttu lengi við að búa fyrirlitn-
ingu karlmanna og svipað atlæti af þeirra hálfu og
frumstæðar þjóðir af hálfu hinna er lengra voru
1 á veg komnar. Margir karlmenn voru þeirrar skoð-
unar, að konur bæru ekkert skynbragð á stjórnmál
og fráleitt væri að þær létu þau nokkuð til sín taka,
aðrir töldu aftur á móti ástæðulaust að veita konum
nokkur réttindi þar sem þeim væri innan handar að
hafa af eiginmönnum sínum eða elskhugum það sem
þær vildu og gætu og gáfulegra væri að halda heldur
í við þær um slíkt
Síðan konur fóru að taka virkan þátt í stjórnmálum
hefur margt breytzt. Þær taka yfirleitt alvarlega borg-
aralegar skyldur sínar, reyna að rækja þær eins og
þær bezt geta og þær hafa mikið gert til þess að
spekja stjórnmálamennina og stilla til friðar á þeim
róstusama vettvangi. Þær eru hálfu meirí friðarsinn-
ar en karlmenn, enda er það þeirra að ala börn og
koma þeim upp. Og kosningaabrátta er með öðrum
svip í löndum þar sem konur láta stjórnmál til sín
taka en í hinum þar sem því er ekki að heilsa. Þó sjálf
1 kosningabaráttan fari kannski fram með friði og
spekt er oft engu auðveldara að sjá um úrslit, því
konur eru ekki eins flokksbundnar og karlmenn, hafa
ekki eins fastmótaðar skoðanir og eru miklu líklegri
til þess en þeir að skipta um flokk ef frambjóðandi
úr öðrum flokki fellur þeim betur í geð. Þétta gerir
oft strik í reikninga stjórnmálamannanna.
Hvers vegna tóku karlmenn eiginlega upp á því á
nítjándu öldinni að fara að veita konum kosninga-
rétt? Þjóðfélagsfræðingur einn, Gaston Bothoul, segir
í nýútkominni bók sinni, að þjóðfélagslegar forsendur
liggi þar að baki. „Þjóðfélagsleg réttindaaukning
konunnar", segir hann, „stendur í beinu hlutfalli við
lækkaðan ungbarnadauða. Það er að segja, konur
urðu að eyða ævinni til þess að mestu leyti hér áð-
ur fyrr, að ala börn, ef nokkur von átti að vera til
þess að einhver þeirra kæmust á legg.“ Ungbarna-
dauðinn gerði konur nánast að varphænum og það
var ekki við því að búast að þær gætu sinnt nein-
um borgaralegum skyldum. Sjálfur er ég ekki alls
kostar sammála þjóðfélagsfræðingnum í þessu. Það
er töluvert um barnmargar fjölskyldur nú á tímum
og ekki get ég séð að mæður fleiri barna séu neitt
áhugaminni en mæður færri barna um að neyta
kosningaréttar síns. Ég myndi halda, að sókn kvenna
í átt til frelsis og jafnréttis sé þáttur í hinni miklu
frelsishreyfingu nítjándu aldarinnar, sem leitt hefur
til frelsunar þrælkaðra þjóða, stétta og þá líka
kvenna.
ÍEn heimsstyrjaldirnar tvær sem orðið hafa á tutt-
ugustu öldinni, hafa líka átt sinn þátt í því að kon-
ur hafa farið að láta stjórnmál til sín taka. Karl-
mennirnir, sem svo lengi höfðu setið einir að stjórn
ríkjanna, höfðu með framferði sínu ekki staðfest
eða sannað þá stjómvizku er réttlætti að þeir sætu
einir með stjórnartaumana. „Það er reynsla ald-
anna“, segir Gaston Bothoult, „að því miður lyktar
svo nær öllum deilum karlmanna að vopnin eru látin
skera úr — það er eins og karlmenn sjái ekki aðra
leið færa, eins og þeir viti hreint ekki hvað eigi
annað að taka til bragðs en að fara í stríð.“ Vinur
minn einn, sem síðar beið bana á vígvellinum, sagði
oft: „Karlmenn hafa mætur á styrjöldum af sömu
sökum og þeir hafa mætur á kaffihúsunum, af því
að þangað fara þeir ekki með eiginkonur sínar.“ —
Fullhugum var str-íð fyrirheit um mannraunir og
ævintýri, leiðtogunum tákn um vald þeirra og mátt.
„Stríð“, sagði skáldið Paul Valéry einhverju sinni
við mig, „er undarleg tilskikkan þar sem menn er
ekki þekkjast hætishót, drepa hverjir aðra og myrða,
til lofs og dýrðar öðrum mönnum, sem þeldcjast og
drepa ekki hverjir aðra né myrða.“
Konan átti að vera hinum stríðandi manni hugg-
un og athvarf þegar lát varð á bardögum. En hún
þreyttist brátt á því. Það er eigind konunnar að vilja
stríða á móti eðli hennar. Til þessa hafa konur ekki
haft tök á að koma í veg fyrir styrjaldir, þar hafa
karlmennirnir ráðið öllu um. En hvað er því til
fyrirstöðu að þær geti það nú? Gaston Bothoult
gerir það að tillögu sinni, að konur verði látnar
skipa helming allra þingsæta og fái jafnan hlut á
móti karlmönnum í öllum ríkisráðum. Ef öll stór-
veldi heims fylgdu þessu heilræði þjóðfélagsfræð-
ingsins yrði öðru vísi umhorfs í heiminum en nú er.