Morgunblaðið - 05.09.1965, Blaðsíða 17

Surmudagur f. SCpt. Í965
MOkGUHBLAÐIÐ
17
i
Ráðherraskipti
Núverandi ríkisstjórn hefur
setið miklu lengur en nokkur
önnur frá því að þingræði hófst
á landi hér. Það er þess vegna
eðlilegt, að breyttar aðstæður og
þá ekki sízt persónuhagir ráð-
herranna hafi leitt til manna-
skipta í stjórninni. Nú hafa þrír
nf sjö, sem í upphafi skipuðu
viðreisnarstjórnina haustið 1959,
látið af störfum og nýir menn
komið í þeirra stað. En stjórnin
er enn hin sama. Hún er studd
*f sömu flokkum og sömdu um
samstarf sín á milli í nóvember
1959. Þeir samningar voru end-
urnýjaðir eftir kosntngasigurinn
1963, og má raunar segja, að þeir
endurnýist stöðugt með samkomu
Idgi um lausn aðkallandi vanda-
mála og undirbúning nýrra stór-
átaka. Starfskipting er hin sama
og flokkarnir upphaflega sömdu
um. í samræmi við það, sem hér
hefúr tíðkazt í samsteypustjórn-
um, ræður hver flokkur að sjálf-
sögðu sínum ráðherrúm og hvern
ig hann skiptir þeirra í milli
störfum, sem flokknum hafa fall-
ið í hlut. Eina undantekningin,
sem kunnugt er um frá þeirri
reglu, er þegar Alþýðuflokkur-
inn sumarið 1934 neitaði Jónasi
Jónssyni sem forsætisráðherra,
þó að Framsóknarflokkurinn
nefndi -hann til þess starfs eftir
»ð samkomulag hafði orðið um
Á ferð við Hofsjökul. Ljósm. Þorst. Jós.
inn þátt í viðskiptasamningun-
úm, sem gérð'ir vorú við Sovéfc-
ríkin strax eftir lok síðari heims-
styrjaldarinnar. Þrátt fyrir þetha
hafði það þá engan byr að láta
kommúnista ráða utanríkisstefnu
íslands, Þess vegna var Kefla-
víkursamningurinn gerður haust
ið 1946, þó að kommúnistar létu
öllum illum látum og hyggðust
knýja vilja sinn fram með því
að leggja við áframhaldandi veru
sína í ríkisstjórn. Eftir brott-
hvarf þeirra reyndist skammt
þangað til, að Sovétstjórnin neit
aði gersamlega viðskiptasamiv-
ingum við íslendinga. Stóð þó
sannarlega ekki á íslenzkum
stjórnarvöldum um slika samn-
ingsgerð. Ár eftir ár var leitað
til Sovétstjórnarinnar um samn-
ingaviðræður en hún lét þeirra
engan kost. Á árinu 1953 breytti
hún skyndilega um stefnu og
voru þá á ný gerðir viðskipta-
samningar undir forystu Bjarna
Beneditkssonar þáverándi utan-
ríkisráðherra, enda hafði* hann
árum saman leitað eftir slíkri
samningsgerð. Af skrifum Þjóð-
viljans nú er svo að sjá sem
fyrri landhelgisdeiian við Breta
hafi átt þátt í þessari stefnu-
breytingu Sovétstjórnarinnar eða
e.t.v. öllu ráðið um hana. Hvað
sem um það er, hafa viðskipti
við Sovétstjórnina ætíð síðan
verið verulegur þáttur í utan-
ríkisviðskiptum okkar, og allir ís
lendingar talið slika samnings-
gerð æskilega.
REYKJAVIKURBREF
•ð Framsókn skyldi mynda
stjþrn. En upplýst er, að sú neit-
vm var gerð með vitund og yilja
-rp Og raunar eftir ósk — meiri-
hluta Framsóknar, sem þótti bet-
v^r ,fara á að hafa þvílíka hræsni
f frammi gegn formanni sínum
og aðalstofnanda.
Fyrsti ráðherra
í
úr verkalýðsstétt
í samræmi við þessa allsherj-
•rreglu var það Alþýðuflokk-
urinn, sem ákvað, að Emil Jóns-
•on skyldi taka við störfum Guð-
múndar í. Guðmundssonar þegar
hánn sagði af sér, og valdi Egg-
ert Þorsteinsson til að koma i
Emils stað. Skipun Eggerts til
ráðherrastarfa hefur hins vegar
verið tekið vel af öllum — jafn-
vel af málgögnum stjórnarand-
stæðinga. Eggert á þegar að baki
langan þingferil og hefur jafnt
á Alþingi sem annars staðar get-
ið sér hið bezta orð. Hann er
óáleitinn og málefnalegur í rök-
ræðum og reyndist réttsýnn og
virðuíegur forseti Éfri deildar.
Að einu leyti er valdataka hans
•lger nýjung. Áðuf hafa ýmsir
foringjar verkalýðshreyfingar-
innar gegnt ráðherrástörfum. En
þeir hafa engir — þótt í hinum
svokölluðu „verkalýðsflokkúm"
hafi verið — komið úr verkalýðs-
stétf, heldur allir áskotnazt verka
lýðshreyfingunni utan að, ef svo
má segja, sem foringjar. Eggert
Þorsteinsson er hinn fyrsti ráð-
herra á íslandi, sem frá æsku-
dögum hefur vaxið upp inúan
verkalýðshreyfingarinnar, unnið
þaír fýrir sér sem hver annar og
þokast áfram til vaxandi vegs
og vanda vegna trausts stéttar-
bræðra sinna.
Cuðmundur í.
S • 1 :
lætur af farsælli
stjórn utanríkis-
mála
Þegar Guðmundur í. Guð-
mundsson tók við stjórn utanrík-
ismála fyrir rúmum 9 árum, var
honum mikill vandi á höndum.
Með myndun vinstri stjórnar-
innar var ekki sízt tilgangur-
inn að leggja inn á vinstri ieið
Laugard. 4. sepL 1
f méðferð utanríkismála. Her-
mann Jónasson háfði fyrir kosn-
ingarnar 1956 lýst yfir því klökk-
um rórrii í alþjóðar áheyrn, að
betra væri að vanta brauð en
hafá hér í landi. Þessi ýfirlýsing
átti að marka hina' riýju stefnui
Ekki er að efa, að ýmsir í stjórn-
arflokkúnum gerðu sér frá upp-
hafi grein fyrir að þarna hafði
fremur verið talað út í hött en
bent á ráunhæfa leið. Þeir, sem
í alvöru hafa hugsað um varnir
íslands, hafa aldrei metið þær til
fjár, heldur hitt hvort þeirra
væri þörf vegna öryggis íslands
og tryggingar heimsfriði. Guð-
mundur í. skildi skjótlega, að
meira bar að meta raunveru*
leika en orðaskak. Atburðarásin
skar raunar áður en varði úr um
það, að öll óskhyggja um varnar-,
leysi hlaut að vera úr sögunni.
Áður en hálft ár var liðið frá
myndun vinstri stjórnarinnar
sáu allir skyni bornir menn, að
Islendingar gátu ekki farið neina
„vinstri leið“ í varnarmálum.
Afturkastið frá orðaskakinu
næstu mánuði áður var svo
sterkt, að jafnvel kommúnistar
þorðu ekki á sér að bæra í þess-
um efnum næstu misserin. Sjálfr,
staéðismenn höfðu frá upphafi
séð, að allt var þetta vinstra
tal tóm ráðleysa. Segja má þó,
að éins og á stóð í íslenzkum
stjórnmálum um þær mundir
hafi það verið söguleg nauðsyn
að viristri leiðin væri reynd, svo
að augljóst yrði, að þar væri á
villigötum farið, eins og Guð-
mundi I. Guðmundssyni tókst
ótvírætt að sanna.
Vandinn í land-
hel^ismálinu sízt
minni
Vandinn, sem skömmu síðar
varð að leysa í landhelgismál-
inu, var sízt minni. Éftir að at-
burðirnir í Ungverjalandi haUst-
ið 1956 höfðu sýnt kommúnist-
um fram á, að vonlaust mundi
að gera þátttöku okkar í At-
lantshafsbandalaginu að engu
með uppsögn varnarsamningsins,
þá beindu þeir huga sínum að
því að nota landhelgismálið til
að kljúfa á milli okkar og banda-
lagsþjóða okkar. Allir íslending-
ar voru og eru sammála um
nauðsyn þjóðarinnar á sem állra
viðtækastri fiskveiðihvffsöp'u —
Kommúnistar þóttust þess vegna
sjá sér leik á borði með því að
nota þetta þjóðnytjamál í senn
til að gera- tortryggilega þá, sem
hvöttu til varúðar, og espa til
óvildar gegn þeim útlendingum
ér héldu fast við það, sem þeir
töldu hefðburidinn " rétt sinn.
— Framsóknarflokkur-inn hafði
1956 falið komiriúnistum úr-
slitavöld í landhelgiámálinu.
Auðvitað vildi Framsókn eins og
aðrir Islendingar ná sem stærstri
fiskveiðilögsögu, en fýrst og
fremst beindist áhi>ginni-að því
að halda- stjórninni sarnan. Þess
vegna var Lúðvik látinn ráða
aðferðinni, þó að fyrirsjáanlega
leiddi til þess að spilla fyrir
okkar góða málstað út á við.
Stærsti sigurinn
Þessarj hættu reyndi Guðmund
ur í, í lengstu lög að afstýra. Á
sínum tíma gagnrýndu Sjálfstæð
.ismenn hann fyrir að hafa ekki
sýnt í þvi nægan skörungsskap.
Eftir á verðuf að játa, að samn-
ingarnir, sem sumarið 1958 fóru
fram innan Atlantshafsráðsins í
.París, áttu sinn þátt í því að af-
stýra hinum mestu vándræð-
um. Eins og á stóð, má það teljast
þrekvirki, að þeir sámningar
skyldu geta átt sér stað, og hefði
það ekki orðið nema með at-
beina Framsóknar, sem reyndi
að fara bil beggja milli samstarfs
flokka sinna og var hvorugum
þeirra trú. Hún var hins vegar
eindregin í óvild sinni til Sjálf-
stæðismanna og staðráðin í að
setja þá til hliðar. Forystumenn
hennar neituðu algerlega að fall-
ast á þá tjllögu Sjálfstæðismanna
að efnt yrði til fundar æðstu
manna íslendinga og Breta og
helztu ráðamanna Atlantshafs-
bandalagsins til að koma í veg
fyrir herhlaup Breta hingað
haustið, 1958. Með því að taka
þá hugmynd upp éftir að yfirráð
Framsóknar og kommúnista voru
úr sögunni, tókst að leysa málið
með hinum farsælu samningum
árið 1961. í þeirri samningsgerð
átti Guðmundur I. Guðmundsson
heillaríkan þátt, og verður þess
áreiðanlega lengi minnst honum
til lofs.
„Tlie British
cliinbed down“
f Bevkiávík'urbréfi var-
tekin upp þýðing Alþýðublaðsins
á frásögn brezka blaðamannsins
Richards Gott af þátttöku hans,
ásamt Ólafi Jóhannessyni pró-
fessor, varaformanni Framsókn-
arflokksins, í héraðsmóti Fram-
sóknarmanna í Skagafirði. Vegna
þess að Tíminn talar sí og æ um
ósigur íslendinga í landhelgismál
inu, er fróðlégt að lesa, hvað
þessi enski mótsgestur Fram-
sóknar skrifar um þetta efni.
Gott talar um landhelgismálið
í grein í Manchester Guardian
Weekly, hinn 26. ágúst sl. og
segir þar m.a.:
„Langvinnasta samband Eng-
lands við ísland hafa fiskveiðar
myndað og fyrir óvopnaða þjóð,
sem alls ekki vill beita valdi,
var ísland einstaklega áhrifaríkt
í fiskistríði sínu við England.
Brezki hæfileikirin til friðunar
(,,appeasement“) hefur aldrei
sýnt sig betur en 1961, þegar
við létum gersamlega undan ís-
lenzku kröfunum. Það var ótrú-
lega vægilega til orða tekið, þeg-
ar við mig var sagt: „Bretland
var mjög göfuglynt.“ Oftar
heyrði ég sagt: „Ég mundi ekki
hafa samþykkt þetta, ef ég hefði
verið Breti“.
„— — — Bretar sendu rak-
leitt herskip til að vernda tog-
ara sína. En eftir þrjú ár, gáf-
ust Bretar upp („The British
climbed down'j, þrátt fyrir það,
þó að Íslendingar hefðu í raun
og veru ekkert til síns máls.
Friðun („appeasement") ^r
engu að síður oft nytsamt vopn
í skiptum þjóða á milli, og þó
að togarar frá Hull og Grimsby
hafi ef til vill i bili misst eitt-
hvað af fiski, þá er Bretland
aftur orðið aðalviðskiptaland
íslands."
Rétt er að géta þess, að orðið
„appeasement", sem hvað eftir
annað kemur fyrir i grein Gotts,
og helzt maétti þýða með orðinu
„friðun", hefur eftir Múnchen-
sarimingana 1938, harla ógeð-
felldan blæ í ensku máli, og væri
sízt of sterkt til orða tekið, þótt
það væri þýtt með „undanhald“
eða „uppgjöf.“
íslendingar munu raunar seint
viðurkenna, að við höfum ekk-
ert haft til okkar máls, en játn-
ingin á algerum ósigri Breta er
því eftirminnilegri, ef þannig er
litið á.
Sovét-stjórnin
liafnaði viðskipt-
um
Á sínum tíma duldist engum,
að þátttaka kommúnista í ís-
lenzku ríkisstiórninni átti mik-
„Gaffalbita-póli-
tík“
Eftir frásögn íslenzkra komm-
únista sjálfra er það mjög und-
ir þeirra atbeina og óskum kom-
ið, hvort viðskiptin við Sovét-
stjórnina aukist, dragist saman
eða hverfi með öllu. Um .þetta
liggja fyrir óteljandi umsagnir
af þeirra hálfu. Einn skýrasti
vitnisburðurinn fólst í yfirlýs-
ingunni, sem birt var í Þjóðvilj-
anum 9. september 1964. Á grund
velli þeirrar yfirlýsingar var þvi
síðan haldið fram í Þjóðviljan-
um, að unnt væri að ná grund-
vallarsamriingi við Sovétstjðrn-
ina um sölu á niðurlagðri og
niðursoðinni síld fyrir allt að -200
millj. kr.
En nú er á daginn komið, að
Sovétstjórnin hefur aldrei verið
erfiðari í samningum en að þéssu
sinni, þegar hún á annað borð
hefur verið viðmælandi.
Hannibal Valdemarsson, for-
maður Alþýðubandalagsins, hef-
ur í þessu reynzt raurisærri en
„félagarnir" sem í fyrrá tölúðu
við Brezhnev. Hannibal sakáði þá
þegar í stað um að blanda §am-
an stjórnmálum og verzlun og
talaði í háðslegum tón um „gaff-
albita pólitík."
Svipta neytendur
rétti
Til þess að reyna að draga at-
hyglina frá þessum óförum fitja
kommúnistar nú upp á einú her-
bragðinu eftir anað, og fæst rit-
stjóri Þjóðviljans þó með engu
móti til að bera saman skatta-
kerfi í Sovét-Rússlandi og á Is-
landi. Hins vegar hefur „félög-
unum" tekizt að semja- við
Hannibal um að eiga hlut að því
innan Alþýðusambandsins að
það skyldi neita að fulltrúi þess
tæki framar þátt í störfum sex
manna-nefndarinnar. Með þessu
þykjast „félagarnir" taka . út
hefndir á Hannibal fyrir háðið í
fyrra. Honum er talið sæmst að
sjá um að annað verði nú ofar
í hugum manna en orðabelging-
urinn í fyrra haust. Samvinna,
sem á slíku hugarfari byggist á
báða bóga er ekki líklegt til að
standa til langframa. Um sinn
hefur hún orðið til þess að svipta
neytendur möguleika á því, að
fulltrúar þeirra eigi íhlutun um
ákvörðun búvöruverðs og sölu-
kostnað. Þetta ráðslag er því
furðulegra þar sem fullt skm-
komulag náðist um þessi efni sl.
haust og ekkert hefur síðan að
Fraimih, á bls. 18