Morgunblaðið - 20.02.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 20. febrúar 196

Roland Huntford Observer:
'■''■Ww

-<
/úf-'
ígf'i • ■•

Vfií-

Eitrun nytjafiska i N-Atlantshafi
\
ÁHYGGJUR manna á Norður-
löndum af kvikasilfursmeng-
un í ám, vötnum og sjó fara
nú hraðvaxandi. Ekki varð
það til þess að draga úr kvíða
manna, er 150 dauðir mávar
fundust nýlega við Noregs-
strendur. Fuglarnir fundust
allir á sama stað, við ármynni,
nærri Stavanger. Rannsóknir
leiddu í ljós, að í lifur fugl-
anna og heila var mikið magn
af kvikasilfri, en einnig fannst
DDT (skordýraeitur) og önn-
ur eiturefni.
Allt bendir til, að fuglarnir
hafi drepizt af skyndilegri
kvikasilfurseitrun. Fyrirboði
dauða var krampi og mátt-
leysi. Þótt hér sé vissulega um
alvarlegt vandamál að ræða,
að því er snertir fuglana
sjálfa, þá kunna afleiðingarn-
ar að vera mun alvarlegri fyr-
ir fólk, sem (eins og mávar)
etur fisk. Kvikasilfrið í máv-
unum getur aðeins hafa kom-
ið úr fiski.
Þar eð fuglarnir fundust við
ármynni, þá var ekki hægt
að komast að raun um, hvort
fuglarnir höfðu etið fersk-
vatnsfisk eða fisk úr sjó. —
Fiskitorfur koma iðulega inn
á firði, að ármynnum, og þar
eiga mávarnir auðvelda bráð
vísa.
Á því hefur um langt skeið
leikið mikill grunur, að ó-
hreinkun lofts og vatns hafi
grafið um sig á fiskimiðum,
þar sem þorskur og annar fisk
ur hrygnir. Kvikasilfur er
notað gegn sveppagróðri í
fræjum, og talið er, að það,
og skordýraeitur skyld DDT,
berist með jarðvatni í ár og
til landgrunnsins. Mest magn
þessara efna er að finna á
grunnsævi, en þar mengast
svif af þeim, og annar lægri
sjávargróður, sem er fæða
fisksins.
í fiskinum verður hlutfalls-
lega mun meira magn eiturs
en í lægri dýrategundunum,
og hvað mest í stærri fisk-
um, sem hagnýttir eru til
manneldis, t.d. þorski. Þorsk-
urinn etur allt, sem að kjafti
kemur, en er jafnframt sá fisk
ur, sem mest er veitt af. —-
Þorskur er aðalfiskfæða strand
búa í Noregi, auk þess, sem
hann er mikið etinn í Bret-
landi og annars staðar í Ev-
rópu. Stórfelld mengun þorsk
stofnsins getur haft ófyrirsjá-
anlegar afleiðingar.
Rannsóknir, sem fram hafa
farið í Danmörku, hafa leitt í
ljós, að þar finnst kvikasilfur
í þorski, en ástæðan hefur ver
ið talin sú, að þorskurinn
leiti ætis í Kattegat, og í
mynni Eystrasaltsins. Megi
telja , að mávadauðinn við
Stavangur sé merki um ástand
ið á fiskimiðunum, þá hefur
eiturmengunin þegar náð til
úthafsins.
Hvergi hefur kvikasilfur
verið notað í ríkari mæli á
Norðurlöndum en í Svíþjóð.
Má jafnvel vera, að Svíar
hafi gengið lengra í þessu efni
en nokkur önnur Evrópuþjóð.
Hefur nú slegið svo miklum
óhug á sænsk yfirvöld, að fyr-
irskipuð hefur verið allsherj-
arrannsókn á fiski úr öllum
vötnum.
Fyrstu niðurstöður sýna, að
kvikasilfur er að finna þar í
vatnafiski, og í sumum tilfell-
um er um mjög mikið magn
eitursins að ræða, ásamt skor-
dýraeitri, skyldu DDT.
Því stendur nú fyrir dyrum
í Svíþjóð rannsókn á því, hve
mikið kvikasilfur finnst í lík-
ömum þeirra, sem mikið eta
af fiski. Hluti þessara rann-
sókna er fólginn í því, að ala
fólk á fiski úr þeim vötnum,
þar sem sannað er, að ekkert
kvikasilfur er fyrir hendi. Er
það von yfirvalda, að í ljós
komi, að hve miklu leyti
kvikasilfurseitrun hefur gert
vart við sig hjá almenningi,
og að hve miklu leyti má
rekja andlega og líkamlega
sjúkdóma til eitrunarinnar.
Það þarf raunverulega ekki
rannsókn til að staðefsta, hve
mikil mengunin er. Sænsk
yfirvöld hafa nýlega bannað
notkun kvikasilfurs gegn
sveppasjúkdómum (á ræktun-
arlandi), en bannið gengur
ekki í gildi fyrr en í vor. Hins
vegar eru margir þeirrar skoð
unar, að mikill hluti eitursins
berist út með reyki úr iðn-
verum.
Hverjar, sem afleiðingarn-
ar geta orðið, þá er ekki ann-
að að sjá en að ár og úthöf
séu nú orðin menguð, og að
þeir, sem eta mikinn fisk, eigi
eitrun á hættu.
(Observer, öll réttindi
áskilin).
Aldarminning
Gunnvör Rósa Elíasdóttir
Hjónin á Dynjanda.
ég kom til þeirra og voru þau'*’
mér eins og beztu foreldrar.
Hugur minn reikar nokkur ár
aftur í tímann, og fer í lítið
ferðalag um fornar slóðir, hann
nemur staðar við lítinn fjörð
sem heitir Leirufjörður. Þar búa
nú ekki lengur framtakssamir
bændur, allt í auðn, aðeins eitt
tiimíburhús uppistandandi. fbúð-
arhúsið, sem hjónin Benedikt og
Rósa létu byggja á árunum 1994-
1906 og hefur staðið autt nú um
margra ára skeið. En mér er
sem ég heyri nú hrikta í hjörum
eða berjist gluggi. Öðruvisi var
áður fyrr, oft var gaman að Mta
út um gluggana er einlhver var
að koma ríðandi eða gangandi,
eða bátur kom að landi. Dynj-
andi var fyrr á árum í þjóðbraut
og gestir komu þar otft til dvalar
í lengri eða skemmri táma. Jafn-
vel komu ferðalagar í gullleit
fram undir Drangajökul, sem
liggur fyrir botni fjarðarins.
Þarna bjuggu hjónin rausnarbúi.
og einnig verzluðu þau um trma.
Gunnvör Rósa EMasdóttir var
fædd 15. febr. 1066 að Skjaid-
fönn á Langadalsströnd. Foreldr-
ar hennar voru Sólveig Bjarna-
dóttir Ásgeirssonar „eldri“ að
Rauðamýri og EMas Vagnsson
Ebenesersonar að Dynjandi Jóns-
sonar, bróðir Gríims Jónsisonar
Thorkelíns, prófessors og léynd-
arskjalavarðar. Rósa var meðal-
kona á hæð, glæsileg á velM,
snör í snúningum og hljóp jafn-
an við fót. Hún var vel greind
kona, og stálminnug á allt sem
hiún las eða heyrði. Hún var
ræðin og sagði vel frá og oft
sagði hún okkur börnunum sög-
ur úr íslendingasögunum, eins
og Njálu og Noregsfconungasög-
um. Hún sagði svo vel frá að
það festist jafnan vel i minni.
Ef hún var ekki að tala við ein-
hvern þá raulaði hún fyrir
munni sér vísut, sem henni
þóttu góðar, og fór þá gjarnan
oft með sömu vísuna, svo að
maður komst ekki hjá að læra
þær og muna. Hún var heldur
heilsuveil er á ævina leið, en
jafan glöð og hafði ósegjanlega
gaman að gleðja aðra, ef ekki
með gjöfum þá með vingjarn-
legum ocðum og allir báru mikla
virðingu fyrir henni. Rósa var
mikill dýravinur og hafði jafn-
an mikið af dýrum á heimilinu,
t.d. hunda og ketti, og talaði
við þau eins og hún væri að tala
við börn, gerði þeim upp málið,
og orti jafnvel um þau stökur.
Um kisu sína Skuggasvein orti
hún þessa vásu:
Hrafntinnu svart hann hefur bak,
húfan er samskonar fyrirtak.
augun eru gulleit með augnahár,
nefið er lítið og munnurinn smár,
hakan er sívöl, en hæfileg þó
hreint oig fágað brjóstið,
sem nýfallinn snjór,
fætur eru mjallhvítir,
og fá aldrei skó.
Um tík eina sem hún átti orti
hún þessa stöku:
Fellur hver á feigðarslóð
fjörs þá þrýtur Mna
þá skal yrkja erfiljóð
eftir Völu mína.
Margar fleiri vísur orti hún um
dýrin sín, en við látum þetta
Dynjandi.
Maður hennar' var Benedikt
Kr. Benediktsson, fæddur 27.
nóv. 1858. Sonur hjónanna Krist-
jönu Vagnsdóttur og Benedikts
Jóhannessonar í Kvíum í
Grunnavíkurhreppi.
Hann var meðalmaður á hæð,
nokkuð þrekinn, myndarlegur á
velli og samsvaraði sér vel,
hann var jafnlyndur og mesta
góðmenni, léttur í lund og gam-
ansamur. Snöggur í fasi og
fljótlhuga og mesti dugnaðar-
maður. Þau hjónin voru vel efn-
um búin um það bil sem þau
létu byggja íbúðarhúsið, þó var
nú ekki verið að fá lán, þó ráð-
ist væri í byggingu, sem þá þótti
mikið framtak. Mamma sagði
mér að húsið hefði verið greitt
út í gulli, en ekki þori ég nú að
nefna upphæðina. Þessi hjón
kallaði að auðvitað j>abba og
mömmu, en ég var Oja ára þegar
Þau hjónin eignuðust aðeins
einn son sem lézt nýfæddur. En
Benedikt eignaðist eina dóttur
utan hjónabands, Kristinu f. 5. 6.
1896, sem síðar giftist Hallgrími
Jónssyni, og þau tóku við búi
eftir hans dag og voru síðustu
áfoúendur á Dynjanda. Síðan
hefir jörðin verið í eyði. Er það
illa farið, því að vel búnaðist
þeim þar Rósu og Benedikt. Við
vorum 5 börnin, sem ólumst
þar upp, sum frá fæðingu, eins
og Halldór Halldórsson, Kristín
Benediktsdóttir, Benjamín Krist-
ján Eiríksson. Ólöf Jóhannesdótt-
ir kom til þeirra tveggja ára og
svo ég. Mörg fleiri börn komu á
heimilið, _ sem dvöldu þar árum
saman. Ég man ekki betur en
við værum 12 börnin, sem fermd
ust frá Dynjanda meðan Rósa og
Benedikt bjuggu þar. Öllum
þessum börnum sýndu þau hjón
in óvenjulega umtoyggju og
ástríki, alveg eins og við vær-
um þeirra börn. Það er meira
en gerðist á þeirn tímum, alls
staðar.
Ég vil með þessu fáu orðum
minnast þessarar göfugu konu,
sem reyndist mér sem móðir í
bernsku. Ég veit ég mæli fyrir
munn okkar aMra fóstursystkin-
anna, því að við elskuðum hana
öll.
Gunnvör Rósa andaðist 16.
júlí 1930. Hún var jarðsungin að
S'tað í Grunnavík af séra Jón-
mundi Halldórssyni.
Blesisuð sé minning hennar.
Gunnvör Rósa Falsdóttir.
Mikill hugur
í Húsvíkingum
lyrii hrogn-
kelsnverlíð
Húsavík, 19. febrúar.
SAMA vetrarríkið er hér og
verið hefur, og liggja allar sam-
göngur niðri, á landi. Vegurinn
héðan til Akureyrar hefur enn
ekki verið ruddur, og verður
ekki ruddur í bráð. Hins vegar
hafa samgöngur í lofti gengið
mjög vel, og hafa verið reglu-
legar flugferðir hingað.
Góðar gæftir hafa verið hér
hjá bátum flesta undanfarna
daga, en afli verið fremur treg-
ur. Þó eru menn aðeins farnir
að veiða rauðmagann, og er
mikill hugur í mönnum hér
fyrir hrognkelsavertíðina.
— Fréttaritari.
Styrmir Gunnarsson
iögfræðingur
Laugavegi 28 B. — Sími 18532.
Viðtalstími 1—3.
GtJSTAF A. SVEINSSON
hæstaréttarlögmaður
Laufásvegi 8. Simi 11171.
SKÁk
í BEVERWYK fór fram dagana
12. — 30. janúar, að venju, hið
árlega skákmót verksmiðjanna I
Bewerwyk. Að þessu sinni voru
þátttakendur 16, en þar af voru
átta stórmeistarar, sjö alþjóða-
meistarar og einn meistari
Bachtiar frá Indónesíu.
Úrslit mótsins urðu sem hér
segir:
1. Polugajewsky 1U4
2. Szabo 11
3. Bilek 1014
4. Ivkov 10
5. Nei 814
6. Langeweg 8
7. Dr. Filip 714
8—9. van den Berg 7
8—9. Donner 7
10. Danjanovic 614
11—13. Bobotzoff 6
11—13. Czerniak 6
11—13. Kuijpers 6
14. Bachtiar 514'
15. van Scheltinga 5
16. Dr. Lehmann 4
Heimsmeistari kvenna Nona
Gaprindasvili náði sjötta sæti i
meistaraflokki mótsins. Hér
kemur stutt skák sem sigurveg-
arinn leggur ísraelmeistarann
Czerniak.
Hvítt:
Lev Potugajewsky U.S.S.R.
Svart:
M. Czerniak ísrael.
Kóngsindversk vörn.
1. d4, g6. 2. e4, Bg7., 3. c4, d6.
4. Rc3, e5. 5. d5, f.5.
í fyrstu umferð lék Czerniak
5. — Re7 ggen Donner með fram
haldinu 6. h4, f5. 7. h5, O-O.
8. hxg6, hxg6. 9. Bg5.
6. exf5 Rxf5
7. Bd3 Bxd3(?)
Mun betra var strax 7. — Re7,
8. Dxd3 Rbd7
9. Rf3 Rgf6
10. Rg5
Hvítur reynir strax að not-
færa sér veikleikan á e6.
10. — Rf8
11. 0-0 Dd7
12. f4 h6
Sjálfsagt var strax 12. -0-0 *
13. fxe5 dxe5 .
14. Rge4 Rxe4
15. Rxe4 0-0-0
16. Be6 b6
17. Hadl c5
18. b4! Re6
19. bxc5 bxc5
20. Da3
Nú þrengir hvíta drottningin
sér inn í herbúðir svarts.
20. — Rd4
21. Rxc5 gefið.