Morgunblaðið - 02.03.1966, Síða 23

Miðvikudagur 2. marz 196®
MORCU NBLAÐÍÐ
23
Jón Eyþórsson:
Úlafur Olavius
Ferðabók II
H3ÉK á dögunum var Ferðabók
Ólavíusar, danska útgáfan, boðin
upp og slegin á 12000 krónur.
Sýnir það, hversu torfengin sú
bók er og dýrt að afla hennar.
iÞetta er þó helzta heimildarrit
um atvinnuhætti hér á landi fyrir
Ihart nær 200 árum, enda er þar
xnargt talið, sem fræðimenn
þurfa að kynna sér og öðrum
þykir forvitnilegt.
Nú hefur svo vel skipazt, að
®llir, sem þurfa á þessu merka
heimildarriti að halda, geta greið
— 93 prósenf
rafmagn, sem útilokar meðal
annars, að hægt sé að hafa ís-
skáp, frystikistu, -eða önnur
þægindi sem hafa í för með sér
samfelda rafmagnsnotkun,
og svo Ijóslaust allar nætur, sem
er mjög bagalegt um skammdeg
ið.
bað má því segja, að rafvæð-
ing með þessum smástöðvum, sé
ekki nema hálf rafvæðing, og
vandræða ráðstöfun, fyrir þjóð-
arbúið, og alla aðila, fyrir svo
utan allt ómak við gangsetn-
ingu, og eftirlit á þessum smá-
stöðvum, borið saman við raf-
væðingu i.á samveitu, þar sem
notandinn þarf ekkert að hugsa
um raforkuframleiðsluna, aðeins
styðja á hnapp, þegar hann vill
fá það„ hvenær sem er, og til
hvers sem er, það er sú full-
komna rafvæðing.
Virkjun fallvatnanna kostar
að vísu mikið fé, og meir en
díselvélin, en dreifing orkunn-
ar um hinar dreifðu byggðir,
hefir þó verið aðal vandamálið
vegna kostnaðarins, og því hafa
smástöðvarnar verið teknar í
notkun, til að losna við hina
kostnaðarsömu dreifingu.
En með nútima tækni, og
breyttum aðferðum við flutning
raforku skapast möguleiki til að
láta þá hluta dreifbýlisins hafa
rafmagn frá samveitu sem ekki
komu áður til greina vegna fjar-
lægðar milíi býla, þótt ekki
verði þannig hægt að ná til
allra.
Ég læt mér detta í hug, að
lokastig rafvæðingar landsins, en
á það er ef til vill komið, verði
það, að gengið verði hreint til
verks, um það, hverjir staðir af
þeim sem eftir eru, fái rafmagn
frá samveitu, og hverjir ekki, og
þau býli sem verða utan sam-
veitusvæðanna við þá athugun,
séu þau byggileg, fái raforku
frá díselstöðvum, sem það opin-
bera skaffar og rekur, en selur
notendanum raforkuna á sama
verði og öðrum lapdsmönnum -u
þóknun fyrir vélgæzluna. Til að
standa undir þessum kostnaði á
að skattleggja alla raforkusölu
í landinu, til hvers sem hún er
notuð, og hver sem hana kaup-
ir. Væri það gert, mundi meiri
éherzla lögð á meiri not vatns-
orkunnar, í stað þess að grípa
til díselstöðvanna.
Mér finnst engin ástæða til, úr
því sem komið er, að draga fólk
á því, útum landsbyggðina,
Ihvers það megi vænta í raf-
væðingarmálinu, svo það geti
gert sínar áætlanir, eða ráðstaf-
anir.
Þeir sem fallegast tala um
„jafnvægi í byggð landsins“ ættu
að hugleiða, hversu margir
mundu búa í Reykjavík, ef hún
hefði ekki rafmagn, því án raf-
magns væri engin nútíma Reykja
vík ti'l, og án rafmagns er heldur
ekkert nútíma heimili til, hvorki
við sjó, eða í sveit.
Rafmagnið er frumskilyrði
hverri byggð, í nútíð og fram-
tíð, veitum byggðinni þessi frum
Bkilyrði, með færri díselstöðv-
om en meiri notkun vatnsork-
unnar, það er þjóðar hagur, og
þjóðar sómi.
• Látrum 13. 2. 1966.
Þórður J oiLvson.
lega eignazt það í mjög smekk-
legri útgáfu og nákvæmri þýð-
ingu SteindÓrs Steindórssonar
frá Hlöðum. Umsjón með prent-
un og prófarkalestur hefur Har-
aldur Sigurðsson bókavörður
annazt af stakri vandvirkni, eins
og honum er lagið.
Bókfellsútgáfan og Oddaprent
hafa lagt saman til þess að gera
allt verkið vel og smekklega úr
garði. Er og vert að geta þess
sérstaklega, að myndir allar úr
frumútgáfu eru prentaðar í hinni
nýju útgáfu og h-afa tekizt með
ágætum. Sumar eru myndir þess-
ar af ýmsum dýrum, en aðrar af
veiðarfærum og öðrum áhöldum.
Frumútgáfa af Olavíusi er 756
bls. í fjögurra blaða broti, Og
stóru gotnesku letri. íslenzku út-
gáfunni hefur verið skipt í tvö
bindi, og er hið fyrra 330 bls.
en hið síðara 323 bls. í royal-
broti. I>á fylgir bókinni ýtarlegt
registur, sem Jón Gíslason hefur
tekið saman, og sýnist mér það
ágætlega unnið. Þetta registur
er hvorki meira né minna en
60 bls.
í þessu bindi lýsir Ólavíus
landsháttum frá Siglufirði austur
og suður um land að Hvalnesi,
sem sumir kalla nú Eystrahorn.
| Hann hefur þann háttinn á að
j taka hverja sýslu fyrir sig. Þar
telur hann upp kirkjusóknir í
réttri röð og lýsir nokkuð land-
inu, hvort það sé bezt fallið til
sauðfjárræktar eða nautgripa. —
Eyjafjörður er góður undir bú,
og búskapur er þar allgóður.
Þeir veita meira að segja lækjum
sínum á túnin sín í Kræklinga-
hlíð, og er það til eftirbreytni.
Nokkuð fást bændur við fiskveið
ar, en virðast afla sáralítið. Um
teljandi útflutning á fiski er alls
ekki að ræða. Þetta stafar með
fram af því, að bátarnir eru of
litlir, lóðirnar ónýtar, menn
vantar áttavita o.s.frv. „En að
Eyfirðingar skuli ekki einungis
hafa upp etið næstum allan sinn
sjávarafla, heldur einnig þurft
að sækja fisk suður á land, hygg
ég megi kenna bæði amlóðahætti
í búskapnum og afleiðingum
fjársýkinnar", segir Ólavíus.
Ekki blæs byrlega fyrir garð-
ræktinni. Tilraunir fáar og smá-
ar og uppskeran rýr. Samt heldur
Ólavíus, að garðrækt eigi meiri
■framtíð fyrir sér á Norðurlandi
en í sýslunum fyir vestan og
austan. „Er það ekki sízt að
þakka því, að skaphöfn Norð-
lendinga er liprari og fjörmeiri
en hinna og þeir því fremur fáan
legir til að taka upp' nokkra ný-
breytni".
í Norðursýslu, sem grípur bæði
yfir Suður- og Norður-Þingeyjar
sýslu, er það mest tíðindá, að
það hefur tekizt að stöðva fjár-
pestina við Skjálfandafljót. Aust-
| an fljótsins búa menn því við
venjuleg kjör og sumir allvel.
Þeir eru ferlegir skógarníðingar
og hafa eyðilagt allan raftaskóg,
sem fyrrum var í Ásbyrgi og
víðar.
Sem vænta má finnst ólavíusi
mikið til um rekavið á Sléttu.
Hann sér þegar þann möguleika
að safna honum í Ásmundarstaða
vík og Raufarhöfn. Þaðan mætti
flytja hann til héraða, er þarfn-
ast hans. — „En hver vill taka
að sér framkvæmdirnar?" spyr
hann. Það er vitanlega enginn,
Og það sem meira er, Sléttubúar
eru svo verkfæralausir, að þeir
geta- ekki hagnýtt sér stærstu og
beztu trén.
Síðast koma svo Múlasýslur
báðar. Alls staðar hefur Ólavíus
farið um, og sannarlega hefur
hann ekki legið í leti. Hann læt-
ur allvel af Héraði, en þykir það
víða erfitt og votlent. Hann er
stórreiður yfir því sinnuleysi
landsmanna og stjórnarvalda að
láta brúna á Jökulsá grotna nið-
ur, og telur réttmætt að setja
á lítils hátar brúartoll til endur-
byggingar.
. Búskapurinn er víða lélegur.
Sumir rista heytorf á túnunum.
Kálgarðar eru í niðurníslu og
húsakynni oftast alveg afleit.
Bæði eru húsin illa gerð og svo
mörg, að t.d. í Njarðvík eru 30
—40 kofar, sem rúma þó sama
og ekkert. Vegna raka skemm-
ast föt, bækur og húsgögn svo og
öll matvæli, fiskur, mjólk, smjör
og tólkur. — Leggur Ólavíus til
að veggir verði hlaðnir úr steini.
Þá er sjórinn. Margar eru góð-
ar hafnir á Austfjörðum, en bát-
arnir eu svo litlir, tveggja til
fjögurra manna för, að þeir geta
lítið sótt út fyrir landssteinana.
Skortur er á skinnklæðum frá
Langanesi til Hornafjarðar, svo
að sjómenn hafa illa aðbúð.
Siglingalag þeirra er bæði klaufa
legt og hættulegt, og hið sama
má segja um kynlegt róðrarlag,
sem þeir hafa tamið sér. Aust-
firðingar hafa oftast 100 öngla
á lóð, en Vestfirðingar 1000—
1200.
Seinrta miklu kom síld og
Elduz í birgða-
geymsla
Hofveitonnar
SLÖKKVILIÐIÐ var kvatt út
um kl. 16,10 í fyrrad. að Barónsst.
4, en þar er birgðargeymsla Raf-
veitunar til húsa. Var þar tals-
verður eldur í rishæð hússins,
og þurfti sjökkviliðið að rjúfa
gat á þakið á tveimur stöðum
til þess að komast að eldinum.
Eldurinn hafði verið slökktur að
fullu eftir rúman klukkutíma.
Nokkrar skemmdir urðu á hús-
inu af völdum elds og vatns.
norskir síldarkarlar og gerðu
Austfirði volduga.
Ólavíus var konunglegur sendi
maður og er því næsta orðvar.
En stundum vantar lítið á að
þolinmæðina bresti. Hann gerir
sér ljóst, að siglinga- og sam-
gönguleysið hindrar allar fram-
farir og drepur dáð úr lands-
fólkinu.
„Norðfjörður er einn hinn feg-
ursti fjörður á öllu Austurlandi",
segir Ólavíus og hælir hafnar-
skilyrðum þar. En þangað kemur
aldrei skip. — Svo segir hann
frá því er hann var staddur á
Gagnheiði á leið sinni frá Seyðis
firði til Mjóafjarðar. Þar á heið-
inni mætti hann nokkrum Seyð-
firðingum með hesta. Þeir voru
að koma úr kaupstaðarferð til
Reyðarfjarðar og höfðu verið 5
daga á leiðinni. ,,Þeir höfðu með-
ferðis' mjöl og aðra þungavöru.
Tunnur og kútar, sem vörurnar
voru fluttar í, höfðu brotnað og
varningurinn því spillzt, svo að
mjölhrúgurnar lágu í snjónum.
Mennirnir voru orðnir skólausir
og nærri matarlausir, en hest-
arnir uppgefnir af hinum löngu
og erfiðu fjallvegum. — Eins og
sakir stóðu gat ég ekki gert ann-
að en óska þess, að yfirmenn
verzlunarinnar í Kaupmanna-
höfn hefðu getað séð, hversu
aumlega menn þessir voru stadd-
ir, því að þá er ég sannfærður
um, að önnur ósk mín hefði ver-
ið uppfyllt, nefnilega sú að tek-
in yrði upp sigling í Norðfjörð".
Það er reiður lítilmagni, sem
mælir þessi orð, og Jón Eiríksson
hefur lofað þeim að standa.
Aftan við bókina eru tvær
merkar ritgerðir eftir danska
sérfræðinga, önnur um brenni-
steinsnámur, en hin um surtar-
brand. Allt fram á þessa öld hafa
íslendingar gert sér ævintýra-
legar vonir um skjótfengin
auðæfi af námurekstri. Nú er sú
tíð liðin.
Sex árum eftir að Ólavíus
ferðaðist um Norður- og Austur
land, skullu móðuharðindin yfir.
Eins og Ólavíus lýsir afkomu
þjóðarinnar Og. umkomuleysi í
verklegum efnum, sýnist hún illa
hafa mátt við slíku áfalli.
Þjóðskáldið okkar, Davíð
Stefánsson, komst svo að orði, að
líf íslenzku þjóðarinnar sé eilíft
kraftaverk.
Ég skal játa það, að þessi orð
Um 9. hver lands-
maður í framhaldsnám
Yfir 22 þús. í framhalds- og
sérskólum
í
í ÖLLUM framhalds- og sérskól-
um landsins eru skráðir sem
næst 24.880 nemendur skóla-
árið 1965—66, en þar sem nokk-
uð af nemendum eru skráðir í
fleiri en einn skóla má lækka
töluna í 22.380. Kennarar í fram
halds- og sérskólum eru 1922
talsins, þar í taldir skólastjórar.
Þessar upplýsingar eru m.a. í ný-
gerðri skýrslu frá Fræðslumála-
skrifstofunni.
Af þessum nemendum eru
11.470 í gagnfræðastigsskólum,
sem eru 104 talsins í landinu.
1 öðrum framhaldsskólum, sem
eru 91 talsins, eru 13.410 nem-
endur. Þeir síðartöldu skiptast
í: 7 námsflokka og málaskóla
með um 3183 nemendur og 78
kennara, 11 húsmæðraskóla með
412 nemendur og 66 kennara, 3
bænda- og garðyrkjuskóla með
114 nemendur og 24 kennara, 20
iðnskóla með um 2330 nemendur
og 184 kennara, tækniskóla með
81 nemanda og 11 kennara, 5 sjó
mannaskólar með 468 nemendur
og 63 kennara, 2 verzlunarskól-
ar með 562 nemendur og 41 kenn
ara, 3 hjúkrunar-, ljósmæðra- og
fósturskólar með 325 nemendur
og 51 kennara, 23 tónlistarskólar
með um 1828 nemendur og II
kennara, 3 myndlista- og ham
íðaskólar með 511 nemendur c
27 kennara, 4 leiklistar- og lis
dansskólar .með 178 nemendur <
19 kennara, 2 íþróttaskólar mc
um 317 nemendur og 6 kennar
íþróttakennaraskóli íslands m<
14 nemendur og 9 kennara. Hú
mæðrakennaraskóli íslands m<
13 nemendur og 11 kennar
Kennaraskóli íslar.d? með 3!
nemendur og 44 kennara,
menntaskólar með 1643 nemem
ur og 114 kennara og Háskc
íslands með 1116 nemendur c
122 kennara. í tölunni yfir ker
ara eru taldir allir kennara
bæði fastir kennarar og stund:
kennarar.
Skólar gagnfræðastigsins ski]
ast þannig: 51 unglingaskóli mc
1036 nemendur og 140 kennar
11 miðskólar með 670 nemendi
með 863 nemen^ur og 72 keni
og 72 kennara, 8 héraðsskól:
ara, 15 skólar gagnfræðastigs
Reykjavík með 4961 nemanda c
356 kennara, 15 gagnfræðaskóh
utan Reykjavíkur með 3825 nen
endur og 277 kennara og 4 einli
skólar með 115 nemendur og ]
kennara.
hafa verið mér ofarlega í huga
síðan ég lauk við að lesa Ferða-
bók Ólavíusar annars vegar og
hins vegar hinar gagnmerku rit-
gerðir Þorkels Jóhannessonar,
Plágan mikla og Við Skaftárelda
í bók hans, Lýðir og landshagir.
Þetta greinarkorn átti víst að
birtast á jólaföstunni, en af því
gat ekki orðið. Nú er Ólavíus
ekki nein venjuleg jólabók eða
dægurfluga, og má vel vera, að
hann treinist um næstu 5—10
jól. en góð og virðuleg tækifæris
gjöf er hann, á hvaða árstíma
sem er. Og úr því að mér tókst
nú loks að ljúka við greinar-
kornið, ætla ég að biðja Morgun
blaðið að koma því á framfæri.
p.t. Lahdsspítala 6. jan. 1966.
— Nýjar bækur '
Framhald af bls. 21
myndauðug lýsing úr þróunar-
sögu mannsins, allt frá Tertíer-
tímanum og þar til manneskjan
er fullmótuð í upphafi Stein-
aldar. Þessi vesæla vera, er byrj-
ar snemma að ganga á afturfót-
unum, og er í rauninni miklu
ver fallin til að bjarga sér en
önnur dýr, hefur það framyfir
hinar skepnurnar að hugur henn
ar er fullur af draumi og skap-
andi þrá, forvitni og undrun.
Þá sérstöðu mannkindarinnar
tekst höfundi mjög vel að sýna
lesandanum, auk þess sem sam-
lífi þessa einkennilega dýrs við
náttúruna er ágætlega lýst. Þetta
tvennt er það sem framar öðru
gerir bókina að góðum skáld-
skap, og þótt málsmeðferðin virð
ist ósjaldan nokkuð skrykkjótt,
er frásögnin ákaflega lifandi í
öllum þáttunum. Meistaraleg er
lýsingin á „Klöftens folk“. Eins
er „Mændenes gerninger" prýði-
lega gerður kafli, og víða í bók-
inni eru sprettir af hreinni snilld.
Segja má að þættirnir séu losara-
lega saman bundnir, en það virð-
ist ekki koma að sök, og yfir-
leitt er bókin öll mjög ánægju-
legt lestrarefni. Efnismeðferðin
minnir stundum á Joh. V. Jen-
sen, en hvergi er um neina eftir-
öpun að ræða, þótt óefað sé nokk
ur skyldleiki milli þessara
tveggja höfunda.
Eftir Aage Dons er komin ný
skáldsaga, er nefnist „Brænde
til mit baal“. Höfundurinn er
kunnur fyrir snialla sálfræðilega
rannsökun í mannlýsingum sín-
um, og flestar aðalpersónur
hans eru manneskjur á flótta
undan einmanaleikanum. Hann
hefur skrifað margar bækur,
enda kominn yfir sextugt, og er
allvel þekktur í Evrópu. Nýja
sagan hans, sem gerist í Vínar-
borg, fjallar um leikritaskáldið
Antonati Merl, sem birtist þó
aðallega í minningum dóttur
hans, er Hilde nefnist, og jafn-
framt er þetta sálaríifslýsing
hennar, og rannsökun á tilfinn-
ingalegu sambandi föður og dótt-
ur. Hilde hefur lítið ástríki haft
á foreldrum sínum, og verður
sjálf köld og lífsleið, raunveru-
lega ófær til að lifa heilbrigðu
lífi, fælist öll kynferðismök og
er orðin sárþjáð taugahrúga, þeg
ar lesandinn kynnist henni. Höf-
undurinn hefur bersýnilega lagt
fullmikinn trúnað á sálarfræði
Freuds, og virðist sagan öll gerð
í anda hans. Hin sálfræðilega
rannsökun er þó snilldarlega af
hendi leyst, sér frá því sjónar-
miði, en teflir, að mínum dómi,
oft á tæpasta vað, svo að nið-
urstöðurnar verða ekki alltaf
jafntrúlegar, svo sem orsökin að
kynfælni Tilde. Fimmtíu blaðsíð-
ur af miðbiki sögunnar eru dá-
lítið þreytandi aflestrar, sökum
óþarfra málalenginga, en upphaf
og endir með ágætum, hvað frá-
sögninni viðvíkur. Persónulýs-
ingar eru yfirleitt góoar, en um-
hverfislýsingarnar þokukennd-
ar, atburðum oft lýst af snilld.
Höfundurinn er vandvirkur, ;n
stundnum hvarflar að lesandan-
um að hann hafi ákveðið fyrir-
fram arkafjölda bókarinnar —
enda skáldrit oftast greidd pr.
örk á Norðurlöndum. Að öllu
samanlögðu er þetta góð og vel
gerð bók, kunnáttusamlega
byggð, og unnin af samvizku-
sem'