Morgunblaðið - 08.03.1966, Síða 15

ÞriSJuáagur 8. marz 1966
MORGUNBLAÐIÐ
15
Hvers vegna það borgar sig
að vera geðveikur í Rússlandi
— eftir rússneska rilhöfundinn Valery Tarsis
EKKI alls fyrir löngu, skömmu
áður en ég fór frá Moskvu,
varð ég vitni að eftirfarandi at-
burði í verzlun: Fólk stóð í
langri biðröð til að kaupa
pylsur. Allt í einu kaliaði af-
greiðslumaðurinn til þess við
peningakassann: „Taktu ekki
við meiri peningum fyrir pyls-
ur!“ Þetta þýddi að meira var
ekki til af þeim.
Fremur illa klædd kona, sem
hafði staðið við hlið mér, greip
höndum um höfuð sér og kall-
aði: „Farið þið bölvaðir komm-
únistarnir norður og niður! Ég
hef staðið í tvo og hálfan tíma
í biðröðinni. Nú er maðurinn
minn að koma heim úr vinn-
unni. Hvað á ég að gefa honum
að borða?“
Þegar hér var komið gekk
til miklu yngri kona og sagði
beint upp í opið geðið á henni:
„(Heyrðu, gamla, út af hverju
ertu að æsa þig svona? I>að
eru ekki eldflaugar, sem um er
að ræða. Það gru bara pylsur.“
Afstaða konunnar í biðröð-
Inni er ekkert einsdæmi. 1 bið-
röðunum í verzlunum, í spor-
vögnunum á mestu annatímum,
þegar fólk snýr heim úr vinnu,
heyrast menn biðja yfirvöldun-
um bölbæna á opinskáan hátt.
Með sanni má skilgreina nú-
verandi stjórnmálastöðu sov-
ézku ríkisstjórnarinnar á eftir-
farandi hátt:
Jörðin brennur undir fótum
hennar, eins og maður segir.
Annars vegar hefur siðferðilegt
áhrifavald sovézku leiðtoganna
orðið fyrir miklu áfalli fyrir
ræður æðstu leiðtoga kommún-
istaflokka hins frjálsa heims.
Hins vegar hefur staða henn-
ar veikzt vegna einingarskorts
meðal stjórnendanna sjálfra,
vegna baráttunnar sem á sér
stað milli hópa þeirra og, eins
og ég hef sýnt fram á, vegna
stöðugt vaxandi og opinskárrar
fyrirlitningar yfirgnæfandi
meirilhluta þjóðarinnar.
Fennum beitt
Það sem mig langar til að
gera er að draga aíhyglina að
því mikilvæga hlutverki s»m
rithöfundar andstöðunnar
gegna nú í lífí sovézku þjóðar-
innar. Hinn almenni borgari
lítur á þá sem hina einu, sem
verja hagsmuni fólksins gegn
ofríkisstjórn yfirvaldanna.
Yfirvöldin vita þetta og það
er ástæðan fyrir því, að þau
snúast gegn þeim á svo grimmd
arlegan hátt. Allir vita hvaða
kvalir Yesenin-Volpin, Bukov-
sky og Narytsa urðu að þola
af þeirra hálfu (Narytsa lézt
nýlega, þar sem hann þoldi
ekki pyndingarnar sem á hann
voru lagðar í geðveikrahæli í
L.eningrad). Hinn ungi rithöf-
undur Vladimir Bukovsky rotn
ar nú í spítala nr. 13. Hann er
aðeins 23 ára að aldri og hefur
þegar dvalið fjögur ár samtals
í fangabúðum og í geðveikra-
hæli.
Einu rithöfundarnir sem lifa
vel og blómstra í Sovétríkjun-
um eru þeir, sem alþýðan ka.ll-
ar „leiguþý“. Menn eins og
Alexei Surkov.
Eg efast um, að meira en 10
prósent af sovézkum rithöfund-
um hafi nægilegt fé til að hafa
til hnífs og skeiðar á hverjum
degi. Þar til fyrir fáum vikum
bjó ég í sambyggingu, sem til-
heyrði Sambandi rithöfunda,
en í henni eru 130 íbúðir, em
rithöfundar búa í. Sjötíu þeirra
hafa safnað geysimiklum skuld
um hjá sameignarfiélaginu sem
á íbúðirnar, svo þeir eiga á
hætfcu að verða bornir út.
Nú síðustu árin hefur sú upp
hæð, sem rithöfundar hafa
fengið í formi ritlauna, verið
skorin niður um nærri helm-
ing. Margir lifa á gjöfum frá
svonefndum Bókmenntasjóði,
þar sem þeir hafa ekki getað
unnið sér inn einn einasta
kópeka.
Ritstjórarnir, sem skipaðir
eru við útgáfufyrirtækin af hin
um pólitísku yfirvöldum, eyða
þremur til fjórum árum til að
velta fyrir sér handritum, sem
þeim eru fengin, og (þann tíma
fá rithöfundarnir ekkert. Það
er meira að segja dæmi til þess
sem hinn vel þekkti rithöfund-
ur Konstantin Simonov minnt-
ist á í bókmenntatímaritinu, að
bók hafi verið haldið þannig
í sex ár.
Þetta er sú aðstaða, sem rit-
höfundar í Sovétríkjunum eru
í. Að auki kemur það til að
sjálfsögðu, að enginn þeirra,
ekki einu sinni sjálfur Sholo-
khov, getur skrifað það sem
hann hefur löngun til. Tökum
nýlegt dæmi: Ung kona var
neydd til þess að umskrifa leik-
sviðsverk 26 sinnum og árang-
urinn varð sá, að hún lenti
í sjúkrahúsi. Ég gæti nefnt
hundruð svipaðra dæma.
Lítum á málið frá enn ann-
arri hlið: Fjölmargir hafa ein-
arðlega neifcað að skrifa nokk-
uð. í stað þess hafa þeir fengið
sér vinnu við ýmislegt, á rit-
stjórnarskrifstofum eða í kvik-
myndaiðnaðinum. Einn þessara
manna sagði við mig nýlega:
„Það er allt í lagi fyrir þig að
skrifa skáldsögur, þar sem Coll
ins (útgáfufyrirtæki Tarsis í
Englandi) sendir þér peninga.
En ég get ekki leyft mér þess
konar munað. Ef ég gerði það
myndi kona mín og börn svelta
í hel.“
Ég minnist Stalínstímans.
Maður gekk upp Gorky-stræti
og maður sá fjöldann allan af
rauðum fánum koma á móti
sér: „Þakka þér, félagi Stalín,
fyrir okkar hamingjusama líf.“
Og maður gat ekki varist því
að spyrja sjálfan sig: Hver er
hamingjusamur? Þegar öllu var
á botninn bvolft hafði allt
bezta fólkið þegar verið skotið
eða rotnaði í fangabúðum. Það
var ekki ein einasta fjölskylda,
sem ekki hefði átt að syrgja
einihvern meðlim sinn.
En ég er aðeins að tala um
sorgina í táknrænum skilningi
— að syrgja í huganum. Vegna
þess að í þá daga varð maður
að setja upp gleðisvip, þegar
hjartað var að springa af sorg,
því annars varð maður sjálfur
fórnardýr Stalíns og þorpara
hans.
Svo kom röðin að Krúsjeff.
Þeir lýstu því yfir fyrir öllum
heiminum að framvegis yrði
réttlætið og „sósíalskt lög-
mæti“ í heiðri haft. Jú, fanga-
búðirnar voru lagðar niður. En
— það var engin þörf á að hafa
þær. Allt landið hafði þegar
verið gert að einum risavöxn-
um fangabúðum, þar sem hin
ógæfusama rússneska þjóð strit
aði án hvíldar og nægrar fæðu.
Á sama tíma spruttu upp nýj
ar búðir til að hýsa þá, sem
kusu að hugsa á annan hátt —
fyrir hina raunverulegu stríðs
menn frelsis og hamingju, ekki
þá sem létust vera það. Þetta
voru búðirnar fyrir þá, sem eru
geðveikir: „Belye Stolby“,
„Troparyovka", Kazansky Izol-
yator“ og margar aðrar. Maður
getur ekki vitað um þær allar,
þar sem tilveru þeirra er vand-
lega leynt aif yfirvöldunum.
Þær svara til heilla bæja með
tugum þúsunda ,,geðveikra“
íbúa. Umhverfis þær eru 10
feta háar gaddavírsgirðingar
með sterkum rafstraumi.
Þessum búðum til viðbótar
verður að bæta þúsundum geð-
veikraspítala, þar sem mörgum
baráttumönnum frelsisins er
haldið, svo og venjulegu fólki,
sem hefur dirfzt að mótmæla
harðstjórn sovézku leiðtog-
anna.
Nýr siður hefur náð öruggri
fótfestu í Sovétríkjunum. Dáist
maður ekki að afbrotum sov-
ézku böðlanna er maður annað
hvort glæpamaður eða brjálæð
ingur.
sig ungur maður, aðeins 23 ára.
Hann hljóp af öllu afli á níð-
sterka gluggarúðu og braut á
sér höfuðið.
Ólögleg orð
En það er ómögulegt að upp-
ræta meðal þjóðar okkar ést
hennar á frelsinu. Hún vei: sér-
hvern dag og sérbverja klukku
stund. Ég hef *séð koma fram
á sjónarsviðið tugi og hundruð
ungra Ijóðskálda, málara og
annarra skapandi listamanna,
sem hata (hina sovézku kúgara
og sem eru reiðulbúnir að fórna
lífi sínu fyrir frelsi Rússlands.
Þeir verða að birta verk sín í
Valery Tarsis
Á meðan ég dvaldist I
„Kaschenko" geðveikrahæilinu,
sem er betur þekkt í Moskvu
undir nafninu „Landsetur
Kanatchikoýs“, kynntist ég
fjölmörgum, sem gert höfðu til
raun til sjálfsmorðs, en verið
bjargað. Flestir þeirra voru
ungir menn — tvítugir að aldri
eða jafnvel yngri. Sumir höfðu
skorið sundur æðar, aðrir skor
ið sig á háls, sumir höfðu
reynt eitur, en aðrir reynt að
skjóta sig.
En þegar sár þeirra eða inn-
vortis meiðsli höfðu hlotið
læknismeðferð í venjulegu
sjúkrahúsi voru þeir sendir
beint í geðveikrahæli, þar sem
þeir voru til „lækninga“ mán-
uðum eða jafnvel árum saman.
Þegar þessir „sjúklingar" mót-
mæltu og kváðust vera algjör-
lega heilir á geðsmunum þá
var sagt við þá: „Hvernig get-
ið þið í fullri alvöru talið ykk-
ur heila á geðsmunum ef þið
njótið ekki lífsins í Sovétríkj-
unum og viljið losa ykkur við
það? Aðeins geðsjúklingum
gæti ekki tekizt að njóta hinn-
ar sovézku paradísar okkar.“
Samt sem áður heppnaðist
sumum „sjúklingunum“ að
fremja sjálfsmorð í geðveikra-
hælinu, þótt ekki væri einn ein
asti nagli í veggjunum til að
nota við hengingar og engum
var leyíi að hafa hníf eða gaff-
al. Á meðan ég var þarna drap
ffölmörgum löglegum blöðum.
Þeir eru mjög þakklátir fyrir
þá hjálp, sem þeir fá frá vin-
um erlendis, og þakklátir hin-
um ýmsu útgefendum í Evrópu
og Ameríku, sem hafa gefið út
verk þeirra. Það er þeim mikil
hvatning.
Þrátt fyrir hinn mikla áróð-
ur, sem tekinn er fyrir guð-
leysi, þá fjölgar þeim, sem eru
kristinnar trúar eins og blóm-
um eftir hressandi vorrigningu.
Rétt fyrir páska á síðasta ári
fór ég í leigubíl með vini og
heimsótti 10 af kirkjum
Moskvuborgar. Það var sönn
gleði að sjá langar raðir fólks
við dyr hverrar kirkju. Allir
báru páskakökur til blessunar
hjá prestunum.
í hverri biðröð voru nokkur
þúsund manns og þær voru
lengri en árið 1963 og það var
jafnvel enn gleðilegra að sjá,
hversu margar ungar konur
voru þar.
Ég hef iðulega haft tækifæri
til þess nýlega að ræða við ung
Ijóðskáld um það, hvernig við
eigum að fara að því að lifa
áfram. Erðiðleikarnir fara sí-
fellt vaxandi .— ný alda of-
sókna og fangelsana. Hópar"
ungs fólks hafa verið hand-
teknir í Moskvu, Leningrad og
Kiev. Rifchöfundarnir Sinyav-
sky og Juli Daniel (sem dæmd-
ir voru nýlega til sjö ára og
fimm ára þrælkunarvinnu)
voru handteknir vegna svik-
samlegrar skýrslu njósnara
nokkurs.
Svo undarlegt sem það má
hljóma komumst við einróma
að þeirri niðurstöðu, að bezta
lausnin fyrir frelsisunnendur í
Sovétríkjunum sé að skipa sér
í fylkingu geðveikissjúklinga.
Samkvæmt lögum er ekki hægt
að handtaka eða ofsækja geð-
sjúka og það er aðeins unnt að
senda þá á hæli ef þeir brjóta
af sér á opinberum vettvangi.
En það er einkennilegt öfug-
mæli í þessu öllu. Það er mjög
erfitt í Rússlandi fyrir mann,
sem er í rauninni geðveikur, að
fá vist á sjúkrahúsi. Það er
ekki rúm fyrir þá. Ættingjar
flogaveikra eyða mörgum árum
í að reyna að koma þeim í
sjúkrahús. En það eru engin
vandkvæði á því að finna pláss
fyrir skáld eins og Yesenin-
Volpin, L. Gubanov, Vladimir
Bukonvsky, Vysihnevskaya og
margra aðra.
Auðvitað er það ekkert
skemmtilegt að vera lokaður
inni á geðveikrahæli. Það er
ekkert til að státa af að vera
skráður sem sjúklingur á hæili
fyrir taugaveiklaða. En það er
samt betra að mínu áliti en að
vera í fangelsi.
í dag geta allir gengið úr
skugga um, að „geðsjúklingur**
lendi ekki aðeins í geðveikra-
hæli. Hann getur jafnvel kom-
ist til London.
Guð er með þeim sem berjast
fiyrir frelsinu og hjálpar þeim.
Ég væri meira að segja tilbú-
. inn til að hlæja að leiðtogum
Sovétríkjanna og leigulþýjun-
um við Izvestia, Komsomolsk-
aya Pravda og öðrum fasísk-
kommúnískum blöðum, ef
hjarta mínu sviði ekki vegna
þess að vita, að félagar rnínir í
frelsisibaráttunni hafa verið
sendir í þrælkunarvinnu og að
yfirvöldin eru að búa sig undir
að fremja nýja glæpi.
En látum þá ekki halda að
við höfum gefizt upp. Við höf-
um tekið ákvörðun af stað-
festu og henni verður ekki
breytt. Og við finnum til styrks
í hjörtum okkar.
Við „geðsjúklingarnir** mun-
um sigra kommúnistana þrátt
fyrir allt þeirra ,Jieilbrigði“,
því við höfum guð okkar meg-
in, sannleikann og alla góðvilj-
aða menn á þessari jqrð.
Rússar semja um kaup
á frystum fiski
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
og Sjávarafurðadeild SÍS undir-
rituðu í Reykjavík 5. marz s.l.,
samning við sovézku verzlunar-
stofnunina „Prodintorg** um
sölu á 8000 tonnum af frystum
fiskflökum og 2200 tonnum af
heilfrystum smáfiski. Samninga-
viðræður fjöfðu staðið yfir milli
aðila fra því í nóvember s.l. Um
nokkra verðhækkun var að ræða
frá fyrri samningi.
Framangreindar sölur ná til
hluta af því magni, sem gert er
ráð fyrir að unnt sé að selja
til Sovétríkjanna samkvæmt gild
andi verzlunarsamnin.gi, og er
fyrirhugað að samningaviðræður
um sölur á viðbótarmagni af of-
angreindum afurðum svo og heil
frystri síld hefjist í júlí n.k.
(Frá Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna og Sjávarafurðadeild
SÍS.)