Morgunblaðið - 24.07.1966, Blaðsíða 17

r
Sunnudagur 24. júlí 1966
MORCUNBLAÐIÐ
17
Samkeppni í
kommúnistaríkj-
unum
KOMMÚNISTARÍKIN eru nú
hvert af öðru að breyta til um
t framleiðsluhætti, hverfa frá hinu
gamla kommúniska skipulagi og
taka upp samkeppni milli fyrir-
tækjanna. Ráðamenn þar austur
frá hafa nú loks gert sér grein
fyrir því, að efnahagsskipulag
sósíalismans stenzt hvergi snún-
ing því skipulagi, sem ríkjandi
er í hinum frjálsa heimi, þar
sem samkeppni og ágóðavon er
driffjöðrin.
I>ess vegna eru þeir nú að taka
í þjónustu sína þessa tvo þætti
hins vestræna efnahagsskipu-
lags, samkeppnina og ágóðavon-
ina, einmitt þá þætti, sem þeir
harðvitugast hafa barizt gegn og
talið megingalla lý’ðræðisskipu-
lagsins.
Einna lengst er þessi þj-óun
komin í Júgóslavíu, þar sem yfir-
stjórn atvinnufyrirtækjanna er
mjög að losna úr sambandi við
flokksforustu kommúnistaflokks-
ins, en hennar verður einnig vart
í öðrum kommúnistaríkjum Evr-
ópu, að Albaníu undanskilinni,
og jafnvel í Rússlandi eru nú
víðtækar ráðstafanir gerðar til
þess að reyna að hagnýta sam-
keppni og ágóðavon til að örva
efnahagslífið og bæta og auka
framleiðsluna.
í>eir sem trú hafa á samkeppni
og einkaframtaki mega vel við
una þessa traustsyfirlýsingu frá
kommúnistaríkjunum. Að vísu
segjast ráðamenn eystra ætla að
vlðhalda sameignarskipulaginu,
þótst þeir hagnýti bæði ágóða-
vonina og framtak einstaklings-
ins. En eftir er að sjá hvort það
tekst.
Tvær kvikmyndir
teknar hér
Unnið er nú að töku tveggja
stórra kvikmynda hér á landi.
Er þar annarsvegar um að ræða
þýzka stórmynd, sem mun vera
langdýrasta mynd, sem Þjóðverj-
•r taka eftir styrjöldina, en hins-
vegar stóra danska kvikmynd
Myndir þessar eru ekki nema að
nokkru leyti teknar hér, en samt
er hér um athyglisverðan atburð
•ð ræða.
Þegar þar að kemur mun sýn-
ing þessara mynda hérlendis
vekja margan íslending til um-
hugsunar um forna, norræna
frægð og örva æskulýðinn til að
kynna sér betur fornar íslenzkar
bókmennitir. Úr því að yrkisefni
mikillar kvikmyndar á atómöld
er sótt í fornbókmenntir okkar
til sýningar vfða um heim, er
Ijóst, að íslendingasögurnar og
Edduljóðin eiga ekki síður erindi
til æskulýðsins en þeirra, sem
eldri eru.
Gott er einnig að íslenzkum
leikurum og leikstjórum gefst
færi á að vera við meiriháttar
kvikmyndun og læra af færustu
mönnum á því sviði, ekki sízt nú,
þegar sjónvarpið er að hefjast og
íslenzk kvikmyndataka hlýtur að
eflast hröðum skrefum.
Ferðir hingað
og héðan
Ferðamannastraumurinn er nú
í hámarki og stöðugt fjölgar
þeim, sem hingað koma. Stór-
skipin, sem viðdvöl hafa hér við
Séð yfir Vesturbæinn. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.).
REYKJAVÍKURBRÉF
land eru nú orðin ein tólf til
fimmtán, og í sumar hafa þrjú
þeirra viðkomu á Akureyri.
Á sama tíma streyma íslend-
ingar í sumarfrí, ýmist til út-
landa e'ða upp til sveita og fjalla.
í haust fer hópur íslendinga til
Miðjarðarhafsins og önnur Mið-
jarðarhafsferð á stóru skemmti-
ferðaskipi er skipulögð næsta
sumar.
Sumarfríin eru sannarlega
nauðsynleg öllum þeim, sem mik
ið starfa — og vLst er um það, að
á íslandi er mikið unnið. Þó er
nú að því komið, að alvarlega
verður að fara að huga að því,
hvort ekiki sé unnt að skipta frí-
um, þannig að hluti þeirra sé
tekinn að vetrarlagi. Víða skap-
ast verulegir erfiðleikar í at-
vinnulífinu vegna sumarfríanna,
en hinsvegar er miklu hægara
um vik að veita frí að vetri til.
Vafalaust eru þeir margir, sem
eins mundu vilja taka hluta frís
síns á öðrum tíma en yfir há-
sumarið, einkum ef þeir annað
hvort fengju þá eitthvað lengra
frí eða fyrirtækin, sem þeir
starfa við, greiddu að einhverju
leyti fyrir þeim, t.d. til að kom-
ast til suðlægari landa.
Er raunar næsta fur’ðulegt, að
ekki skuli þegar hafa orðið veru-
leg hreyfing í þá átt að skipta
fríunum. Þar mun vafalaust
nokkru valda, að lítil aðstaða er
að vetrarlagi hérlendis fyrir þá,
sem vilja hverfa nokkra daga frá
önn starfs síns. Vonandi rætist
þó úr í því efni áður en langt
um líður.
Þotuöldin
Það eru góð tíðindi að þotu-
kaup Flugfélags fslands virðast
vera að komast í höfn. Með komu
hinnar fullkomnu Boeing 727 flug
vélar, má segja að flugvélakostur
félagsins hafi verið endurnýja'ð-
ur. Að vísu þarf að hafa eina
gamla varaflugvél, þar til að því
Laugard. 23. júlí
kemur að unnt verður að kaupa
aðra þotu, og auk þess þarf enn
að kaupa eina Fokker Friendship
til innanlandsflugs og Færeyja-
flugs.
Vonandi líða þannig ekki mörg
ár. bar til tvær Boeing 727 vélar
verða í eigu íslendinga og a.m.k.
þrjár Fokker Friendship vélar.
Þá hefur Flugfélagið einungis í
þjónustu sinni tvær flugvélateg-
undir og á það að auðvelda allan
rekstur og gera hann hagkvæm-
ari.
Flugfélag fslands hefur tapað
verulegum fjármunum á innan-
landsfluginu, en vonir standa til
þess að með endurnýjun flug-
vélakostsins bætist reksturinn
svo, að innanlandsflug geti orðið
arðvænlegt, eða a.m.k. staðið
undir sér. Og þá ætti hagur fé-
lagsins að batna mjög skjótt og
fjárhagsgrundvöllur þess að
treystast, auk þess sem ákveðin
hefur verið 40 milljón króna
hlutafjáraukning, sem auðveldar
allan rekstur Flugfélagsins.
Hinar miku
kjarabætur
Samkvæmt útreikningum, sem
gerðir hafa verið á kaupmætti
tímakaups, kemur í ljós, að á
tveimur árum, frá því í maí 1964
til maímánaðar 1966, hefur kaup-
máttur tímakaups, a.m.k. allra
lægra launuðu stéttanna, aukizt
um 15—20%. Þannig hafa raun-
verulegar launatekjur á unna
stund aukizt um allt að Vs, og lífs
kjör batnað sem því nemur.
Hér er auðvitað um geysilegar
kjarabætur áð ræða, einkum þeg-
ar hliðsjón er höfð af því, að allt
frá því skömmu eftir styrjöldina
hafði kaupmáttur tímakaupsins
lítið aukizt, þrátt fyrir stöðugar
kaupgjaldshækkanir. Þær runnu
að mestu leyti út í verðlagið og
hin harðsnúna kaupgjaldsbar-
átta launiþegasamtakanna var
unnin fyrir gýg.
Árið 1964 varð stefnúbreyting
hjá launþegasamtökunum, þá
voru gerðir hóflegir kaupgjalds-
samningar, gagnstætt hinum
miklu kauphækkunum, sem áður
höfðu margsinnis verið knúðar
fram, stundum tvisvar eða þrisv-
ar á ári. Þessi nýja stefna á á-
reiðanlega mikinn þátt í því, að
nú hefur loks tekizt að stórauka
kaupmátt tímakaupsins og þar
með bæta stórlega lífskjörin.
Atviimuve«;iriiir
borp;a
En þegar um er að ræða raun-
hæfar kjarabætur, eins og laun-
þegar hafa fengið síðustu árin,
hlýtur það að leiða til þess að
atvinnuvegirnir verði að borga
kauphækkanirnar. Þeim hefur
ekki tekizt að velta þeim að öllu
leyti út í verðlagið, heldur þvert
á móti orðið a’ð bera þær að
verulegu leyti sjálfir, eins og
áðurnefndir útreikningar sýna.
Þannig hefur ekki hjá því get-
að farið, að ákveðnir erfiðleikar
hafi skapazt hjá atvinnufyrir-
tækjum, sem erfitt eiga með að
standa undir hinum miklu kaup-
'hækkunum. Á sumum sviðum
hefur þó tekizt að tryggja af-
komu fyrirtækjanna, þrátt fyrir
þessi stórauknu útgjöld. Fjöldi
atvinnurekenda hefur brugðizt
hraústlega við vandanum, kom-
ið við nýrri tækni og bættum
vinnuaðferðum. Aðrir hafa breytt
um framlefðslu og mikill sjávar-
afli og hagstætt verðlag útflutn-
ingsafurða hefur hjálpað til.
Hinu neitar enginn nú, að
byrðar atvinnulífsins eru orðnar
svo þungbærar að ekki má á þær
auka. Nýjar kauphækkanir hlytu
að leiða til mjög mikilla erfið-
leika hjá atvinnurekstrinum, og
mundu þær annað hvort leiða til
þess, að verulegur samdráttur
yrði og atvinnuleysi eða þá að
þeim yrði með einhverjum hætti
velt yfir á almenning, og þá e.t.v.
ekki einungis þeim hækkunum,
sem nú yrðu, heldur kynni svo
a'ð fara að gengið yrði á þær
raunhæfu kjarabætur sem laun-
>egar hafa fengið. Þannig hefur
farið oft áður, og gæti vafalaust
farið enn.
íslenzkur iðnaður
En þegar rætt er um erfiðleika
atvinnufyrirtækja horfa menn
einna mest til iðnaðarins og
telja hann eiga mest í vök að
verjast. Gjarnan vilja menn þá
kenna hinni auknu samkeppni
frá erlendum iðnaðarvarningi
um, en sannleikurinn er sá, að
sú samkeppni hófst fyrir mörg-
um árum, en flestar greinar ís-
lenzJks iðnaðar stóðust fyllilega
þá samkeppni.
Að sjálfsögðu gerir hinn aukni
tilkostnaður iðnfyrirtækjum erf-
iðara fyrir, en þau njóta þó flest
verulegrar tollverndar.
Framlefðsluvörur íslenzkra iðn
fyrirtækja eru líka á flestum
sviðum fyllilega samkeppnishæf-
ar við erlenda vöru, bæði að
gæðum og verðiagi. Þó er eins
og fjöldi manna taki hina erlendu
vöru fram yfir þá innlendu;
stundum vegna þess að erlenda
varan er í glæsilegri umbúðum
en sú íslenzka.
Er ekiki tímabært að fslending-
ar átti sig á því, að það er síður
en svo, að það sé eitthvað fínna
að nota vöruna, af því hún er
framleidd í öðru landi? Og er
ekki tími til þess kominn, að
nýja brumið fari af vfð innkaup
margháttaðra vörutegunda?
Þar með er auðvitað ekki sagt
að erlenda varan eigi ekki að
vera á boðstólum. Þvert á móti
þarf iðnaðurinn sitt aðhald eins
og allir aðrir, og einnig er það
æskilegt að neytendur geti sann-
færzt af eigin raun um það, að
ís'lenzkur varningur er hvorki
dýrari né verri en sá erlendi,
nema þá í undantekningartil-
fellum.
Framtíð
iðnaðarins
Á því leikur enginn vafi, að ís-
lenzkur iðnaður á mikla framtí’ð
fyrir sér. Hann mun eflast og
dafna, og fram að þessu hefur
erlenda samkeppnin síður en svo
skert hag hans almennt. Hins-
vegar hefur það auðvitað bakað
iðnfyrirtækjum ákveðna erfið-
leika að standa undir þeim miklu
kjarabótum, sem launþegar hafa
fengið síðustu árin.
Þegar Noregur gekk í Fríverzl-
unarbandalagið óttuðust margir,
að norskur iðnaður myndi fara
mjög halloka. Smærri i'ðnaður í
Noregi hafði yfirleitt ekki þróazt
neitt í líkingu við það, sem var í
sumum hinna aðildarríkjanna, og
var í mörgum tilfellum á svip-
uðu stigi og iðnaður hér.
Reynslan varð hinsvegar sú,
að samkeppnin og tollalækkan-
irnar, samhliða aðstoð, sem ríkis-
valdið veitti iðnaðinum, olli því
að mjög miklar framfarir hafa
orðið í norskum iðna'ði. Rekstur
fyrirtækjanna hefur verið bætt-
ur, smáfyrirtæki sameinuð og
gerð öflug, framleiðslan aukin og
markaða leitað í öðrum löndum,
þannig að norskur iðnaður er nú
miklu betur á vegi staddur en
hann var fyrir nokkrum árum.
Með hliðsjón af þessari reynslu
Norðmanna eigum við íslending-
•ar að styrkja iðna'ð okkar, og
iðnrekendum er vel til þess
treystandi, þótt úr þeirra hópi
heyrist ein og ein hjáróma rödd,
sem vill telja kjark úr mönnum
og segist sjálfir ætla að gefast
upp í stað þess að snúast gegn
vandanum og sigrast á erfiðleik-
unum