Morgunblaðið - 24.09.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardaftur 24. sept. 1966
HODE
Gre/n sú, er hér
birtist um Rho-
desiumálið, er
eftir blökkustúJ-
entinn, Sam
Mtepuka, sem
viðtal var við
i Morgunblaðinu
FRÁ því Bretar hófu að veita
nýlendum sínum sálfstæði
hefur ekkert mál velgt þeim
eins undir uggum og Rhode-
síumálið. Þar til nú hefur af-
nám nýlendustjórnar í lendum
þeirra verið tiltölulega frið-
samlegt og farið fram á þann
veg, að Bretlandi hefur verið
til sóma og löndunum sjálfum
til hagsbóta. Því að stigbund-
in friðsamleg þróun í átt til
sjálfstæðis, sem byggist á
gagnkvæmri velvild og skiln-
ingi drottnara og undirmanna,
kemur í veg fyrir gremju
og átök. En þannig hefur þró-
unin því aðeins orðið, að íbúar
landanna hvers um sig, væru
af sama eða svipuðum kyn-
þætti.
Rhodesía er undantekning
frá þessari tiltölulega árekstra
litlu leið til frelsis. Þar mark-
ast aðstaðan af búsetu 220.000
hvítra landnema í landi 4%
milljón blökkumanna. Land-
nemarnir hvítu hafa haft
frammi háværastar sjálfstæð-
iskröfur, — krafizt sjálfstæðis
frá Bretum, — ekki sjálf-
stæðis á borð við önnur ný-
frjáls Afríkuriki, heldur eins
og S-Arfíka hlaut árið 1910,
— en samkvæmt því mundu
pfeir útiloka algerlega hina
blökku íbúa landsins frá yfir-
ráðum. Og þar sem þeir gátu
ekki fengið þetta með lög-
legum hætti, tóku þeir lögin
í sínar hendur, lýstu yfir
sjálfstæði 11. nóvember s.l.
með því að setja á svið eins
konar eftirlíkingu af te-
drykkju Bandaríkjamanna í
Boston á sínum tíma.
Segja má, að tveir menn,
sem báðir eru löngu látnir,
beri ábyrgð á þeim erfiðleik-
um, er nú blasa við, — þeir
Cecil Rhodes og Lobengula.
Rhodes, sem almennt er kunn
ur í Rhodesíu undir nafninu
Hvíti höfðinginn, fékk fyrir
um það bil 70 árum, umboð
Viktoríu drottningar til þess
að gera viðskipti sín við
Loebengula-ættarhöfðingjann,
sem hann hafði sigrað í stríði.
Samkv. samkomulagi þeirra
fékk Rhodes réttindi yfir
námum landsins, brezki fán-
inn var dreginn að húni og
Rhodesía varð til.
Lega Rhodesíu milli fljót-
anna Zambesi og Limpopo er
afar mikilvæg. Ríkið er eins
konar útvörður hinnar hvítu
Afríku í suðri, gagnvart hinni
svörtu Afríku í norðri, þar
sem Zambia er í forystu. Er
þessi staða hernaðarlega mikil
væg, ef til kynþáttaátaka
kæmi og að sjálfsögðu nokkur
huggun hvítum ráðamönnum
S-Afríku og portúgölsku ný-
lendustjórnunum í Angola og
Mozambique.
Suður-Afríkustórn egrir sér
fyllilega ljóst, að falli Rhode-
sía í hendur blökkumönnum,
stendur hún sjálf augliti til
auglitis við svörtu Afríku,
sem væri hættuleg ógn þessu
höfuðvígi hvítra yfirráða.
Meðan Rhodesía er í höndum
hvítra, er hægt að halda við
núverandi ástandi í S-Afríku
og því hafa S-Afríka og
Portúgal neitað að taka þátt
í viðskiptabanninu á Rhodesíu
sem átti að koma stjórn
Ian Smith
fallist á slíka lausn, sem
mundi binda enda á vald
þeirra — þeir eru ekki líklegir
til að falla frá sjálfstæði því,
er þeir þegar hafa lýst yfir,
enda þótt það hafi verið gert
með ólöglegum hætti.
Eins og nú horfir málum
virðist Smith hafa í fullu tré
við stjórn Wilsons í Bretlandi.
Hann hefur sagt heiminum,
að hann ætli sér að viðhalda
yfirráðum hvítra manna í
Rhodesíu um ókomna framtíð
og hafi ekki trú á, að Bretar
geri neitt það, er komi í veg
fyrir að það takist, og eftir
tvo mánuði heldur stjórn
Smiths hátíðlegt eins árs af-
mæli sjálfstæðisyfirlýsingar-
innar.
. Allar upplýsingar, sem fyrir
hpndi eru, benda til þess, að
efnahagsráðstafanir þær, sem
brezka stjórnin krafðist að
beitt yrði fremur en valdi,
hafi mistekizt, enda hafa þær
aldrei harðar verið. Mörg
ríki, einkum þó S-Afríka og
Portúgal, hafa haldið áfram
að sjá Rhodesiu fyrir.nauð-
synjúm. Bretar hugðu að þau
óþægindi, sem efnahagsráð-
stafanir hefðu í för með sér,
yrðu svo mikil og alvarleg, að
stjórn Smiths neyddist til að
láta af völdum, en þar var
rangt ályktað. Afleiðingarnar
hafa eingöngu orðið þær, að
hinir hvítu hafa bundizt sterk-
ari böndum og fylkt sér að
baki Smith.
Allt hefur þetta orðið til
þess að neyða Afríkuríkin til
þess að auka kröfur sínar um,
að Bretar beiti valdi til þess
að kæfa uppreisn Smiths-
Wilson, forsætisráðherra.
unni, er harður í horn að
taka, öfgafullur talsmaður afr-
ískrar sameiningarstefnu og —
eins og Odinga Oginga í Ken-
ya — dregur enga dul á
vinstri stefnu sína og áhuga á
kommúnistaríkjunum. Kaunda
hefur einnig orðið fyrir hörð-
um árásum áhrifamestu leið-
toga Einingarstofnunar Afríku
ríkjanna fyrir augljósa sam-
vinnu við Breta í þessu máli.
Allt þetta — og árangursleysi
ráðstafana Breta — hefur
b r e y 11 afstöðu Kenneths
Kaunda, hert hana og orðið til
- púðurtunnan, sem splundrað getur
brezka samveldinu og valdið blóð-
ugum kynþáttaátökum í Afríku
Smiths á kné, og þess I stað
veitt henni ýmsan stuðning.
Hefðu stjórnir þessar ekki
gert það, hefðu þær þar með
verið að grafa sína eigin gröf.
Hver svo sem árangur verð
ur af yfirstandandi ráðstefnu
leiðtoga brezku samveldisland
anna (greinin var skrifuð rétt
áður en ráðstefnunni lauk),
virðist ólíklegt að samkomu-
lag verði um lausn á öðrum
grundvelli en þeim, að allir
íbúar landsins fái rétt til að
ráða örlögum sínum í kosn-
ingum, þ.e.a.s. að blökku-
menn fái atkvæðisrétt svo
sem þeim ber, sem að sjálf-
sögðu hefði í för með sér
stjórn blökkumanna.
Á hinn bóginn er ólíklegt,
að Evrópumenn í Rhodesíu
stjórnarinnar. En sökum eig-
inhagsmuna ög skyldleika við
hina hvítu íbúa Rhodesíu eru
Bretar alls ófúsir til þess að
grípa til slíkra ráða.
Sá, er nú mælir hvað ákaf-
ast fyrir valdbeitingu, er
K e n n e t h Kaunda, forseti
Zambíu, sem allt fram á þenn-
an dag hefur stutt Wilson, for-
sætisráðherra, og þá stefnu
hans að beita efnahagsþving-
unum. En nú er svo komið, að
hann sér fram á klofning í
sinni eigin ríkisstjórn vegna
máls þessa — hluti hennar
undir forystu utanríkisráð-
herrans, Simons Kapwepwe,
hefur sakað hann um vesal-
mennsku gagnvart Bretum.
Kapwepwe, sem var fulltrúi
Zambíu á samveldisráðstefn-

I '• wWw- . ___ _
Aaunda
n dn k ,m með grein í gær
diu par ekki heima).
þess, að hann hefur hótað að
seggja Zambíu úr brezka sam-
veldinu.
Rétt er, að menn geri sér
grein fyrir því, að grípi Bret-
ar ekki til einhverra þeirra
ráðstafana, er duga til þess
að stjórn Smiths láti af völd-
um í Rhodesíu, getur svo farið
að komi til blóðugra átaka.
Mjög er hugsanlegt, að að-
ildarríki Einingarstofnunar
Afríkuríkjanna láti málið til
sín taka — e.t.v. með aðstoð
Rússa og Kínverja. Kæmi til
þess mundu Bretar neyðast
til þess að grípa í taumana og
snúast til varnar nýlendu
sinni og brezku þegnunum þar
— og gætu slík átök orðið af-
drifarík fyrir heimsfriðinn. En
þó Rússar og Kínverjar létu
máliíj afskiptalaust, a. m. k.
opinberlega er ljóst, að fyrir
heridi er hætta á átökum
hvítra og svartra í Afríku og
þá mundi víglínan sennilega
liggja meðfram Zambesifljóti.
Það er ekkert leyndarmál, að
í mörgum Afríkuríkjum er
verið að þjálfa blökkumenn
til þess að stjórna skæruhern-
aði og öðrum hernaðarátökum
í Suður-Afríku og Rhodesíu
og í Rhodesíu hafa þegar fall-
ið 25 hvítir menn. Er einfalt
að álykta, að ekki verði mönn
um haldið lengi áfram í æf-
ingabúðum, verði ekki Rhod-
esíumálið til lykta leitt, áður
en langt um liður.
Friðsamleg lausn Rhodesíu-
málsins er, eins og nú er kom-
ið málum, algerlega komin
undir Harold Wilson, forsæt-
isráðherra Bretlands. Það er
sú púðurtunna, sem bæði get-
ur splundrað brezka samveld-
inu og komið af stað víðtæk-
um kynþáttaátökum í Afríku,
sem hvorki Rhodes né Lob-
engula sáu fyrir né ætluðust
til, er þeir undirrituðu samn-
ing sinn fyrir u. þ. b. 70 árum.
Kunnur krabbameins
sérfræöingur flýr
ðronirigen, Hollandi, 22. sept
> NTB
STJÓRN Hollands hefur á-
kveðið að veita hæli sem pó.i
tískum flóttamanm austur-
evrópskum lækni og fjol-
skyldu hans, sem þangað
flúðu frá Júgóslavíu. Ekki er
gefið upp nafn læknisins —
né konu hans sem einnig er
læknir, en hann er sagður
kunnur krabbameinssérfræð
ingur og hún lungnasérfræð-
ingur. Börn þeirra tvö, son-
ur og dóttir, eru þrettán og
tíu ára að atdri.
Þau komust til Hollands með
aðstoð slátrara eins, er leyndi
þeim í farangri sínum, þegar
hann fór sem ferðamaður frá
Júgóslavíu. Slátrarinn, T. Wili-
ems, sem er frá Groningen
kynntist fjölskyldu læknisins á
opinberu tjaldstæði í Júgóslav-
íu, þar sem hann var í tjaldi
ásamt konu sxnni. Komust pau
hjónin á .snoðh um, að lækmr-
inn og kona hans væru að reyna
að komast til Bandaríkjanna —
og reyndu að hjálpa þeim að fa
vegabréfsáritun í Trieste. Það
tókst ekki og ákváðu þá Will-
ems hjónin að reyna að launu
læknishjónunum með sér til
Hollandi.
Lækninum og syni hans var
komið fyrir í tarangursgeyms. i
bifreiðar slátrarans en kona
hans og dóttirin leyndust í aftui
sætinu undir allskonar farangr
Þýzk hjón tóku að sér að kom
burt því, sem eftir var, af fai
angri þeirra og komu þau 20
ágúst sl.
Björn Sveinbjörnsson
hæstaréttarlögmaður
Sölvhólsgötu 4., 3. hæð
(Sambandshúsið).
Símar 12343 og 23338.