Morgunblaðið - 24.09.1966, Page 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
Laugardapnr- 24 seot. 1966
Tvær nýjar bækur hjá Skálholti hf:
ísienzk setningafræði
og Egils saga

NÝ BÓK: ÍSLENZK SETN-
INcíARFRÆÐI, eftir dr. Har
ald Matthíasson, menntaskóla
kennara á Laugarvatni, er ný
komin út. Bókaútgáfan Skál-
holt hf gefur bókina út. Önn-
ur kennslubók, EGILS SAGA,
í umsjá Óskars Halldórsson-
ar, námsstjóra, er væntanleg
hjá sama forlagi í byrjun
októbermánaðar.
Báðir eru þessar bækur
gefnar út í handhægu broti
cg jafnt ætiaðar nemendum
sem áhugamönnum.
Hin nýja setningafræði, „ís-
lenzk setningafræði". er tekin
saman að beiðni námsstjóra og
landsprófsdómenda í íslenzku
Hún er um sumt ólík fyrri
kennslubókum í þessari grein
íslenzkunnar. f formála gerir
höfundur grein fyrir þessum
breytingum og segir m.a.: „Ég
tel, að byrjendum í setningafræði
námi sé einkum nauðsynlegt að
öðlast skilning á hvað setning
er, hver munur er á aðal- og
aukasetningu, og hvernig máls-
grein og samfellt mál er byggt
upp. Þess vegna er sleppt að
greina aukasetningar í flokka, en
í þess stað eru aðalsetningar og
aukasetningar skýrðar sem tveir
flokkar, og einnig hvert
er hlutverk hvorra um sig
í málsgrein............ Kafl-
inn um einstaka setninga-
hluta er nokkru styttri en í
þeim bókum, sem kenndar eru
nú. Ég tel hvorki ráðlegt né
nauðsynlegt að kenna byrjend-
um nákvæma greiningu allra
setningarhluta. Nauðsynlegt er
þó að þekkja hina fjóra megin-
hluta setningar, ennfremur eink-
unn, en byrjendum er nóg að
greina aðra setningarhluta í
einu lagi og nefna þá ákvæðis-
orð“. Ljóst er af því, sem hér
hefur verið vitnað til, að setn-
ingafræði Haralds Matthíasson-
ar er mun einfaldari og auð-
lærðari en eldri kennslubækur
um sama efni. Ótalið er þó það
atriði, sem mestu skiptir. Reglur
um greinarmerkjasetningu eru
auðveldari, svo að miklu nemur.
Bókin er 106 bls., en lesmál er
aðeins prentað á hægri síðu
hverrar opnu, svo að hægt sé að
skrifa athugasemdir og minnis-
atriði vinstra megin. Hún er
prentuð í Prentsmiðjunni Odda
hf, en Svpinabókbandið hf sá um
bókbandið.
Á árinu 1965 gaf bókaútgáfan
Skálholt hf. út þrjár kennslu-
bækur í íslenzku fyrir gagn-
fræðaskóla og menntaskóla.
Voru þær ýmist samdar eða bún
ar til prentunar af hinum fær-
ustu skólamönnum. Var leitazt
við að fullnægja nútímakröfum
um gerð kennslubóka, svo s ;m
kostur var á, enda náðu þær
allar talsverðri útbreiðslu þegar
í stað. Á námskeiði fyrir ís-
lenzkukennara í gagnfræðaskól-
um, sem fram fór í Kennara-
skóla íslands nú í septembei,
voru bækurnar kynntar, og
sýnt er, að á komandi vetri
verða þær notaðar miklu víðar
en síðastliðið skólaár. Bækur
þessar eru: Hrafnkels saga
Freysgoða í umsjá Óskars Hall-
dórssonar, cand mag., íslands-
klukkan eftir Halldór Laxness
í umsjá Njarðar P. Njarðvík,
cand. mag. og Mál og mál-
notkun eftir Baldur Ragnarsson,
kennara. Nú í haust sendir
Skálholt hf frá sér tvær kennslu-
bækur að auki, sem fyrr er sagt,
„íslenzka setningafræði" og
„Egils sögu“.
Egils saga er ætluð æðri skól
um og er líkt úr garði gerð og
Hrafnkels saga og íslandsklukk-
an. Textinn er prentaður með
nútímastafsetningu, til þess að
gera hann aðgengilegri ungu
fólki. Orðaskýringar eru neð-
anmáls, en auk þess fylgja verk-
efni flestum köflunum, spurn-
ingar til nemenda um persónu-
lýsingar, stíl, atburðarás og
fleira. Einnig ritar Óskar
Halldórsson formála fyrir sög-
unni, þar sem drepið er á þau
atriði, er ætla má, að nemendur
í æðri skólum þurfi að kunna
skil á.
Á Norðurlöndunum eru skóla-
útgáfur sem þessar algengar og
mikið notaðar i framhaldsskól-
um, en Hrafnkels saga var
fyrsta heila bókmenntaverkið,
sem út kom hérlendis með
þessum hætti. íslandsklukkan
kom næst, en Egils saga —
þriðja ritið í þessum bókaflokki,
sem kallast fslenzk úrvalsrit, —
er fyrsta sagan, sem einkum er
ætluð nemendum í æðri skólum.
Bókin Mál og málnotkun er
nýstárleg kennsluþók við móður-
málskennslu. í inngangsorðum
segir höfundur: „Markmið
bókarinnar er einkum að glæða
málskilning nemenda, vekja þá
til umhugsunar um málið og
notkun þess. Ef til vill mætti
segja, að hún væri eins konar
lítt afmarkað millistig milli
málfræðináms og bókmennta-
lestrar og því tilraun til að J
tengja það tvennt á lífrænni hátt
en almennt hefur verið gert“.
Bókin skiptist í þrjá megin-
kafla, sem skiptast siðan í undir-
kafla, ásamt æfingum. Sem
dæmi um efni þeirra má nefna
markmið málsins, orð og til-
finningar, réttmæti fuilyrðinga,
áróður, samlíkingar, hlutlæg orð
og huglæg, sértæk orð og al-
menn, ritgerðasmíð, stíl, orðtök,
og málshætti.
Dr. Haraldur Matthiasson.
bóka snerti, en einskorða sig við
útgáfu kennslubóka. Jón Böðv-
arsson, cand. mag., hefur tekið
að sér afgreiðslu kennslubóka
forlagsins, og jafnframt verður
hann því til ráðuneytis um val
og gerð kennslubóka.
Kinshasa kvart-
ar yfir þjálfun
málaSiða
Kinshasa, 22. sept. — NTT' —
JUSTIN BOBOKO, utanríkis-
ráðherra Kinshasa, (áður belg-
iska Kongó) hefur skrifað Örygg
isráði Sameinuðu þjóðanna og
beðið það að koma saman og
ræða þjálfun málaliða Moise
Tshombes í portúgölsku nýlend
unum Angola og Mozambique.
Segir í bréfi Bombokos, að
sú staðreynd, að Portúgalir skuli
sjá leiguliðum Tshombes fyrir
þjálfunarstöðvum, sé alvarleg
ógnun við frið í Afríku, því að
vitað sé, að Tshombe hafi safn-
að að sér mönnum i því skyni
að steypa stjórninni í Kinshasa
— Ráðist leiguliðarnir á Kins-
hasa frá portúgölsku nýlendun-
um þýði það styrjöld milli Kins
hasa og Portúgal.
í bréfinu segir, að send verði
nefnd frá Kinshasa til að rök-
styðja kvartanir þessar nánar
og er líklegt talið, að beðið
verði með að ræða málið, þang-
að til hún kemur til New York.
Hins vegar er líklegt, að núver-
andi forseti Öryggisráðsins Nik-
olai T. Federenko, frá Sovét-
ríkjunum ræði málið óformlega
við einstaka fulltrúa ráðsins.
Stefán Jón Árnason
frá Skáidalæk — Kveðja
H A N N lézt 26. apríl sl. með
skyndilegum hætti, en hefði orð-
i’ð 72ja ára í dag. Og þann dag
ætla ég að nota til þess að minn-
ast hans með öfáum orðum, þott
síðbúin séu.
Stefán var fæddur að Brekku
í Svarfaðardal 24. sept. 1894.
Voru foreldrar hans hjónin Árni
Friðriksson og Ingigerður Zóp-
honíasardóttir, bæði af sterku
bergi brotin. Var faðir Árna,
Friðrik bóndi Jónsson í Brekku-
koti talinn frábær að hörkudug.
bæði á sjó og landi. Og kona
hans, móðir Árna, Guðrun
Björnsdóttir frá Jarðbrú, úrvars-
kona, listfeng í eðli og grein4,
Man ég hana gamla, sívinnandi
og síbætandi úr öllum misfellum
hvar sem hún til náði. Og marga
flíkina sá ég hana sníða á rúin-
inu sínu, bæði fyrir heimafóik
og nágrannana. Var hún hin
mesta snyrtikona og smekkvis
hagleikskona, sem allt fór vel úr
hendi. Áttu þau Friðrik nokkur
börn og eiga nú fjölda afkom-
enda, hið mesta dugnaðar- og
myndarfólk.
Kona Árna Friðrikssonar, Ingi-
gerður, var dóttir Zóphoníasar
bónda og skipstjóra á Bakka
Jónssonar, ættuðum innan úr
Glæsibæjarhreppi, og konu hans.
Soffíu Björnsdóttur, bónda í Koci
og á Grund, Björnssonar, og er
sú ætt mjög fjölmenn og kunn
að orkumiklu dugnaðar- og
greindarfólki og heiðvirðu. En
Zóphonías bóndi fórst með skipi
sínu, Hreggvið, í hákarlalega
vorið 1875. Áttu þau Bakka-
hjón nokkur . börn og eiga nú
marga dugmikla afkomendur.
bæði austan hafs og vestan, því
að sonur þeirra einn varð stór-
bóndi vestur í Kanada.
Þau Árni og Ingigerður voru
samvalin og samhent hjón, þót.ú
glæsileg á brúðarbekknum og
reyndust bæði garpar til vinnu.
Hef ég varla séð mann léttan ó
fæti né röskari við fót upp bratt-
ar fjallshlíðarnar, og skíðagaro
ur var hann einn hinn mesti par
á sinni tíð.
Þau hjón bjuggu um árabil í
Gullbringu, og víðar, en lengst
af á Skáldalæk, áttu allmaigt
barna og var Stefán næst elztur
þeirra. Er hann mér minnisstæð-
ur frá unglingsárum fyrir það.
hve fríður ahnn var og prúð-
mannlegur í allri framgöngu. Og
öll voru þau systkin greind og
orkumikil. Gekk Stefán í gagn-
fræðaskólann á Akureyri og
lauk þar námi. sem gaf rétt tií
að setjast í 4. bekk Menntaskól-
ans í Reykjavík Og þangað lagði
Osxar Halldorsson
Sl. vetur var bókin víða notuð
við kennslu i 3. og 4. bekk, seld-
ist upp, en hefur nú verið end-
urprentuð.
Á sýningunni „íslenzk bóka-
gerð 1965“ hlutu 4 af bókum
Skálholts viðurkenningu, þ. á. m.
allar kennslubækur þess fyrir
smekklega og vandaða útgáfu.
• Breytingar hjá forlaginu.
Stjórnarformaður Skálholts
hf, Knútur Bruun, hdl., gat þess
í viðtali við Morgunblaðið, að
framkvæmdastjóri bókaútgáf-
gáfunnar, Njörður P. Njarðvík,
cand. mag., hefði nú látið af
störfum um sinn við fyrirtækið,
þar sem hann tæki nú við lekt-
orsstöðu í Gautaborg. Mundi tor-
lagið því draga seglin nokkuð
saman, hvað útgáfu almennra
Horræn æskulýös-
sjnínj í Danmörku
listaverk evllr 5 unga lista-
meim hafa verið valin héðan
a sýninguiTrS
UM miðjan næsta mánuð hefst
i Lousiana-satninu í Danmörku
norræn æskulýðssýning. Verða
á sýningunni listaverk eftir lista
menn yngri en 30 ára. Hvert
land hefur leyfi til þess að senda
á sýninguna fimm verk eftir 5
listamenn. Þetta er í fyrsia
skipti sem slík sýning fer fram,
en hún verður eftirleiðis haldin
annað hvert ár á Norðurlöndun
um til skiptis.
íslendingar senda á þessa sýn
ingu 17 verk eftir fimm lista-
menn. Dómnelnd deildar Nor-
ræna listabandalagsins hér valdi
þessar myndir og listamenn úr
milli 60—70 myndum, sem bar-
ust inn, eftir 18 unga listameníi.
Listamennirnir fimm, sem valúir
voru héðap, eru: Einar Hákonar-
son, Hreinn Friðfinnsson, Sigur-
jón Jóhannesson, Vilhjálmar
Bergsson og Þórður Ben Sveins-
son. í dómnefndinni er mynd-
irnar valdi voru þeir, Jóhannes
Jóhannesson, Jóhann Eyfells og
Steinþór Sigurðsson.
Verðlaun fyrir beztu mynd-
ina eða myndirnar á sýningunni
eru 30 þús. kr.
hann leið sína, sem ýmsir þá
gerðu, þótt erfitt þætti, sat í
bekkjunum þremur en missti af
námstima vegna heilsubrests og
lauk ekki stúdentsprófi. Fór
hann þá til náms við landbún-
aðarháskólann í Ási og var þar
um tveggja ára skei’ð. Og í Dan-
mörku var hann einnig um tíma
við búnaðarnám og störf. Koin
siðan heim og lagði síðan gjörva
hönd á margt. Unni hann rækt-
unarmálum alla tíð, þótt eKKÍ
gerðist hann beinn starfsmaður
þeirra. Einkum var honum triá-
ræktin mikið hugðarmál og var
þar lesinn og fróður og jafnan
góður stuðningsmaður skógræKt-
arinnar. Hann lét og málefni iðn-
aðar sig miklu skipta, stofnaði
snemma á árum Kaffibrennsia
Akureyrar og rak þáð fyrirtæKi
á annan aratug Einnig var hann
einn af stofnendum bílaverK-
stæðisins Þórshamars o. fl. Hann
sinnti og um tíma umboði-
mennsku við kaupsýslu. En síð-
ustu 20 árin var hann forstjon
Almennra trygginga á Akur-
eyri. Og þar í bæ gegndi hann
ýmsum trúnaðarstörfum, var t.x
um áraþil í stjórn sjúkrahússms
og Rauða krossins. Og mörgum
öðrum nytjamálum léðj hann
holla hönd, enda var hann par
vinsæll og vel látinn maður. V if
hann alla ævi hið mesta pruð-
menni, viðmótsþýður og bros-
hýr, glaður og reifur. og dreng-
ur hinn bezti.
Stefán J. Árnason var tvi-
kvæntur. Fyrri konu sína, Vai-
gerði Guðmundsdóttur, missti
hann eftir stutta sambúð, og var
þáð barnlaust hjónaband. Seinm
kona hans, Helga Ólafsdótrir
Stephensens prests frá Bjarna-
nesi, lifir mann sinn ásamt tvei.o
ur börnum, Valgerði, gift Vú-
hjálmi Árnasyni, og Ólafi, kvænt
ur Helgu Steindórsdóttur. Er Ói-
afur Stefánsson nú forstjóri Ai-
mennra trygginga á Akureyn.
Fyrir rúmlega 3 árum fluttu
þau hjónin, Stefán og Helga. til
Reykjavíkur. Oð á sl. vori, stuttu
áður en Stefán var lagður inn i
sjúkrahúsið, bar fundum okkar
saman. Var hann þá hress i
bragði og barst tal okkar bratt
að því, sem báðum var einkum
minnisstætt heima á æskustöðv-
unum, vorblíðan og sunnanblær-
inn, sem miklu miklu lengir
mundi lifa í minningunni en
kuldaköstin. Og því ætla ég nú
að enda þessi síðbúnu kveðjúorð
með því að vitna til frænda hans.
Jóns Björnssoi.ar skálds (þeir
voru bræðrasynir) þar sem hann
„dreymir“ heim.
„Mið dreymir heim í dalinn
minn,
og dvel þar vorbjart kvöld,
meðan sólin vefur í vestrinu
sín vafurlogatjöld,
og blómin drekka daggirnar
og dagurinn missir völd“.
í guðs friði.
SS.