Morgunblaðið - 14.10.1966, Blaðsíða 11

Föstudagur 14. «kt. 1966
MORCUNB* 40 fÐ
11
♦
Krists burð og það eru þeir,
sem Rómverjar hitta þar fyrir er
þeir koma til Engiands um miðja
siðustu öldina fyrir Krist. Þá
þegar festir rómversk menning
þar rætur. Rómverjar byggja
kastala og hallir og þeir leggja
vegi um landi'ð þvert og endi-
langt, sem síðar áttu eftir að
verða til að greiða fyrir her-
ferðum víkinganna.
Engilsaxar byrja að gera her-
hlaup á England þegar á dög-
um Rómverja og smátt og smátt
taka þeir sér búsetu í landinu,
en Keltar hrökkva undan þeim
vestur á Wales og Cornwall og
yfir á írland, eða eru kúgaðir
og drepnir. England verður síð-
an algerlega engilsaxneskt land
og þarna rís upp bændaþjóðfé-
lag, en innflytjendurnir komu
aðallega frá héruðunum þar
sem nú er norðanvert Þýzka-
land og suðurhéruð Danmerk-
ur. Þeir leggja niður sjóferðir
og byggja upp menningarþjóð-
félag, endurreisa kristni, sem
hvarf með Rómverjum, er yfir-
gáfu landið að fullu um 400 e.
Kr. Það eru munkar Benedikt-
inareglunnar sem reisa hina bók
legu menningu á Englandi og
er Beda þeirra merkastur fyrir
söguritun sína um 700. En land-
ið er lítt varið. Borgarlíf verð-
ur fábreytt með því að Engil-
saxar eru litlir sjófarendur.
London verður til einskis nýt,
sem vegna legu sinnar, átti eft-
ir að verða einhyer voldugasta
verzlunar- og menningarmið-
stöð Vestur-Evrópu. Hún tekur
ekki endurreisn fyrr en á 8.
öld, en hafði verið orðin glæsi-
leg borg á tímum Rómverja á
Englandi.
Landfð er því opið fyrir vík-
ingum, þegar þeir taka að
herja frá norðanverðri Evrópu
vestur yfir Norðursjóinn. í vík-
ingaferðunum eru ungir menn
og hraustir og miklir sjófarend-
ur og ekkert stendur fyrir þeim.
Þeir eru stríðsvanir og vel bún-
ir að vopnum, svo illa búnir
bændur standa lítt fyrir þeim
á Englandsströndum. Fyrst í
stað láta víkingarnir sér nægja
að gera strandhögg, ræna og
drepa og flytja á brott með sér
þau verðmæti sem þeir finna
og hneppa fólkið í þrældóm.
En síðar fara víkingarnir í leið-
angra með það fyrir augum að
setjast að á Englandi og þeir
korna þar upp stóru ríki, sem
nefndist Danalög. Svo langt
gengur að foringi þeirra er tek-
inn til konungs yfir Englandi.
Þó fer aldrei svo, a'ð eitt vald
nái til að sameina allt England,
þannig að það standist utanað-
komandi árásir. Það er fyrst
Haraldur Guðinason, sem virð-
ist hafa náð svo tökum á jörl-
•um landsins að þeir fylgi hon-
um að mestu óskiptir og með
oíurlítið meiri gætni má telja
líklegt að honum hefði tekizt að
halda landinu þannig að Vil-
hjálmur bastarður hefði aldrei
ná'ð þar fótfestu. Svo virðist,
þegar atvikin eru skoðuð úr
fjarlægð, að ólánið hafi elt Har-
ald Guðinason konung á örlaga
stund meðan lánið lék við Vil-
hjálm bastarð, og hafi það gert
gæfumuninn.
Normannahertogar, eða Rúðu
jarlar, eru komnir af Göngu-
Hrólfi, sem talinn er hafa verið
norskur víkingur og fékk auk-
inefni sitt sökum þess hve stór
hann var, svo enginn hestur gat
foorið hann. Með honum voru
norrænir víkingar og settust
þeir að í Normandy, samlög-
uðust hinni frönsku bændaþjó'ð
og sátu í náð Frakkakonungs og
sem trúfastir undirsátur hans,
eh þó með mjög miklu sjálf-
stæði og nær óskoruðu sjálfsfor
ræði. Vilhjálmur kemur til
valda 8 ára að aldri við lát föð-
Vilhjálmur bastarður.
ur síns. Það er að ósk Róberts
jarls, og að heitbundnu loforði
greifa hans, að hann skuli
taka við hertogadæminu, er
hann hafi aldur til — Heit
eru þá í Frakklandi hátt
metin og trauðla gengið á þau.
Hinsvegar er svo komið, er Vil-
hjálmur hefur aldur til, að upp
reisn er hafin í hertogadæminu
og er hans fyrsta ganga sú, að
ganga milii bols og höfuðs á
uppreisnarmönnunum og nýtur
tekinn til fanga af Gay, greifa
af Ponthieu, sem var undir-
sáti Vilhjálms. Var Haraldi
kastað í dyflissu, en Vilhjálmi
bárust fregnir af atburðinum.
Skipaði hann þegar að Harald-
ur skyldi laus látinn og færður
á sinn fund. Tók hann honum
vel og var Haraldur hjá honum
í góðu yfirlæti langa hríð og
fór jafnvel í herför með hon-
um og er framganga hans
mjög rómuð í þeirri ferð. Svo
trúnað megi á hann leggja. Hitt
er vitað, að Haraldur lét hans
aldrei getið er hann kom til
Englands aftur. Hallast menn
að því að hér hafi verið um
nauðungareið að ræða.
Enn er sagt, að Vilhjálm-
ur hafi fastnað Haraldi
dóttur sína Alísu, sem þá
var enn barn að aldri, en festar
málin skyldu látin bíða nokk-
urt skeið. Þá segir í Heims-
kringlu að kært mjög hafi orð-
ið með þeim Haraldi og Matt-
hildi hertogaynju og þar með
að Vilhjálmur hafi slegið hana
til bana með spora sínum er
hann hélt í herförina til Eng-
lands. Það mun þó ekki rétt, því
talið er að samfarir þeirra hafi
verið góðar utan hvað uppá-
haldssonur hennar, Róbert, síð-
ar hertogi af Normandy, olli
misklíð í hjónabandinu, en hann
gerði hvað eftir annað upp-
reisn gegn föður sínum. Matt-
hildur var krýnd Englands-
drottning og hún dó 2. nóvem-
ber 1083 og var jarðsett í Caen.
Þá er sagt að Vilhjálmur hafi
grátið viðstöðulaust í marga
daga, og hafi það sýnt hve
mjög hann tregaði drottningu
sína.
★
Hinn 5. janúar 1066 dó Ját-
varður góði og daginn eftir
var Haraldur Guðinason krýnd
ur. Með því hefst hið ör-
lagaþunga ár. Tósti jarl, bróð-
ir Haraldur, finnur sér mis-
boðið og sezt á svikráð við
hann með för sinni til Dan-
merkur og Noregs, sem endar
með því, að Haraldur harðráði
býst í herför til Engkmds sum-
arið 1066. Sagt er að hann hafi
haft um 300 skip og hafi herjað
með Englandsströnd en gengið
á land við Humberfljót með
Oktobermanuður, hmn kaldi manuður eða vínmánuður. Myndin er úr engilsaxnesku alman-
aki og synir myndsviðið menn á fálkaveiðum. Þá íþrótt hefir Haraldur Guðinason stundað
þvi víðasthvar er hann sýndur á myndum með fálka á hendi.
hann til þess stuðnings Frakka-
konungs. — Hann nær smátt
og smátt víðtækum völdum,
færir út hertogadæmi sitt,
mægist við volduga nágranna
og sýnir loks sjálfum Frakka-
konungi í tvo heimana með því
að heyja við hann orrustur
aðra árið 1054 en hina
1058 og vinna sigur. Vil-
hjálmur hefir einnig ráð
kirkjunnar í sinni hendi.
Hálfbræður hans tveir eru með
al nánustu herforingja hans,
Odo biskup af Bayeux og Ro-
bert af Mortain svo og William
Fitz-Osbern, en hann og Odo
voru af seinna hjónabandi móð
ur Vilhjálms er giftist Baldvin
af Conteville. Vilhjálmi hélzt
upp a'ð giftast Mitthildi, dóttur
Baldvins greifa af Flandern,
þrátt fyrir bann páfa. Sýnir
það hvor völdin hafði meiri.
Sem fyrr segir gerði Vil-
hjálmur tilkall til brezku krún
unnar, er hann byggði á loforði
Játvarðs góða við sig, en hann
sat í boði Englandskonungs á
sama tíma og Godvin jarl og
synir hans voru í útlegðinni. í
annan stað kvað hann Harald
hafa svarið sér trúnaðareið, er
Haraldur var í heimsókn í
Normandy.
Þannig bar við eitt sinn, er
Haraldur var á siglingu á
Ermarsundi, að hann hreppti
storm og rak hann að ströndum
Normandy og var hann þar
segir að Vilhjálmur hafi látið
hann sverja sér hollustueið,
meðan á dvölinni stóð. Ekki
eru sagnfræðingar á eitt sáttir
um gildi þessa eiðs eða hvern
18000 stríðsmenn. Hélt hann til
borgarinnar York en á leiðinni
var fyrir honum mikill her
Edwins jarls af Mercia og
tókst þar orrusta mikil en vík-
ingar sigruðu. Haraldur hélt
nú til York og segir að þar hafi
víkingum verið vel fagnað, því
þar voru margir af Norður-
landabúum, þeim er stofnað
höfðu Danalög.
Nú varð Haraldur Guðinason
að búast skjótt til varnar og
halda norður móti nafna sín-
um harðráða. Hafði Haraldur
Guðinason setið í Lundúnum
og átt von árásanna, Vilhjálms
að sunnan og Haraldar að norð-
an. Talið er að Haraldur hafi
farið frá London um 13. sept-
ember og að her hans, sem fór
stækkandi eftir því sem lið
bættist í hann á norðurleið-
inni, hafi farið 350 km. á 9
dögum. Hermenn Englendinga
voru þá nær eingöngu fót-
göngulið.
Hverjar sagnir gleggstar
eru um, hvernig þeir hittust
nafnarnir og hver viðskipti
urðu með þeim áður en orr-
ustan hófst, skal ósagt látið.
Hitt má telja víst að her Har-
aldar Guðinasonar hafi komið
her Haraldar harðráða að
óvörum og að skyndiárás
Englendinganna hafi ráðið
niðurlögum víkingahersins.
Orrustan stóð hinn 25. septem-
ber við Stanford Bridge og
þar féll Haraldur harðráði,
eftir að hafa fengið ör á háls-
inn. Her hans var strádrepinn
en fáir komust undan á flótta,
svo eftir voru aðeins
menn til að búa 25 skip og
halda á brott. Víst má telja að
mikið mannfall hafi einnig
orðið í her Englendinga, en
einmitt í sama mund og Har-
aldur konungur Guðinason
fagnaði sigri bárust honum
fregnir af landtöku Vilhjálms
bastarðar við Pevensey á Suð-
ur-Englandi og var því hvorki
til setu né veizlu boðið lengur.
Síðari grein fjallar um undir-
búning að herför Vilhjálms
og er hið fræga Bayeux-teppi
gleggsta heimildin um það. Svo
og segir frá orrustunni við
Hasting og afleiðinaum hennar.
— vig.
I norskri útgáfu af Heimskringlu, gefin út í Oslo árið 1900, er þessi mynd af því, þegar Harald-
ur konungur harðráði hefur fengið örina í hálsinn í orrustunni við Stafnfurðubryggjur. Báðir
falla þeir nafnarnir og konungarnir, Haraldur Guðinason og Haraldur harðráði fyrir örvum,
annar fær örina í augað, hinn í hálsinn.
Orrustan viö Hastin

arum