Morgunblaðið - 26.10.1966, Blaðsíða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Miðvikudagur 26. okt. 1966
Lögð verður áherzla á að halda áfram
stækkun fávitahælis í Kópavogi
— IUikilsverðar umbætur á þessu sviði í frv. ríkisstjórnarinnar
— Kaflar úr ræðu Jóhanns Hafsteins, heil-
brigðismálaráðherra á Alþingi
Á FUNDI neðri deildar Alþingis
í gær var frv. ríkisstjórnar-
innar um fávitastofnanir til 1.
umræðu og flutti Jóhann Haf-
stein, heilbrigðismálaráðherra þá
ítarlega ræðu um þróun þessara
mála hér á landi, ástand og
horfur. Fara hér á eftir nokkrir
kaflar úr ræðu heilbrigðismála-
ráðherra:
Aður en ég kem að efni þessa
frv., sem hér liggur fyrir um
fávitastofnanir, er rétt að gefa
örstutt yfirlit yfir fávitahælis-
rekstur ríkisins, en það er í stór
um dráttum þannig, að fyrir 20.
desember 1941 keypti ríkissjóður
af læknishéraðsstjórn Klepps-
járnsreykjalæknishéraðs læknis-
bústað á Kleppjárnsreykjum, sem
þá var verið að leggja niður sem
slíkan og svo jörðina Kleppjárns
reyki. Og fyrst var þar rekið
dvalarheimili ungmenna, en í
október 1943 er húsið autt og þá
kemur fram sú hugmynd, að
setja þar á stofn fávitahæli. í
bréfi heilbrigðismálanefndar dag
sett 12. janúar 1944 segir að
heilbr.m.n. hafi ákveðið að setja
á stofn fávitahæli á Kleppsjárns
reykjum, og hefur það verið í
undirbúningi um nokkurt skeið
og mun hælið taka til starfa inn
an fárra daga. Þar er siðan rek-
ið fávitahæli til sumarsins 1958,
en þá flutt á Kópavogshæli. Kven
félagið Hringurinn stofnsetti fyr-
ir löngu síðan hressingarhæli fyr
ir berklasjúklinga og rak það
fyrir eigin reikning. Með bréfi
dags. 14. marz 1939 færir land-
læknir heilbrigðismálaráðherra
það skilaboð eigenda Kópavogs-
hælis, að þeir bjóðist til þess að
afhenda ríkinu að gjöf hælið,
þ.e. húseignina með öllu innan-
stokks. Og gjöfin var þegin og
tekið við henni um áramótin
1939—1940. Kópavogshælið var
fljótlega tekið undir holdsveikis
sjúklinga, en í bréfi dags. 24.
maí 1945 setur landlæknir fram
þá hugmynd. að Kópavogshælið
verði framtíðarstaður fyrir fá-
vitahæli ríkisins og Kleppjárns-
reykjahælið smám saman lagt
niður og vistmenn fluttir í Kópa
vogshæli og þar reistar sérstak-
ar byggingar fyrir fóvitahæli. Þá
voru á holdsveikraspítalanum 10
sjúklingar og því taldi landlækn-
ir æskilegt, að önnur'stofnun rísi
upp á staðnum samfara því, að
holdsveikraspítalinn dragist sam
an. í bréfi til landlæknis dags.
16. júlí 1945 samþykkir ráðuneyt
ið tillögu hans um fávitahælið
í Kópavogi og heimilar honum
í samráði við húsameistara ríkis
ins að undirbúa, að reistir verði
þegar 1945 skáli fyrir allt að 20
fullorðna fávita, karlmenn, og
verði hann settur niður með hlið
sjón af því, að hælinu í Kópa-
vogi verði smátt og smátt breytt
í fullkomið fávitahæli. Það mun
samt lítið hafa gerzt í þessu
máli eftir þetta, því að 6. janúar
1949 skrifar ráðuneytið land-
lækni og leggur fyrir hann að
hlutast þá þegar til um, að húsa
meistari ljúki þegar teikningu að
einni deild fávitahælisins og í
bréfi ráðun. dags. 20. júní 1949
er húsameistara falið að hefja
hið fyrsta byggingu skála fyrir
fávitahælið í Kópavogi. Bygging
arframkvæmdirnar eru síðan
hafnar það sumar og standa yfir
við þann skála þangað til 1953.
Með bréfi dags. 18. febrúar 1952
er síðan lagt fyrir húsameistara
að hefja undirbúning að öðrum
skála sams konar og sá fyrri.
Rekstur fávitahælis hefst síðan
í Kópavogi 13. desember 1952
með því, að önnur deildin í fyrsta
skálanum tekur til starfa, en síð
ari deildin tekur síðan til starfa
nokkrum mánuðum síðar og þá
er hvor deild ætluð 15 vistmönn
um. Siðari skálanum var ekki
lokið fyrr en á árinu 1958 og
tekur til starfa að hluta 17. júní
það ár og um það leyti er
Kleppjárnsreykjahælið lagt nið-
ur og vistmenn fluttir þaðan í
Kópavogshælið. Síðan hefur ekki
verið fyrr en nú, aukið við vist-
mannarými í Kópavogshæli, en
hælið er talið rúma 81 vistmann,
en oftast höfðu þá verið 100—
115 vistmenn og í árslok 1964
voru rúm í notkun í hælinu 113.
Með bréfi dags. 26. júlí 1963
heimilaði ráðun. að reistar verði
3 hælisdeildir, sem hver rúmi
15 vistmenn og tveim af þessum
deildum var lokið á s.l. hausti,
og það er gert ráð fyrir, að sú
þriðja ætti að geta tekið til starfa
von bráðar. Kostnaður við þess-
ar deildir verður sennilega ekki
undir 20 millj. kr. og greiðist
svo til alveg af styrktarsjóðnum,
verður sennilega röskar 20 millj.
kr. Með bréfi dags. 20. apríl 1965
samþykkir ráðun. till. bygginga-
nefndar hælisins um næstu á-
fanga í hælisbyggingum, það eru
vinnustofur, verkstæði, kennslu
stofur og leikstofur fyrir sjúk-
linga, vinnustofur lækna, rann-
sóknarstofur, skrifstofur og al-
menna afgreiðslu, eldhús fyrir
stofnunina, borðstofu fyrir starfs
fólkið og tvær sjúkradeildir fyrir
börn. í hvaða röð þessar bygg-
ingar verða byggðar eða hvenær
fé verður fyrir hendi til þeirra
liggur ekki að öllu leyti fyrir
enn.
Land það, sem hælið stendur
á, er tilheyrandi þjóðjörðinni
Kópavogi ,og með bréfi dags.
27. júlí 1939 afhenti atvinnumála
ráðh. heilbrigðisnefnd óráðstaf-
að land jarðarinnar til afnota
fyrir fávitahæli. Land þetta tak-
markast af Hafnarfjarðarvegi,
Kópavogsbraut, Urðarbraut og
sjó, auk þess sem hælið hefur
yfir að ráða Kópavogslandi aust
an Hafnarfjarðarvegar. Kvenfé-
lagið Hringurinn hafði búrekstur
í Kópavogi með hælisrekstrinum.
1948 keypti ríkið þann rekstur
og hefur búið síðan verið á veg-
um ríkisspítalanna. Rekstri hælis
ins er hagað á sama hátt og ann
arra ríkisspítala. Stjórnarnefnd
ríkisspítalanna og skrifstofur
þeirra sjá um reksturinn. Dag-
gjöld vistmanna hafa verið þar
hin sömu og Vífilsstaðahæli og
Kleppsspítala og s.l. ár eða árið
1964 er átt við þarna, var út-
koman á rekstri heimilisins þann
ig, að segja má, að það hafi stað
ið undir sér fjárhagslega, en ann
ars er reksturshalli greiddur af
ríkissjóðnum. Samkv. 1. um ríkis
framfærslu sjúkra manna og ör-
kumla greiðir ríkið 80% af dag-
gjaldi vistmanna, en sveitarfélag
þeirra 20%. Þessu hæli stjórnar
forstöðumaður, nú Björn Gests-
son, og jafnframt er þar yfir-
læknir. Það er nú kona Björns,
Ragnheiður Ingibergsdóttir, og
hafa þau hjón sérstaklega lært
til slíkra starfa. Starfslið hælis
ins er sennilega nálægt 70 manns
nú og gæzla á umönnun vist
manna að mestu leyti í höndum
svonefndra gæzlusystra, en það
eru stúlkur, sem til þessa starfs
eru þjálfaðar í hælinu sjálfu.
Þegar teknar voru til starfa hin
ar tvær nýju deildir á s.l. hausti,
hafði ég aðstöðu til að skoða
þetta hæli og verður að segja,
að það er allt með hinum mesta
myndarbrag og þar hefur verið
unnið af mikilli framsýni, enda
eftir fyrirframgerðum áætlunum
og búið þannig að þessu sjúka
fólki, sem þarna á hlut að máli
eins og verður bezt á kosið, að
því að ég hygg. Og ég tel, að
þeir eigi miklar þakkir skildar,
sam hafa veitt forstöðu rekstri
hælisins og einnig byggingar-
nefndin, sem hefur séð um og
hefur haft með höndum bygg-
ingarnar.
Nú var það eins og fram kem
ur í grg. þessa frumv. í nóv.
1965, að ég skipaði þriggja manna
nefnd til þess að endurskoða lög
um fávitahæli. En Benedikt
Tómasson skólayfirlæknir var for
maður nefndarinnar. Björn Gests
son forstöðumaður fávitahælis-
ins í Kópavogi, annar nefndarm.
Hrafn Bragason, lögfræðingur,
sem var skipaður af menntamála
ráðuneytinu.
Það kemur fram í grg. frv.
hvernig ástandið er í þessum
málum nú hjá okkur. Það er að
visu sagt svo, að þar sem skýr-
ingin á fávitahætti er á reiki og
allmargir lenda á mörkunum, er
örðugt að meta tíðni hans og þá
einkum að bera saman tíðnina
í löndum, en eftir því, sem næst
verður komizt, mun hún svipuð
hér á landi og í grannlöndunum.
segir nefndin sem undirbjó frv.
og eftir að hafa nánar gert grein
fyrir henni er það skoðunin, að
samkv. því, sem bezt verður vlt-
að, þyrfti að vera til fávitahæli
hér fyrir allt að 400 manns, til
þess að halda í við fólksfjölgun,
þyrfti að auka við 7—8 rúmum
á ári eða sem svarar einni hælis
deild annað hvert ár.
Samkv. þessum niðurstöðum
er mikil vöntun á rými fyrir fá-
vita hér og þess vegna enn lögð
áherzla á að halda áfram af
miklum krafti þeim áætlunum,
sem liggja fyrir um áframhald-
andi stækkun og byggingu fávita
hælisins í Kópavogi.
Stofnun Styrktarsjóðs vangef-
inna hefur orðið til mikillar bless
unar og það hefur á undanförn-
um árum úr þessum sjóði runn-
ið verulegar fjárhæðir til þess
að byggja fávitastofnanir bæði
ríkisins og til styrktar fávita-
stofnunum, sem einstaklingar
hafa beitt sér fyrir að reisa. Ég
vil, til upplýsingar í þessu sam-
bandi, geta þess, að samkv. árs-
reikningum sjóðsins 1958—1963
hér segir: í Kópavogshæli 26
hefur honum verið ráðstafað sem
millj. 100 þús. kr., í Lyngás, þ.e.
dagvistarheimili 800 þús., í Skála
tún 11 millj. 700 þús. kr., í Sól-
heima 5 millj. 178 þús. kr., og
í Tjaldanes 1 millj. 500 þús. kr.
eða samtals 45 millj. 278 þús. kr.
Ég vil aðeins víkja að 6. gr.
sérstaklega, sem er nýmæli; að
heimila Lyngás, sem er rekið
af Styrktarfélagi vangefinna,
það er eina dagheimili sinnar
Jóhann Hafstein.
tegundar í landinu og það má
segja, að þarna muni af ákvörð
un 6. gr. leiða kannski nokkuð
kostnaðarauka fyrir ríkið, en á
það er að líta, sem kemur fram
í ath.s. nefndarinnar sem samdi
rfv. við 6. gr., að þó að hækki
að sjálfsögðu greiðslur úr ríkis
sjóði frá því, sem nú er samkv.
þessari gr., verða þau engu að
síður miklu lægri en þær myndu
verða, ef börnin í Lyngási væru
á fávitahæli.
Ég vil leyfa mér að mega
vænta þess, að með þessu frv.
sé fenginn viðunandi rammi lög-
gjafarinnar, til þess að starfa
eftir á sviði þessara mála og
þegar einnig er höfð í huga ; ú
tekju öflun, sem til er með öðr-
um lögum. Að sjálfsögðu yrði
vel tekið öllum ábendingum hér
í þessari hv. d., og frá þeirri n.,
sem fær málið til meðferðar,
sem gæti orðið til bóta á þsssu
frv., en ég vil leyfa mér að mega
vænta þess, að um það geti
engu að siður orðið gott sam-
komulag og því verði tryggður
framgangur á þessu þingi.
Rœtt um bráðabirgðalög vegna þjónadeilunnar á Alþingi:
Lögin skáru á hnát, sem
stefndi ferðamálum í hættu
— sagði Ingólfur Jónsson, samgöngu-
málaráðherra á t>ingfundi i gær
Á FUNDI neðri deildar í gær.
urðu harðar umræður um stað- ]
festingu bráðabirgðalaga frá í
sumar, en þau voru sett til lausn-
ar þjónadeilunni víðfrægu. Efni
brbl. er, sem kunnugt er, á þá
leið, að deilunni var vísað til
gerðardóms, er Hæstiréttur skip-
aði.
Ingólfur Jónsson (S): Frv. það,
er hér um ræðir, er flutt til stað-
festingar brbl. til lausnar deilu
framreiðslumanna og veitinga-
manna.
Það hefur verið rætt mikið um
þetta mál, og' ég ætla, að allir
þingm. hafi fengið bréf frá fram-
leiðslumönnum um þetta mál,
þar sem þeir skora á hv. alþm.
að fella þetta frv., sakir þess
að þau hafi verið gefin út að
nauðsynjalausu. Ef til vill hafa
fleiri slíka skoðun á málunum,
en þeir, sem gerst þekkja til,
telja, að brýna nauðsyn hafi bor-
ið til að stöðva þessa deilu, þar
eð hún kom upp um háanna-
tímann, þegar ferðamanna-
straumur var hvað mestur.
Vel getur verið, að einhverjir
segðu sem svo, ferðamenn hefðu
vel getað komið, þótt deilan
hefði ekki verið leyst, því að
framreiðslumenn hafi boðið nauð
synlega þjónustu, og því hefði
verið hægt að veita ferðamönn-
Ingólfur Jonsson.
um nauðsynlega þjónustu. Ég
kynnti mér þetta mál, og í ljós
kom, að undanþágurnar nægðu
ekki til, að hægt væri að taka á
móti ferðamönnum eins og vera
ber. Ferðamannastraumur hing-
að til lands, hefði stöðvast að
mestu, sbr. umsögn flugfélag-
anna, ferðaskrifstofa og ferða-
málaráðs.
Bráðabirgðalögin kveða svo á,
að deilan verði leyst með gerð-
ardómi, sem kvæði á um kaup
og kjör framreiðslumanna. Störf
um þessa dóms er enn ekki lokið
en fer senn að ljúka.
Það væri ekki ástæða að fara
fleiri orðum um þetta mól, ef
ekki lægi fyrir téð bréf fram-
reiðslumanna. Vegna þess tel ég
rétt að greina nokkuð nánar frá
því, hvernig málin stóðu, og færa
rök að, hvernig farið hefði, ef
ekkert hefði verið gert.
Eins og ég gat um áðan, hefur
ferðamannastraumur aukist mik-
ið hin síðari ár, enda hefur
margt verið gert til að laða þá
að. Fjöldi gistirúma í landinu
hefur stóraukizt, og skólar hafa
verið teknir í notkun að sumar-
lagi, til að hægt hafi verið að
taka á móti fleiri gestum. Ferða-
málaráð, sem stofnað var 1964
hefur og unnið þarft verk.
Árið 1950 var tala ferðamanna
hingað 4383, en er nú 1965 kom-
in upp í 28.879. Gjaldeyristek.iur
af ferðamönnum voru 1950 kr.
845.134, en eru 1965 orðinn 82
millj. 107 þús. kr., þannig að við
höfum nú talsverðar tekjur af
ferðamönnum. Það er því tals-
vert í húfi, að eyðileggja ekki
þann góða árangur, sem náðzt
hefur í þessum málum.
Lögin, sem sett eru til lausnar
deilunni, sem ekki er raunveru-
leg kjaradeila, er ekki stefnt að
öðrum aðilanum, því enginn veit
fyrirfram, hvernig dómurinn
hljóðar. Lögin skáru á hnút, sem
Framhald á bls. 27.