Morgunblaðið - 12.01.1967, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR 1967,
13
Viðreisnarstjórnin hefir markað tíma-
mót í stjórnmálum landsins
Eftir Jóhann Hafstein, dómsmálaráðherra
Aðdragandi viðreisnar
En hefur þá viðreisnarstjórn-
in raekt vel sitt forus tnhlutverk
og kem ég nú að þeirri spu»rn-
ingu.
Við skiulum athuga sivoitítið að
draganda að myndun viðreisn-
arstjórnarinnar. Þegar vinstri
stjórnin gafst upp, þá var það
vegna þess að verðbólgan var
orðin óviðráðanleg, eftir því
sem Hérmann Jónasson sagði,
og efnahagsmálaráðunatur rík-
isstjórnarinnar sagði: „Við
erum að fara fram af brún-
ánni í efnahagsmálum“, verð-
bólgan var orðin svo geigvæn-
leg.
Verðstöðvun í bili
Alþýðuflokksstjórnin, sem
tók við, og var studd af Sjálf-
etæðisflokknum, lýsti því yfir,
að fyrsta verk hennar mundi
verða að stöðva verðbólguna
til bráðabirgða. Öðru verkefni
var lýst yfir, og það hafði
Sjálfstæðisflokkurin gert að
Bkilyrði fyrir stuðningi sínum
við ríkisstjómina: að stjóm-
árskrá íslands yrði breytt, sett
ný kjördaemaskipun og kosn-
ingalöggjöf.
Vísitalan var orðin 220 stig,
þegar vinstri stjómin lognað-
Ist út af. Þá var skoðun efna-
hagssérfræðinga vinstri stjóm
arinnar, að hún myndi á næstu
9-10 mánuðum fara upp í 270
ítig. En vísitalan var stöðv-
uð og færð niður. Verðlag-
tð var stöðvað fyrir tilhlutan
þessarar stjómar með stuðn-
ingi Sjálfs t æð isflokksins. Þann
ig vac fyrira loforðið efnt.
Kjördaemabreytingin
Hitt loforðið var líka efnt.
I>að var sett ný stjórnarskrá
Bumarfð 1959, og allþingiskosn-
Sngar um haustið, eftir að búið
var að setja nýja kosiúngalög-
gjöf, samkv. feinni nýj.u stjórn-
»rskrá. Eftir kosningamar tók
»vo við stjóm Ölafs Thors,
við reisxvarstjórnin, sem köiluð
hefur verið. En þessi lög-
gjöf, stjómarskrárbreytingin
og kosningalöggjöfin, eru með
•lmerkustu löggjöfum síðari
ára á Islandi og munu eiga
•ftir að haía einna víðtækust
áhrif til mótunar íslenzks þjóð-
lífs á komandi árum. Út í þá
sálma yrði of langt mál að
fara, en það var komið í þess-
um efnum í alvarlegasta öng-
þveiti, þegar 1 og 2 og 3 at-
kvæði réðu úrslitum í pínu-
litlum kjördæmum víðsvegar
á landinu. í mörgum þeim kosn
ingum hafa að líkum gerzt
sögur, sem er bezt að gleyma
og hafa sem minnst orð á og
fæstir kannske vita um, en
hin gamla og brenglaða kjör-
dæmaskipun var undirrót sið-
leysis og siðspillingar í íslenzku
þjóðfélagi.
ur um langt skeið lifað um
efni ■ fram, að hættulega mik-
ill halli hefur verið á við-
skiptum þjóðarinnar við út-
lönd, tekin hafa verið lán
erlendis til þess að greiða
þennan halla og að erlend lán
til stutts tíma eru orðin hærri
en heilbrigt verður talið.
Munu tillögur ríkisstjórnarinn-
ar miðast Vvið að. ráðast að
þessum kjarna vandamálanna,
þar eð það er meginstefna rík-
isstjórnarinnar að vinna að
því, að efnahagslíf þjóðarinn-
ar komist á traustan og heil-
brigðan grundvöll, þannig að
skilyrði skapist fyrir sem ör-
astri framleiðsluaukningu, all-
ir hafi áfram stöðuga atvinnu
og lífskjör þjóðarinnar geti í
Viðreisnarstefnan
mörkuð
Það er sem sagt eftir kosn-
ingarnar 1959, sem Ölafur
Thors myndar sína síðustu
ríkisstjórn og núverandi stjórn
arflokkar taka höndum sam-
an, Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn. Og hver
var jþá stefnan, sem var
lýst yfir? Því hefur oft
verið haldið fram af stjórn-
arandstæðingum, að viðreisn-
arstjómin hafi lofað að stöðva
alveg vei’ðlbólguna en verðlbólg-
an hefur, eins og við vitum,
haildið áfram að vaxa. Þar sem
ríkisstj. hafi svikið þetta lof-
orð, þá hafi henni borið að
segja af sér. Bn þetta er ó-
satt, því slíka yfirlýsingu gaf
þessi ríkisstjórn ekki.
Yfirlýsing við stjórnar-
myndun
Ólafur Thors lýsti eftirfar-
andi yfir á Alþingi 20. nóv-
ember, þegar ríkisstjómin tók
við, um meginsitefnu hennar.
Að undanförnu hafa
sérfræðingar unnið að ítarlegri
rannsókn á efnahagsmálum
þjóðarinnar. Skjótlega eftir að
þeirri rannsókn er lokið mun
ríkisstjórnin leggja fyrir Al-
þingi tillögur um lögfestingu
þeirra úrræða, er hún telur
þörf á. Athuganir hafa þó þeg-
ar leitt í Ijós, að þjóðin hef-
□-
-a
Önnur grein
□-
-□
yiðreisnarstjómin á fyrsta ríkisráðsfundinum 1959. Talið frá vinstri: Gunnar Thoroddsen
fjármálaráðlierra, Ingólfur Jónsson landbúnaðarráðherra, Bjarni Benediktsson dómsmála-
ráðherra, Ólafur Thors forsætisráðherra, Birgir Thorlacius ríkisráðsritari, Asgeir Asgeirs-
son forseti íslands, Guðmundur 1. Guðmundsson utanríkisráðherra, Emil Jónsson, sjávarút-
vegsmálaráð'herra og Gylfi I*. Gíslason menntamálaráðherra.
ur úr eftirspurn og stuðlar
að því að skapa minni verð-
bólgu. Þanriig mætti lengi
telja. Ríkistjórnin hefur stuðl-
að eftir megni að því, að ekki
skapaðist kapphlaup á milli
kaupgjalds og verðlags og
fyrsta ráðstöfunin, sem gerð
var í því sambandi, var að
afnema sambandið á milli vísi-
tölunnar og kaupgjaldsins, hið
sjálfvirka samband, sem þar
var á milli.
Síðan hefur ríkisstjórnin
hvað eftir annað áréttað þessa
meginstefnu sína, sem ekki
felst í loforði um það, að eng-
in gerði þjóðinni grein fyrir
„úttektinni“ á þjóðarbúinu
fyrir opnum tjöldum og sendi
um gjörvalt land greinargerð
fyrir sinni nýju stefnu í bækl-
ingi, sem nefndur var „Við-
reisn“. Andstæðingum okkar
var ákaflega illa við að send
skyldi út á meðal þjóðarinnar
slík greinargerð og töldu að
við hefðum eiginlega ekki rétt
til þess að fara þannig með
ríkisfé. En- ég held, að nær
væri að skylda sérhverja rík-
isstjóm til þess að gera fólk-
inu grein fyrir því, sem við-
komandi ríkisstjórn stefnir að
og hefir lofað að gera fólkinu
grein fyrir. 1 upphafi þessa
bæklings segir m.a.: v
„Þegar stjórnin og stuðn-
ingsflokkar hennar höfðu
kynnt sér þessar athuganir og
niðurstöður sérfræðinganna
var ákvörðun tekin um, að rík
Tveir forsætisráðherrar

framtíðinni enn farið batnandi.
í því sambandi leggur rikis-
stjómin áherzlu á að kapp-
hlaup hefjist ekki á nýjan leik
milli verðlags og kaupgjalds
og þannig sé haldið á efna-
hagsmálum þjóðarinnar, að
ekki leiði til verðbólgu.“ Eg
fullyrði, að ríkisstjómin hefur
alla tíð haldið þannig á efna-
hagsmálum þjóðarinnar, að
allar hennar meginaðgerðir í
þeim efnum, eru miðaðar við
það að draga úr verðbólgu,
eða leiða ekki til verðbólgu,
og fyrir það hefur stjómin
verið vítt og skömmuð. Hún
hefur verið vítt fyrir það að
hafa hemil á útlánum. Frekar
aukin útlán á þessum miklu
þenslutímum hefðu þýtt meiri
verðbólgu. Hún hefur verið
skömmuð fyrir háa vextL
Lægri vextir hefðu skapað
meiri eftirspurn eftir lánsfé og
meiri verðþenslu og meiri verð
bólgu.
Hún hefur verið skömmuð
fyrir að vilja verðtryggja fjár-
skuldbindingar. Verðtrygging
á fjárskuldbindingum dreg-
mmm
Ólafur Thors myndaði viðreisn- Bjarni Benediktsson tók viS
arstjórnina — og var það fimmta embætti forsætisráðherra 14.
ráðuneyti hans. nóvember 1963.
in verðbólga skuli verða í land
inu, heldur loforð um ákveðn-
ar ráðstafanir, sem allar séu
miðaðar við að draga úr verð-
bólgunni. Og sannast að segja
höfum við margsinnis sagt við
andstæðinga okkar á þingi:
Bendið þið á einhver þau ráð í
peningamálum og efnahagsmál
um, sem nágrannaþjóðir okk-
ar hafa notfært sér til þess
að stuðla að því að draga úr
verðbólgu og við höfum
ekki notfært hér á landL Og
við höfum sagt, það er ekk-
ert af þeim ráðum, sem vest-
rænar þjóðir hafa notað gegn
verðbólgu, sem við í þeim efn-
um höfum ekki notað, nema
að við höí'um ekki farið
út í það eins og Bretar undir
forsæti Wilsons, að gera bein-
línis áætlanir um að skapa at-
vinnuleysi. Við höfum met-
ið svo mikils að hafa atvinnu
í landinu að við kjósum heldur
verðbólgu en vísvitandi at-
vinnuleysi. Ég sagði, að ríkis-
stjórnin hefði hvað eftir ann-
að áréttað áform sín. Þegar
kauphækkanir urðu meiri ár-
ið 1961 heldur en stjómin taldi
að atvinnuvegirnir gætu bor-
ið, þá var gengið lækkað aft-
ur. En ein af höfuðráðstöfun-
um í efnahagstillögum stjórn-
arinnar var einmibt gengis-
breytingin, sem gerð var 1960.
Greinargerð til
þjóðarinnar
Um hina nýju stefnu, þá
stefnu, sem ríkisstjórnin mark-
aði eftir að hún hafði kann-
að málin með sérfræðingum
sínum, og það tók ekki nærri
tvö ár, eins og hjá vinstri
stjórninni, heldur nokkra mán
uði, er það að segja, að stjórn-
isstjórnin skyldi beita sér fyr-
ir gagngerðri stefnubreytingu
1 í efnahagsmálum þjóðarinnar
og nauðsynleg frumvörp sam-
in, þar sem hin nýja stefna er
mörkuð. Hér er ekki um að
ræða ráðstafanir sama eðlis og
þær efnahagsráðstafanir, sem
tíðkast hafa svo að segja ár-
lega nú um skeið og snert hafa
fyrst og fremst breytingar á
bótakerfi útflutningsins og
nauðsynlega fjáröflun í því
sambandi, heldur algjöra kerf-
isbreytingu, samfara víðtækum
ráðstöfunum í félagsmálum,
skattamálum og viðskiptamál-
um.
Sú róttæka aðgerð, sem
gera þurfti, var rétt gengis-
skráning, en viðreisnarstjórn-
in var ekki að fella gengi is-
lenzku krónunnar með geng-
isskráningu, heldur aðeins að
skrá krónuna í því gengi, sem
hún var eftir hnm vinstri
stjórnarinnar. Þá voru svo
mörg gengi, að það veit raunar
enginn maður, hvað mörg voru
gengi á íslenzku krónunni. Sá,
sem seldi verðmæti til útlanda
og fékk erlendan gjaldeyri
fyrir, hann fékk uppbót á
þennan gajldeyri. Það voru
kannske 25%, kannske 40%,
kannske 55%. Gat farið upp í
100% og jafnvel 200%.
Þannig var þetta allt saman.
Ein ringulreið. Engin vissi í
raun og veru, hvað íslenzka
krónan gilti, enda var hvergi
nokkurs staðar hægt að losna
við hana í erlendum bönkum.
Það litu engir erlendir fjár-
málamenn alvarlega á íslenzka
krónu, enda lánstraustið þrot-
ið. Og þó að vinstri stjórnin
gengi til fulltrúa hverr-
ar þjóðarinnar á fætur ann-
Framhald á bls. 15