Morgunblaðið - 12.01.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR 1967.
15
Breytingar á ríkisstjórninni
— Jóhann Hafstein
Framhald af bls. 13
arri af Atlantshafsríkjunum og
bæði um styrk og hjálp og
lán, þá var það sáraltíið, sem
hún hafði upp úr krafsinu, en
smán þjóðarinnar var þeim
mun meiri. Einmitt sú stjórn,
sem hafði ætlað að svíkja
NATO, leggst svo lágt að biðja
sérstaklega meðlimaríki NATO
um að hjálpa sér nú um svo-
litla peninga, svo að hún geti
haldið áfram að skrimta í sam
starfi við kommúnista hér á
landi ,sem heimtuðu að varn-
arliðið væri rekið burt af
Keílavíkurflugvelli.
Sama stefnan áréltuð
Út í hina margþætbu við-
reisnarstefnuskrá þarf ég ekki
að fara, hún er svo kunn og
verð ég aðeins að vitna til
hennar. En ég sagði áðan, að
stjornin hefði jafnan haldið
áfram sama striki. Hún árétt-
aði mál sitt með nýrri gengis-
fellingu 1961 — lítilli að
vísu, — þegar hún
taldi, eins og ég sagði áðan,
að kaupgjald væri of hátt, sem
þá hafði ~verið samið um við
atvinnuvegina. x
hegar kom fram á árið 1963
Voru kosningar og stjórnar-
flokkarnir unnu traustan og
góðan sigur í þeim kosningum,
höfðu 55.6% kjósenda í
landinu, öruggan meirihluta.
En þegar leið fram á síðari
hluta þess árs, hafði skapazt
sú þensla í þjóðfélaginu, að
menn voru hræddir um, að
viðreisnin væri að fara út um
þúfur.
Kjaradómur hafði fallið þá
um mitt sumarið í launamálum
opinberra starfsmanna, en því
var haldið fram, að þeir væru
orðnir langt á eftir, og þessi
dómur væri leiðrétting þar
sem þeir hefðu beðið þolin-
móðir miklu lengur heldur en
aðrar stéttir, enda urðu gjör-
breytingar á launakjörum
þeirra. Þannig varð meðaltals
hækkun hjá opinberum starfs-
jnönnum um 45%. Aður
en dómurinn féll, voru allir
sammála um þetta sjónarmið.
Dómurinn yrði til leiðréttingar
á móts við þær kjarabreyting-
ar, sem orðið hefðu með launa
hækkunum hjá öðrum stétt-
um. En um leið og dómurinn
var fallinn, þá sögðu all-
ir: Nú verðum við að, fá
hækkanir til samræmis og til
jafns við þær hækkanir, sem
orðið hafa hjá opinberum
starfsmönnum,
Stöðvunarfrumvarp
1963
M.a. af þessum sökum báru
flestar stéttir fram kröfur um
gífurlegar launahækkanir.
Kröfur um hækkanir
voru frá 30, 40 og upp í 100%.
Þá var það sem ríkisstjórnin
bar fram stöðvunarfrumvarp
á Alþingi 1963, að stöðva bæði
kaupgjald og verðlag. Hún bað
um, að það yrði ákveðið af
þinginu að stöðva kaupgjald og
verðlag fram að áramótum, svo
að ekkert skeði á þessu tveggja
mánaða bili, meðan stjórnin
undirbyggi tillögur, sem
hún teldi nauðsynlegar að gera,
til þess að ráða bót á þeim
vanda, sem við blasti, vegna
hinna miklu verðhækkana,
sem þá stöfuðu fyrst og fremst
af launahækkunum í landinu.
Um þetta var mikil deila
í þinginu. í dag, segja stjórnar-
andstæðingar, fyrst ríkisstjórn-
in er með verðstöðvunarstefnu
núna, af hverju hefur henni
ekki hugkvæmst þetta áður. En
ríkisstjórninni hefur einmitt
hugkvæmst þetta áður. En því
var bara ekki sérstaklega vel
tekið af stjórnarandstæðingum.
Og það endaði með þvi, að
það var síðasta verk Ólafs
Thors sem forsætisráðherra, að
láta ekki fara fram lokaaf-
greiðsluna í þessu máli 1963,
þ.e.a.s. síðustu atkvæðagreiðsl-
una í síðari deild, og þá í
Jóhann Hafstein
trausti þess, að frjálst sam-
komulag gæti náðst um kjara-
samninga í landinu, sem væru
viðhlítandi.
Það voru sett grið, en Ólafur
Thors fór þá frá, sárlasinn og
þreyttur, eftir mikið stríð, sem
hann ekki sízt á síðasta sprett-
inum hafði átt í við stjórnar-
andstæðinga, sem ekki með
nokkru móti vildu stöðva í bili
kaupgjald og verðlag, meðan
aðrar ráðstafanir væru athug-
aðar.
Það tókst svo eftir víðtæk
verkföll að ná samningnum
rétt fyrir jólin á frjálsum
grundvelli, en hins vegar með
þeim hætti, að ríkisstjórnin
sagði strax, að þetta fengi ekki
staðizt. Þá höfðu meðaltals
kaupgjaldshækkanir í landinu
orðið um 30%, en hjá öðrum
þjóðum, efnuðum og iðnþróuð-
um þjóðum, þykir mikið ef
kaupgjaldið hækkar að meðal-
tali um 3% á ári. Og hvernig
getur þá þessi litla þjóð tekið
svona stökk, 30%, öðruvísi held
ur en að eitthvað illt hljótist
af, ef ekkert er aðhafst? Rík-
isstjórnin sagði: „Þetta er of
hátt, það er ekki grundvöllur
í þjóðfélaginu eins og á stend-
ur til slíkra hækkana og við
munum strax og þingið kemur
saman eftir áramótin gera
gagnráðstafanir". Þetta gerði
ríkisstjórnin. Hverjar voru
þessar gagnráðstafanir? Það
voru söluskatturinn, álögur
á almenning, til þess að standa
undir auknum útgjöldum hjá
ríkissjóði, sem skapaði svo aft-
ur verðhækkanir í landinu, og
kjarabæturnar urðu engar eða
sáralitlar.
Júní — samkomulagið
Þá þótti mörgum gengið svo
valt, að nú mundi krónan ekki
standast, og það yrði að koma
til ný gengisfelling. En þá var
það, sem enn einu sinni átti
sér stað árétting á upphaflegri
stefnu ríkisstjórnarinnar, fyrst
og fremst fyrir tilstuðlan og
forustu fosætisráðherra. Það er
engum einum manni meira að
þakka, júní-samkomulagið svo-
kallaða, sem náðist sumarið
1964, en Bjarna Benediktssyni,
formanni Sjálfstæðisflokksins
og forsætisráðherra, en að sjálf
sögðu eiga fulltrúar launþega
og vinnuveitenda einnig sinn
heiður af því. En júní-sam-
komulagið byggði á því, að
leggja megin áherzlu á það,
að reyna að ná einhverjum
raunhæfum kjarabótum.
Hækka kaupið ekki, en
fá viss fríðindi, sem ríkisstjórn-
in beitti sér fyrir og lofaði
jafnfamt, að hún skyldi lög-
bjóða og gerði svo, bæði með
bráðabirgðarlögum um sumar-
ið og á þinginu, þegar það kom
saman. Þá var einnig fallist
á það að greiða skyldi verð-
lagsuppbót á laun, vegna þess
að það var eina ráðið til að
fá samninga gerða til eins árs.
Júní-samkomulagið hafði
stöðvunaráhrif, mikil stöðv-
unaráhrif, eins og því var
ætlað, og það sannast bezt af
Magnús Jónsson.
því, að framfærsluvísitalan
hækkaði aðeins um 3%
næstu 9 mánuði eftir júní-sam-
komulagið, en hafði hækkað
um 18%, næstu 9 mánuði fyrir
júní-samkomulagið.
Síðan var gert júlí-samkomu
lag 1965, nokkuð í svipuðum
dúr, en þó lausara í böndunum
og leiddi það af sér meiri
verðhækkanir í landinu og
aukna verðbólgu. Á s.l. sumri
standa svo sakirnar þannig, að
gerðir eru samningar milli
vinnuveitenda og fulltrúa laun-
þega, og þá fyrst og fremst
hinna lægst launuðu, um 3,5%
kauphækkun, og síðan er samn
ingum frestað þar til 1. október.
Síðan hefur ekkert gerzt frá
1. október og þar til nú hefur
verið rólegt á vinnumarkaðn-
um, en samningar • eru allir
lausir. Hins vegar náðist sam-
kom-ulag um búvöruverðið í
september og það þótti mjög
hóflegt. Áhrifa ríkisstjórnar-
innar gætti þar svo úr skar.
Það náðust hóflegir samningar
um síldarverð í haust og á
ýmsum öðrum vettvangi hefur
þess gætt að undanförnu, að
bæði hjá fulltrúum verkalýðs
og atvinnurekenda er samstillt-
ur skilningur á því, að nú sé
vissara að fara sér varlega.
V erðstöðvunarlögin
Loks lagði svo ríkisstjórnin
fram frumvarp til verðstöðv-
unar. Þetta er framhald
á því, sem áður hefur ver-
ið, en það er nauðsyn hins veg-
ar að grípa nú til ákveðnari
aðgerða heldur en áður, og það
er m.a. og fyrst og fremst, eins
og ríkisistjórnin hefur skýrt frá,
vegna þess, að útflutningsat-
vinnuvegirnir gátu borið uppi
hinar miklu kauphækkanir á
undanförnum árum, vegna mik
illa hækkana á helztu útflutn-
ingsafurðum okkar erlendis.
Þetta skapaði að vísu mjög
mikla erfi'ðleika fyrir innlend-
an atvinnurekstur eins og iðn-
aðinn, sem fékk ekki slíkar
verðhækkanir, og þess vegna
hefur verðbólgan verið honum
mestur þrándur í götu á þessu
tímabili.
Nú hefur það hins vegar
breytzt þannig, því miður, á
árinu 1966 að helztu útflutn-
ingsafurðir okkar hafa lækkað
í verði mjög alvarlega, síldar-
afurðimar 20-30% og fiskafurð
irnar líka mikið, kannski 10-
20%, óvísit er um þetta enn,
hversu lækkanirnar verða mikl
ar, hvort þær verða
aðeins tíl bráðafoirgða. Við
skulum vona, að þær verði að-
eins til stuttts tíma og bráða-
foirgða, en um það veit enginn,
og við verðum að hafa fulla
gát í þessu sambandi.
En þegar slík breyting hefur
orðið, að hækkandi /érðlag
hverfist niður í lækkandi verð-
lag í mjög stórum stíl, þá hef-
ur það verið skóðun ríkisstjórn
arinnar, að á meðan svo stend
ur mundi vera aukinn og
vaxandi skilningur í þessu landi
fyrir þvtí, að nú beri okkur sjálf
Eggert G. Þorsteinsson.
um að staldra við. Standa þar
sem við erum. Okkur liíður
hvort eð er ekki svo illa í þeim
sporum, sem við stöndum. Það
hefur aldrei verið meiri vel-
megun í þessu landi. Atvinnu-
ílífið hefur verið í fullum blóma
og atvinna hefur í raun og veru
verið miklu meiri heldur en
þær vinnandi hendur, sem
hægt hefur verið að grípa til,
gætu vfð ráðið. Því skyldum
við ekki á slíku augnafoliki
staldra við og una í foili við
okkar hag? Og því stöðvið þið
þá ekki kaupgjaldið, er spurt.
Það er einfaldlega vegna
þess, að það hefur alltaf mis-
tekist. Það hefur mistekizt
að setja gerðardóm í kaupdeil-
um. Það hefur mistekizt áð
reyna að binda kaupgjaldið
með lögum, eins og ætlað var
1963. Með þessum lögum er ætl
unin að binda allar verðhækk-
anir í landinu, þ.e.a.s. kaup-
sýslumenn, heildsalar, smásal-
ar, iðnrekendur, atvinnurekend
ur, þeir mega ekki hækka verð
sinnar vöru, eða þeir, sem inna
af hendi þjónustustarfsemi í
landinu, hverrar tegundar sem
er. Sveitarfélögin megi ekki
hækka útsvörin og aðstöðu-
gjöldin þ.e.a.s. gjaldstigarnir
mega ekki vera hærri heldur
en á s.l. ári. Ríkisstjórnin hef-
ur úr ríkissjóði lagt fram stór-
fé, til þess að halda niðri verð
laginu með niðurgreiðslum,
þar sem hækkanir voru óhjá-
kvæmilegar, þó að hóflegar
væru, eins og á búvöruverð-
inu í september og aukið fjöl-
skyldubætur, og haldið vísitöl-
unni þannig niðri í því sem
hún var í ágústmánuði sl.
Ríkisstjórnin hefir lýst því
yfir, að það er forsenda fyrir
því, -að hægt sé að halda í gildi
reglum verðstöðvunarfrum-
varpsins, að kaupgjaldið hækkí
ekki almennt. Það kann aS
vera, að í einstökum undan-
tekningartilferium þurfi a’ð gera
einhverja lagfæringu og um
það þarf að ræða og það mál
þarf að athuga, en þær mega
engar vera almennar eða þess
eðlis, að þær skerði stöðv-
unartilgang verðstöðvunar-
laganna.
Nú skal ég ekki hafa um
þetta fleiri orð, en ég vil álíta,
að um meginstefnuna í efna-
hagsmálum og peningamiálun-
um hafi viðreisnarstjórnin mót
að ný viðhorf. Fylgt þeim fram
ár eftir ár með áréttingum
eftir því, sem við átti, og nú
síðast með verðstöðvuninni.
Drengir og stúlkur
geta fengið starf við skeytaútburð, 2 — 3 tíma á
dag', fyrir eða eftir hádegi.
Upplýsingar í síma 22079.
RITSÍMASTJÓRINN.
VAÐSTÍGVÉL
I tíð viðreisnarstjómarinnar hafa orðið ráðherraskipti, og þrír nýir menn komið inn í stjóm
ina. Jóhann Hafstein varð dóms- og kirkjumálaráðhera, og heilbrigðis- og iðnaðarmálaráð-
herra frá sept. 1961 til áramóta og aftur frá 14. nóv. 1963 og síðan. Magnús Jónsson tók við
embætti fjármálaráðherra 9. maí 1965 og Eggert G. Þorsteinsson við embætti sjávarútvegs-
og félagsmálaráðherra 1. sept. 1965.