Morgunblaðið - 09.07.1967, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1967,
21
slo&t
um

'Sltts
EYJAFJÖLL
EYJAFJÖLL eru skýrt afmörk-
uð. Þessi eru mörkin: Að vestan
Markarfljót, norðan við Eyja-
fjalla- og Mýrdalsjökull, í austri
Jökulsá á Sólheimasandi, en fyr
ir suðri úthafið. Margarfljót eitt
hefur verið laust í rásinni. Er nú
svo komið, að nokkrir bæir,
Hólmabæir, undir Út-Fjöllum
eru utan Fljóts. (Út er hér vest-
ur.).
Austan Markarfljóts breytir
landið gjörsamlega um svip og
heldur þ-ví svipmóti í stórum
dráttum austur undir Lóma-
gnúp.
Undir Eyjafjöllum er mjó flat-
lendisræma milli þverhnýptra
fjalla og sjávar. Víða hverfur
jökullinn bak við fjöllin, en
sums staðar eru hamraveggirnir
sorfnir burtu. Þar blasir jökul-
skallinn við á ný. Síkvikur ægis-
sandur hefur löngu fyllt alla
voga og víkur, sem þarna kunna
að hafa verið fyrrum. Á slétf-
unni skiplast ámýrlendi og þurr
lendi. Þurrlendið er uppgrónar
áreyrar jökulánna. Drýgst hefur
Markarfljót verið. Vegsummerki
þess má *greina austur undir
Hvamm. Milli Steinafjalls og
Hrútaíellsíjalls hafa þessar ár
verið að verki: Svaðbælisá,
Laugará og Kaldtklifsá. Þessar
þrjár hafa verið felldar í einn
stokk niðri á sléttunni og falla
nú í einum ósi til sjávar. Fyrr-
um voru öll þessi vatnsföli
meslu skaðvaldar. Menn reyndu
að hemja þær með forneskju.
Elztu menn muna enn síðasta
fulltrúa þeirra tíðar „tækni“,
Ögmund í Auraseli, en honum
þótli takast vel, væri fyllstu var-
úðar gætí. Tæki hans var fress-
köttur og grátt gæruskinn. Með
Ögmunii lýndtst kunnáttan^ því
að alelnn varð 'hann að vera að
verki. Ausiasti hluti undirlend-
isins er Skógasandur rnilli Skóg
ár og Jökulsár á Sólheimasandi.
Skógcsandur er talinn jökul-
framburður við eldsumbrot á
Kötlusvæði, enda er Sandurinn
■hærri en landið í kring.
SkemmÚle-g eru í Landnámu
orðaskipti Lcðmundair á Sól-
heimum við þræl þann, sem taldi
sj ) íalia norðan um landið. Loð-
mundur var þá blindur orðinn
og b: . þræiinn færa sér í dælu-
keri það, er hann kallaði sjó.
„Ekki þiki mér þetta sjór“. Loð-
mur. I r bfá?t við vatnavandan-
um ekki óáþekikt og Ögmundur
í Auraseli tíu öldum siðar.
Sagt er, að Thorvaldsen hafi
verið spurður: „Hve langan tíma
tekur það að kynnast Róm?“
„Ekki veit ég það. Ég hef að-
eins verið 20 ár í Róm“, svaraði
meistarinn. Skyldi ekíki mörg-
um, sem leið leggja þessa 30 til
40 km í lokuðum bíl meðfram
Eyjafjöllum líkt farið og fá-
vísum spyrlinum, halda þeir
þekktu Fjöllin af slíkri skyndi-
heimsókn? Nú vildi ég benda
vegfarendum, jafnvel þeim, sem
háðastir eru bílum, á nokkra
staði, sem vert væri að gefa
gaum á ferð meðfram Fjöllum.
Örslkot austan Seljalands er
Paradísarhellir. Hellirinn er vart
greinilegur af vegi og aðeins
gjörkunnugum, en hafa má það
til marks, að hann er nokkrar
mannhœðir uppi í berginu, stein
snar austan við girðinguna, sem
liggur frá vegi og upp að fjalli.
Nokkurt klifur er upp í hellinn,
öllu með gát, því að hér er
huldufólksbyggð. Svo römm var
forneskjan fram á okkar daga,
að ' enginn kostur gafst ung-
mennafélagi sveitarinnar á lóð
undir hús sitt við Hafurshól. Það
gæti styggt huldufólkið. Frá
iMarkarfljóti og austur að
Hvammi er sléttan svo breið, að
ekki sér móta fyrir hafi af þjóð-
vegi. Hringvegur liggur þarna
suður um. Hann kemur á þjóð-
veg hjá Seljalandi og Hvammi.
Það er óm*aksins vert að taka
þennan krók, því að þá fæst víð-
ara útsýni til fjalla.
Austan við Hvamm liggur veg
urinn um klettaskarð, Heitir þar
Pöst. Þar var reimt. Skyldu
menn aka þar með gát, því að
auki er þar blind'beygja. Austan
Hvamimsnúps opnast sýn til Jök-
uls. Haldið er yfir írá. Hún er
bergvatnsá Qg liðast milli grasi-
gróinna bakka. írafoss blasir vel
við af vegi. Kirkjustaðurinn, Ás-
ólfsskáli, stendur uppi í hlíðinni,
en prestssetrið, Holt, niður á
sléttunni. Heimakirkja var af-
numin 1892, 'hafði þá fokið rétt
áður. Holt var öndvegisprests-
setur. Fimm prófastar og einn
biskup hafa setið staðinn. Nú er
brauðið laust, en aðeins einn um-
sækjandi.
Skógafoss.
skilið er frá hafi með mjóu sand
rifi, en eitt útfall myndast til
hafs. Öðru hverju stíflast það af
sandburði. Hækkar þá óðum í
vatninu. Hæsta borð þess jaðr-
ar við þjóðveginn hjá Varma-
en óvönum til handstyrkingar er
tóg frá hellismunna og niður í
brekku. Skammt austar er Haf-
urshóll. Vegurinn liggur milii
klettadranga. Vegfarendur
skyldu stígá þar út en fara að
Seljavellir.
Austan Holtsár. er Holtsós.
Slítur hann undirlendið í sund-
ur milli fjalls og fjöru. í Holts-
ós falla írá og Holtsá svo og ýms-
ir fjallalækir undan Út-Fjöllum.
Mynda þær stórt stöðuvatn, sem
hlíð,
Drangshlíð. — Ljósm.: Páll Jónsson.
en einn bær verður eyja í
vaíninu. Vatnsþunginn rífur svo
venjulega útfall á ný, en stund-
um verður að moka því útfail.
Flæðiengjar á bökkum óssins
voru íaldar Gósenlönd.
Austanhalt við Holtsós eru
sveitamörk milli Út- og Austur-
Eyjafjalla. Fast við veginn er
Steinahellir. Hann var fyrrum
þingstaður. Eiríkur á
hefur gert staðinn frægan með
frásögn sinni áf Eyfellingaslag.
Þannig var málum farið, að sýslu
maður hafði boðið bændum að
baða sauðfé vegna fjáikláða-
hættu. Bændur höfðu dauíheyrzt
við því, þar sem einskis fjárkláða
hafði orðið vart og töldu Mark-
arfljót næga vörn gegn sýktu
fé. Sýslumaður lét sér þetta ekki
nægja. Bændur voru boðaðir á
aukafund í sláttubyrjun. Sjálfur
Trampe greiii, s.iítamtmaður,
var sýslumanni til fulltingis á
þinginu. Er þingið stóð sem
hæst, tókst bændum að afkróa
sýslumann og hrökk.u hann með
svipur sínar reiddar til höggs
niður að Hellisvatm. Fcru nú að
berast sáttarboð frá stiftamt-
manni. Stóð það á endum, að
lokauppgjöf barst, þegar sýslu-
maður stóð á vainsbakkanum.
Var sýslumanni þá sleppt úr her-
kvínni, sem þó tókst rétt með
naumtndum, því að mcður var
kominn 1 bændaliðið. Um kvöld
ið var drukkið siguröl ómælt
undir Fjöllum.
Steinabæir eru örskot austur.
Fyrrum stóðu þeir átta við eina
stétt. Þá tók af í skriðuföllum,
þá síðustu 1928. Enn sést fynr
rústum þeirra og kirkjugarðsins
í urðinni.
Nú erum við undir Steina-
fjalli. Vesturendi þess er Holts-
núpur, en austar Núpakotsnúpur.
Hann er hæsta bæjarfjall á ís-
landi. Skammt frá — úti á slétt-
unni — er Þorvaldseyri. Hún var
heivin í höfuðið á Þorvaldi
IBjörnssyni, sem þar bjó beggja
vegna síðustu aldamóta, og
b.enna átti inni um 1890.
Ausían við Svaðibælisá liggur
vegur til fjalls. Fara má hann
inn undir Seljavallalaug. Engin
laug á íslandi er girnilegri til
fróðleiks en Seljavallalaug. Hún
er innilokuð í öræfagljúfri. Ann-
ar langveggurinn er himinhár
hamraveggur, en hinn er örfá fet
frá beljandi jökulá. Laugavatnið
kemur snarpheitt út úr berginu,
skammt írá lauginnL Héðan er
slyzia gangan á Guðnastein, há-
bungu Eyjafjallajökuls. Þarna er
jökullinn brattur og því viðsjál-
verður vcgna sprungna, er fram
á sumar kem'ur.
Á sléttunni miðri milli Steina-
og Hiú.afellsfjalls er Laugará
og Kaldaklllsá komnar í einn
stokk á þjóðvegi. Nokkru sunn-
ar feliur Svaðbælisá í Ba'kka-
kotsá cg íalla allar þrjár í ein-
um íarvegi nú til sjávar. Allar
þessar þrjár ár eru hættar að
vera sá skaðvaldur, sem þær
vcru áður. Nútímaíækni hefur
: ð þeim bás.
Hrútafellsíjail skagar fram
úr hálendinu. ÞjóðVegurinn ligg-
Brúnum I ur mUli íialls og bæíar- Kirkju-
vegurinn að Eyvindarhólum
liggur í suður vestan við Hrúta-
fall. Vil ég eindregið hvetja
roenn að leggja þá lykkju á leið
sína. Hvergi er víðara eða feg-
urra úisýni úr byggð undir
Fjölium c.r í Eyvindarhólum.
Suður úi- Hrúialellsfjalli skag-
ar kleLarani. j honum er Rúts-
hellir. Er hann auðfundinn, því
að framan við hann blasa við
íjárhús. Aðeins fá .fótmál eru frá
vegi að hellinum. Ýmsar þjóð-
sögur eru tengdar Rútshelli.
. Lnn er nú friðlýstirr.
Bak við bæina Skarðshlíð og
Drangshlíð liggja Hrútafells-
fjall og Drangshlíðarfjall í boga.
Munu þau barmar forns eldgígs,
Drangurinn setur sérstæðan
svip á umhverfið. Hann er hár
kietiastaliur snertispöl frá fjall-
inu.
Sikógá fellur fram austan við
Diangshlíðarfjall. Hún bugðast
F: :n-i i id á bls, 23