Morgunblaðið - 21.07.1967, Blaðsíða 24

f,
24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JÚLÍ 1967
- KRUPP
Framhald af bls. 16
Hinir sigursælu herir Banda-
manna neyddu Krupp til að
eyðileggja níu þúsund fram-
leiðsluvélar, átta hundruð þús-
und tæki og tuttugu og tvö
þúsund rúmmetra af steypu,
sem notuð höfðu verið við fall-
'byssuframleiðsluna. Sam-
kvæmt Versalasamningnum
var Krupp bannað að fram-
leiða vopn.
En þar sem Krupp gekk illa
að vinna markað fyrir friðar-
vörur, tók fyrirtækið að smíða
vopn fyrir Svíþjóð og Holland
og var óspart hvatt til þess af
þýzka herforingjaráðinu.
Eftir valdatöku Hitlers, skrif-
aði Gústaf: „Ég hafði þá
ánægju að skýra foringjanum
frá því, að hjá Krupp væri allt
reiðubúið, eftir þess hvíld frá
störfum, að hefja endurvopn-
un þýzku þjóðarinnar."
Þótt fyrirtækið sýndi tals-
verðan áhuga á styrjöldinni í
byrjun, fullvissuðu harðar loft-
árásir Bandamanna fram-
kvæmdastjórana brátt um það,
að Þýzkaland mundi að lokum
láta í minni pokann, og tóku
þeir þá að reyna að tryggja
framtíðaraðstöðu fyrirtækisins.
í stað þess að halda áfram að
fjárfesta hagnaðinn í stríðs-
framleiðslu, tók Krupp að
kaupa stríðsskuldabréf, safnaði
útistandandi skuldum „Þriðja
ríkisins“ og reyndi að halda
sem mestu efnahagsjafnvægi í
fyrirtækinu, til þess að auð-
veidara yrði að fást við endur-
reisnina eftir komandi ósigur.
Gústaf líktist Krupp ættinni
einnig mjög í einkalífi sínu.
Meðan veldi hans stað, urðu
gluggar Villa Húgel að standa
galopnir, nema á allra köld-
ustu vetrarnóttum. Hitastigið í
skrifstofu hans átti að vera
eins nálægt frostmarki og auð
ið var. Hann taldi, að þetta
kæmi fólki til að fara fljótlega
aftur og eyða ekki orðum að
óþörfu.
Líf hans var nákvæmlega
skipulagt eftir klukkunni, og
var á dagskránni gert ráð fyr-
ir „fjölskyldulífi“, — í 15 mín-
útur við morgunverðarborðið
og 50 mínútur við kvöldverð-
arborðið, ekki mínútu lengur
og ekki mínútu skemur. Við
máltíðir tóku þjónarnir burtu
diska allra, um leið og hús-
bóndinn hafði lokið af sínum .
Og ekkert gat komið í veg
fyrir það, að Gústaf gengi til
hvílu klukkan tíu á kvöldin.
Ef hann hélt veizlur, komu
þjónarnir til gestanna á þeim
tíma og sögðu: „Herra minn,
bifreið yðar bíður við aðal-
dyrnar. „Ekki er vitað til, að
nokkur gestur hafi staðið leng
ur við en til klukkan tíu.
Gústaf afsalaði sér stjórn
fyrirtækisins í hendur Alfried,
syni sínum, árið 1943. Fyrir-
tækið hefur alltaf verið einka-
eign eins Krupps af hverri
kynslóð, jafnvel meðan það
var að nafninu til hlutafélag,
frá 1902 til 1943. Á þeim tíma
átti Bertha Krupp allan 160
milljón marka höfuðstólinn, að
undanskildum 4 þúsund mörk-
um. Þeim fáu hlutabréfum var
dreift meðal stjórnar fyrirtæk
isins til að þóknast lögunum.
Eitt síðasta verk Gústafs við
stjórnvölinn var að fá Hitler,
sem vildi hafa „þýzka æsku-
menn eins harðgerða og stál
Krupps“, til að skrá fyrirmæli
um ættareign Krupps í lög rík-
isins. Við iagasetningu þessa,
sagði Hitler:
„Firmað Fried. Krupp, ætt-
arfyrirtæki í 132 ár, á skilið
æðstu viðurkenningu fyrir ó-
viðjafnanlegt framlag sitt til
styrktar herveldi Þýzkalands.
Þessvegna er það vilji minn,
að fyrirtækið verði um alla
framtíð í ættareign".
Um svipað leyti og Hitler
undirritaði þessi lög, sýndu
Bandamenn einnig viðurkenn-
ingu sina á „óviðjafnanlegu
framlagi" fyrirtækisins með
því að beina fyrstu stórárás
sinni úr lofti gegn verksmiðj-
unum í Essen. Gerðar voru 54
aðrar loftárásir á Kruppverk-
smiðjurnar í Essen til stríðs-
loka. Hin síðasta og árangurs-
ríkasta dundi yfir í marz, árið
1945.
f stríðslok höfðu meira en
30% af verksmiðjum Krupps
verið eyðilögð, og mest af
því, sem óskemmt var, lá undir
tonnum af hrundum múrum,
svo að fyrirtækið hafði ekki
nema sem svarar til eins
þriðja af framleiðslugetu sinni
fyrir stríðið.
Úr því að verksmiðjurnar
voru þegar í rústum, sneru sig
urvegaramir sér að fjölskyld-
unni. Stefna, þar sem því var
lýst yfir, að Krupp-fjölskyld-
an hefði verið miðpunktur,
tákn og helzti stuðningur sví-
virðilegustu afla, sem ógnað
hafa friði Evrópu“, var gefin
út á hendur hinum 76 ára
gamla Gústaf, þar sem hann
lá hálflamaður í sumarkastala
fjölskyldunnar í Bluenbach í
Austurríki.
Bandamenn vildu fá Gústaf,
sem stjórnað hafði fyrirtækinu
fram til 1943, dæmdan ásamt
22 „helztu stríðsglæpamönn-
um“ í Núrnberg. En nefnd
amerískra réttarlækna úrskurð
aði hann of veikan til að mæta
fyrir dómurunum, og réttur-
inn feldi tillögu Ameríkana um
að dæma hann ,,in absentia".
Brezku, frönsku, bandarísku
og rússnesku dómararnir neit-
uðu einnig að draga annan full
trúa fyrirtækisins fyrir dóm í
stað Gústafs.
Skálholtshátíðin
Ferðir verða á Skálholtshátíðina, sunnu-
daginn 23. júlí frá Umferðarstöðinni kl.
11. Frá Skálholti kl. 18.
Staðráðnir í því að fá ein-
hvem Krupp dæmdan, bjuggu
amerísku saksóknararnir mál á
hendur Alfried og 12 fram-
kvæmdastjórum fyrirtækisins.
Bandalag ríkjanna fjögurra
var nú tekið að gliðna eftir
stríðið, og allir dómararnir,
sem þessir sakborgningar
maettu frammi fyrir í nóvem-
ber 1947, voru amerískir.
Rétturinn dæmdi Alfried
sekan um vonda meðferð og
vinnuþrælkun fanga, sem naz-
istar sendu til verksmiðjanna,
og að sölsa undir sig iðnaðar-
fyrirtæki í löndum, sem naz-
istar hernámu. En dómurinn
hafnaði þeirri ákæru, að AI-
fried hefði unnið að styrjald-
arundirbúningi síðan 1918, á
þeim forsendum, að hann hefði
verið of ungur til að hægt
væri að gera hann ábyrgan fyr
ir stefnu fyrirtækisins milli
heimsstyrjaldanna.
Alfried kvaðst ekki hafa vit
að neitt um slæma meðferð á
föngum, sem unnu í verksmiðj
unum, og hélt því fram, að
Krupp hefði starfrækt eignir í
hernumdum löndum aðeins
vegna þvingana af hálfu naz-
ista.
Hann var dæmdur til 12 ára
fangelsisvistar. Framkvæmda-
stjórar hans fengu einnig dóma
allt að 12 árum. >á fyrirskip-
aði dómurinn, að einkaauðæfi
Alfrieds yrðu gerð upptæk.
Hann var sendur til Lands-
berg-fangelsins, gamla virkis-
ins við ána Leeh, þar sem Hitl
er skrifaði „Mein Kampf“, með
an hann afplánaði dóm fyrir
landráð, eftir hið misheppnaða
,/bjórhú.s-uppþot“ árið 1924.
Amerískur fangavörður
spurði Alfried eitt sinn, hvort
hann vildi heldur láta ávarpa
sig „herra Krupp“ eða „herra
von Bohlen".
„Kallið mig Krupp“, sagði
Alfried. „Það er vegna þess
nafns, sem ég er héma. Þessi
fangakle'fi er hluti af Krupp-
arfinum".
Fangelsisvist hans lauk í
apríl, 1951, sex árum eftir að
hann var handtekinn. Á há-
punkti Kóreustríðsins kom
John J. McCloy, hernámsstjóri
Bandaríkjanna í Þýzkalandi,
því til leiðar, að hann fengi
náðun. McCloy, sem tekinn var
að vinna að umbreytingu
Þýzkalands úr hernumdu ríki
í bandamann vestrænna landa,
fékk einnig ógilta tilskipunina
um það, að eignir Alfrieds
skyldu upptækar.
Þótt Alfried hefði sagt skilið
við vopnaframleiðslu, þurfti
hann að berjast við eftirlits-
nefndir Bandamanna, sem ótt-
uðust „of mikla söfnun auð-
Valds á eina hönd“ í hinu
nýja Þýzkalandi.
Með tilliti til „einstæðrar
sögu“ fyrirtækisins Krupps,
skipaði hernámsstjórn Banda-
manna Alfried, árið 1953, að
selja hlutabréf sín í kola- og
stálvinnslu. Þessi tilskipun,
sem hann samþykkti með und
irskrift sinni, tók skýrt fram,
að salan skyldi framkvæmd
„með sanngjörnum skilmál-
um“ innan fimm ára og allur
hagnaður skyldi renna til
Krupp-fjölskyldunnar. Ef hann
gæti ekki selt bréfin á næstu
fimm árum, .gat hann sótt um
eins árs frest. Slíkir frestir
hafa verið veittir árlega síðan
1958. Krupp heldur því fram,
að engir alvarlega þenkjandi
kaupendur hafi verið að eign-
um hans. Vestrænir stjórnmála
og kaupsýslumenn trúa yfir-
leitt þeirri fullyrðingu hans.
Þeir segja, að í fyrstu hafi aðr
ir þýzkir kaupsýslumenn ekki
viljað bjóða í námurnar, til að
notfæra sér ekki á ódrengileg-
an hátt erfiðleika Krupps.
Síðar hafi enginn lengur
haft áhuga á námunum. Á síð-
ustu árum hefur Krupp hætt
að starfrækja nokkraT af kola-
námunum, vegna þess að þær
báru sig ekki.
Svo virðist einnig sem stjórn
ir Vesturlanda hafi verið bún-
ar að missa áhugann á upp-
lausn Krupps, árið 1958. í
baráttu sinni við kommúnism
ann, hefur þeim sennilega þótt
það alvarlegt áfall fyrir efna-
hag Vestur-Evrópu, ef fyrir-
tækið Krupp hætti störfum.
Auk þess vom kjarnorku-
vopn orðin meginmáttur stór-
veldanna, og stálfallbyssur,
jafnvel þótt Krupp hefði ennþá
verið að framleiða þær, gátu
þær litlu breytt um valdahlut-
föll heimsins.
Með þetta í huga, sagði hinn
reyndi aðalframkvæmdastjóri
Krupps, Berthold Beitz: „Eft-
ir næsta stríð verða framleið-
endur rafeindavéla og eld-
flaugasmiðir dregnir fyrir
stríðsglæpadómstóla, — ekki
við“.
En þrátt fyrir harða baráttu
Krupps og stjórnar Adenauers,
tóku stjómir Randaríkjanna,
Bretlands og Frakklands aldrei
formlega aftur tilskipunina
um sölu námanna. Tilmælum
Beitz og Adenauers var vin-
samlega tekið í Washington,
en utanríkisráðuneytið leit
svo á, að andrúmsloftið í al-
þjóðlegum stjórnmálum væri
ekki hlynnt því, að tilskipun-
in yrði dregin til baka með
opinberri yfirlýsingu.
Reyndar kann svo að fara,
að einhverjir hlutar fyrirtæk-
isins verði seldir í byltingu
þeirri, sem fylgja mun bréyt-
ingu Krupps í almennings-
hlutafélag. Ekki er ljóst, hvern
ig þetta kemur heim við til-
skipun Bandamanna.
Ættarveldinu á að Ijúka hinn
13. ágúst, á sextugsafmælis-
degi Alfrieds, þegar allt hluta
fé fyrirtækisins verður lagt í
svonefndan Krupp-sjóð. Það
er fyrsta þrepið í breyting-
unni. Hópur bankastjóra og
hagfræðinga er þegar farinn að
undirfoúa umskiptin og gera á-
ætlanir um framtíð fyrirtækis-
ins.
Lánadrottnar Krupps og
stjórnin í Bonn gerðu þessa
rekstursbreytingu að skilyrði
fyrir áframhaldandi lánavið-
skiptum og 100 milljón marka
láni til utanríkisviðskipta fyr-
irtækisins.
Krupp þarf á þessu fé að
halda til að geta selt vörur til
kommúnistaríkja Austur-Ev-
rópu á löngum greiðsluskilmál
um. Mikill hluti viðskipta fyr-
irtækisins hefur á undanförn-
um árum verið sala varnings
til friðsamlegrar notkunar til
þessara sömu landa, sem Krupp
JAMES BOND —K — -úc
James Bond
•Y IU FLlWHfi
ÍRAWWE BY JOHN McLUSKY
I Bond waited. tensed up.
GOLDFINGER'S X- RAY STARE\
PIEPCED TUROUGN TO TUE
BACK OF NIS SKUU ... i
riWAS PIAVING
GOLF WITW TWE
PROFEeSlOWAL. I
WILL PLAY WITW
L YOU IWSTEAD^
H'U. WELL, l'M WOT IN PRACTICE
Bond beið spenntur. Goldfinger horfði
hvasst á hann og það var engu líkara en
að hann reyndi að lesa hugsanir Bonds.
— Ég ætlaði mér að leika við atvinnu-
manninn en nú hef ég skipt um skoðun
— ég ætia að leika við þig í staðinn.
— Gott og vel, þú ræður. En ég er ekki
í sem beztri æfingu . . . þó aðvara ég þig.
Ég leik golf upp á peninga en ekki að-
eins ánægjunnar vegna.
— Allt í lagi. Ég legg undir þessa 10.000
dollara, sem þú hafðir út úr mér á Miami.
Við leikum um allt eða ekkert.
Þar með hafði Goldfinger bitið á agnið.
— Mundu það sem ég sagði þér, James.
Hafðu auga með honum . . .
— Þakka þér fyrir, Alfreð. Það skal ég
gera.
skriðdrekarnir ruddu nazistum
braut inn í fyrir tveimur og
hálfum áratug.
Árið 1959, sex árum eftir að
Krupp var látinn laus úr fang
elsi Bandamanna, heimsótti
Nikita Krúsjeff deild Krupps
á vörusýningunni í Leipzig í
Austur-Þýzkalandi. Hann hafði
orð á því, að friðsamlegur varn
ingur félli honum betur í geð
en fallbyssur, lyfti koníaks-
glasi, framleiddu af Krupp og
sagði: „Við erum mjög ánægð-
ir með samning okkar við
Krupp . . . Ég skála fyrir herra
Krupp og sendi honum per-
sónulegar kveðjur mínar“.
En Krupp var of örlátur í
lánaviðskiptum sínum við A-
Evrópuríkin, og það er ástæð
an fyrir því, hve hann þarf á
miklu lánsfjármagni að halda
nú. Keppinautar hans segja, að
fyrirtækið hafi árum saman
undirboðið þá miskunnarlauist
í A-Evrópu bæði með lægra
vöruverði og lengri greiðslu-
fresti en þeir hafi getað boðið
sínar vörur á.
Fólk, sem þekkir Alfried
Krupp von Bohlen og Hal-
bach, segir, að hann taki fyriir
sjáanlegum endalokum ein-
veldis síns með heimspekilegri
ró.
„Lagalegt form og stjórnar-
tilhögun fyrirtækis er fyrst og
fremst háð tilgangi þess, sem
alltaf verður að endurskoða í
ijósi samtímans", sagði hann
við hóp elztu starfsmanna
sinna, er það hafði verið gert
kunnugt, að breyta ætti fyrir-
tækinu í almenningshlutafé-
lag, og að hinn 29 ára gamli
sonur hans, Arndt, mundi ekki
taka við hásætinu og verða
sjötti ættliðurinn í einvalds-
stóli.
Verðmæti eigna fyrirtækis-
ins er að mati fjármálamanna
í Essen um 4 milljarðar marka,
eða um 40 milljarðar íslenzkra
króna. Þeir telja og, að fram
að þessu hafi Krupp haft um
það bil 1% af heildarveltunni
til einkaráðstöfunar. Það nem-
ur, að sögn kunnugra, um 35
milljónum marka á ári, þegar
búið er að draga skattana frá
— eða um einni milljón ís-
lenzkra króna á dag.
Eftir að búið er að leggja
hlutafé fyrirtækisins í áður-
nefndan sjóð, mun Alfred fá 2
milljónir marka í árslaun
(rúmlega 20 milljónir ísl. kr.),
og Arndt fær 1 milljón marka,
sem síðan verður tvöfaldað
eftir dauða föður hans.
Þótt Alfried sé einn auðug-
asti maður Þýzkalands og
kannski í heiminum, eru lifn-
aðarhættir hans fábrotnir í
samamíburði við forfeður hans.
Hann býr í 15 herbergja húsi
í búgarðsstíl, skammt frá Villa
Húgel. Éftirlætisfrístundaiðja
hans er að aka sportibílum, sigl
ingar á lystisnekkjum, veiðar
og ljósmyndun.
Hann er feiminn og hlédræg-
ur og forðast að koma fram
opinberlega og mæta í fjöl-
mennum veizlum. Hann býður
þó oft heim til sín kvöldverð-
argestum, einkum iðnrekend-
um, kaupsýslumönnum og
stjórnmálamönnum.
Vinir hans segja, að tvö mis-
heppnuð hjónabönd og fangels-
isvistin hafi skilið eftir djúp
sár.
í einstæðri uppreisn gegn
foreldrum sínum, kvæntist Al-
fried Anneiise Bahr, fráskil-
inni dóttur éfnaðs kaupmanns
í Hamborg. Amdt er árangur
þess hjónabands, sem endaði
með skilnaði eftir fjögur ár,
eða 1941, er foreldrar Alfrieds
hótuðu að gera hann arflaus-
an.
Krupp kvæntist aftur árið
1952. Fyrir valinu varð að
þessu sinni Vera Hossenfeld,
þrískilin kona frá Ruhr-hérað-
inu, sem flutzt hafði til Banda-
ríkjanna skömmu fyrir síðari
heimsstyrjöldina. Hún skildi
einnig við hann árið 1957 og
settist að á 400 þúsund ekra
búgarði í Nevada. Vinir hans
segja, að hann hafi lítinn áhuga
á að kvænast aftur.
Þeir segja einnig að hann sé
hvorki nirfili né eyðslukló.