Morgunblaðið - 29.07.1967, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 1967
15
X stói
utn
'SltlS
Elsa G. Vilmundardóttir:
VEIÐIVÖTN
Á LANDMANNAAFRÉTTI norð-
an og vestan Tungnaár er þyrp-
ing stöðuvatna, stórra og smárra,
sem nú eru alltaf nefnd Veiði-
vötn, en hétu til fiorna Fiskiivötn,
að minnsta kosti í munni Skiaft-
fellinga. Vötn þessi og umlhverfi
þeirra er sérkennilegt og fagurt.
Flest þeirra eru í botni fornra
eldigíga, sem eru hluti af hinu
mikla eldgosabelti, sem liggur
þvert gegnum landið og stefnir
norðaustur-suðvestur á Suður-
l'andi og norð-isuður á Norður-
landi.
Flestir kiannast við Veiðivötn
og fjölmargir hafa komið þar á
síðari árum eftir að ferðalög um
hálendið urðu auðveldari. Jafn-
hliða hinum bættu samgöngum
hefur viðlhorf manna til Veiði-
vatna breytzt frá því, sem áður
var. Áður veiddu menn þar sér
til lífsbjargar, en nú eru þau
vettvangur þeirra, sem veiða sér
til skemmtunar.
Veiðivötn voru á fyrri öldum
matarkista fólfes í uppsveitum
Rangárvallasýslu og Skaftár-
tungu. „Áður fyrr var silungs-
veiðin í vötnum þessum lögð að
jöfnu við heila vertið í Vest-
mannaeyjum“, segir Sveinn PáJis-
son í frásögn sinni, Ferðin til
Fiskivatna 1795. Hann segir enn-
fremur, að veiðin ihafi í fyrri
daga verið stunduð þar að haust-
iniu og síðari hluta vetrar og var
aflinn hertur í byrgjum, sem
menn hlóðu úr hraungrýti við
vötnin. Veiðivötn hafa verið
mönnum kunn frá ómuna tíð.
Þeirra er fyrst getið í Njálu
undir nafninu Fiskivötn. Líklega
hefur verið veitt í þeim nokk-
urn veginn óslitið allt frá land-
námstíð, en lengst hlé á veiði-
skap, sem sögur fara af, var á
síðari hluta 18. aldar. Var veðr-
átta óhagstaeð og jöklar í örum
vexti og hefur Tungnaá verið
slæmur farartálmi. Reglubundn-
ar veiðifierðir lögðust niður um
1740, en menn fóru af og til síð-
sumars eftir það og þá einkum
til álftaveiða. Það voru Skafitár-
tungumenn, sem lengst stunduðu
veiðina á 18. öldinni, en svo
lögðust Vatnaferðir alveg niður
í Skaftáreldum 1783 og lágu niðri
eitthvað firam yfir aldamótin
1800. Hefur aska frá Skaftáreld-
um sjálfsagt spillt mjög veiði og
gróðri á Veiðivatnaisvæðiniu á
þeasu tímabili. Vatnaferðir
Skaftártungumanna lögðust al-
veg af í Skaftáreldum og hafa
legið niðrd síðan, en Landmenn
hófu veiðiferðir að nýju á 19.
öld og Ihefur veiðin upp frá þvi
verið stunduð að sumrinu, eink-
um í ágúst. f Árbók Ferðafélags-
ins 1940 er greinargóð lýsing á
Veiðivötnum og umhverfi þeirra
eftir Guðmund Árnason. Hann
segir meðal annars um veiðina
í vötnunum: „Veiði í Veiðivötn-
um er aðeins urriði, sem virðist
hreinn heimalningur. Fyrir 1920
gat aðgætinn maður oftast ekorið
úr, eftir lit og lögun, úr hvaða
vatni fullvaxinn urriði var veidd
ur. 1918 spjó Katla svo mikilli
ösku yfir vatnasvæðið, að nærri
kaáfði allan gróður. Þá þvarr svo
í vötnunum, að eigi fékkst nema
einn og einn „gamall horslápur",
en beinagrindur lágu með lönd-
unum. Efitir 4—5 ár fór að votta
fyrir unigviði og fór svo vaxandi
næsta áratug. Þó telja Vatna-
menn, að silungur hafi enn ekki
náð sér að stærð og gæðum (ár-
ið 1940). Hann virðist eiga frem-
ur enfitt uppdráttar, því að
reynslan hefiur ætíð verið sú, að
sé veiði stunduð í stórum stíl,
t.d. 30 hestburðir á ári í nokkur
ár, þá hefur veiðin þorrið að
miklum mun. Kom þá friðun af
sjálfu sér. Það þótti eigi svara
kostnaði að stunda veiðina“. Frá-
sögn Guðmundar sýnir, að aflazt
hefur misvel í Veiðivötnum, og
hefur valdið því 9kortur á æti
vegna öskufalla eða afveiði. Hef-
ur þá þurft nokkurra ára hlé á
veiði í vötnunum til þess að þau
jöfnuðu sig.
Áður fyrr var farið til Veiði-
vatna á hastum og var það
ströng dagleið úr byggð. Hin
forna leið Land- og Holtamanna
lá yfir Tungnaá hjá TangaÆossi
og yfir Köldukvísl á Tryppavaðd
og þaðan austur Þóristungur og
um Blautukvíslarbotna og Vatns
skarð til Veiðivatná. Var það sú
leið, sem Sveinn Pálsson fór
1795, en leið þessi var lögð nið-
ur og vöðin týndust. Annað fornit
vað var Kvíslarvað neðan við
Hnubbafossa í Tungnaárkrók.
Er Landmenn hófu Vatnaferðir
að nýju á 19. öld, fóru þeir
Tungnaá á Bjallavaði. Er það
nokkru austar og ofiar en hið
forna Kvíslarvað og var það
einnig fierjustaður. Standa enn
byrgi með bátum báðum megin
árinnar. Skaftártungumenn fóru
hins vegar yfir Tungnaá austan
við Veiðivötn, seinast á móts við
Tröllið, en eins og fyrr segir
lögðust Veiðivatnaferðir þeirra
niður í Skaftáreldum. Nú eru
hin fornu vöð ekki notuð leng-
ur, en farið var að nota nýtt vað,
Hófisvað, vestanundir Skyggni,
sem er syðstur og mestur Vatna-
öldugíganna, um 1950. Er það
vel faert stórum bílum og jeppar
komast það ef lítið er í ánni, en
vandratað er yfir það og botn-
inn mjög stórgrýttur. Þegar kom
ið er yfir ána er ekið um svarba
vikursanda vestanundir Vatna-
öldum þar til beygt er inn á
Veiðivatnasvæðið. Kláfferjan við
Hald og brúin á Köldukvísl, sem
byggðar voru árið 1964, opnuðu
jeppum og jafnvel hæstu gerð-
um fólksfoíla greiða leið í Veiði
vötn, þótt sú leið sé miklu lengri
en af fiarið er á Hófisvaði vegna
þess hve brúin á Köldukvísl er
norðarlega. Þegar komið er aust-
ur fyrir Köldukvislarbrú, er um
tvær leiðir að velja til Veiði-
v'atna. Önimur liggur norður fyrir
Þórisvatn þvert yfir hraunbreið
una miklu, sem þar er, og yfir
Heljargjá, en hún liggur suður
fyrir Þórisvatn og er nær hinni
fornu leið um Þóristungur og
mun vera meira fiarin. Báðar leið
irnar kosna saman á sandauðn-
syðsti gíguirinn Skyggnir mestur
þeirra. Er þaðan Ihið fegunsba
útsýni yifir Veiðivötnin og reynd
ar allt nágrennið. Snjóöldufjail-
garður er milli Veiðivatna og
Tungnaár. Margir leggja leið
sína yfiir hann um slóð, sem
liggur austan við Skálafell að
Tröllinu, háum móbergsdrang,
sem skagar út úr fjallshlíðinni.
Blasir þar við breiður, marg-
greindlur farvegur Tungnaár.
Vatnasvæðið er um 5 bm breitt
og 20 km lamgt frá norðausitri
til suðvesturs. Vötnin eru í þétt-
um þyrpimgum og flestöll vest-
lægari vötnin eru í botni eld-
gíga, en vötnin meðfram Snjó-
öldufjallgarði eru ekki gígvötn,
og eru þau yfirleitt stærri.
Vötnin eru flest tengd saman
með stuttum kvíslum og safnast
vatn það sem frá þeim renmur í
eina á, Vatnakvísl, sem felluir í
Tumgnaá rétt austan við Syggni.
Náttúra Veiðivatna á sér enga
hliðstæðu á jörðinni eftir því
sem ég bezt veit, ekki einu sinni
á íslandi, sem þó er mjög au
ugt af eldgosamyndunum. Þar
hefiur gosið á a.m.k. fjórum sam
síða þéttliggjandi sprungum a
svæðinu frá Nýjavatni að Tjald-
vatni og fléttast gígarnir ofit
hver inn í annan. Gígarnir eru
misgamiir, en ekki er vitað ná
un hraunkviíkunnar hefur leitt!
til mibilla öskugosa og hafa þá
hlaðizt upp þessar lágu, víðu
gígskálar, sem mynda hima ávöki
bakka margra vatmanna svo sem
vesturbakka Stóra-Fossvatns og
bakka Skálavatms og Eskivatms.
Veiðivatnahraun eru smáar
hraunspýjur, sem eru komnair
frá eldborgum, sem sums staðar
eru innan í stóru gígumum svo
sem við norðausturenda Stóna-
Fossvatns. Auka hraunin og eld-
borgirnar á fegurð og marg-
breytileik náttúrunnar umhverfis
vötnin.
Gróður er umhverfis vötnin og
í hraunumum og er þarna sann-
kölluð vin í hinni miikLu eyði-
mörk Tungnaáröræfa, þvl að
umfoverfiis eru svartir samdiar,
þar sem varla sér í stimgaradi
strá og allt vatn hripar niður í
gljúpan berggnunninn. Talsvert
fuglalíf er við vötnin, en rruura
hafa verið enn meira fyrrum.
Meira að segja ernir verptu þar.
Mikið er af mýi, og suma daga
er varla vært við vötmin fyriir
mývarginum.
Ferðamannastraumur hefur
mjög aukiat til Veiðivatna á
seinustu árum bæði við vega-
bæturmair og einnig við það, að
Land- og Holtamenn, sem eiga
veiðiréttinn, seija nú hverjum.
Séð yfir Langavatn og Skálavatn. Skálafell og Ónýtafell í baksýn.
inni miklu vestan við Vatnaöld-
ur og er farið austur fyrir til
Veiðivatnasvæðisins milli tveggja
gíga í Vatnaöldugígaröðinni. Hið
forma Vatnsskarð er ekki lengur
farið, en það Lá töluvert sunnar.
Sjálft Veiðivatnasvæðið liggur
í Lægð, sem takmarkast af Vatna
öldum að vestamverðu og Snjó-
öldufjallgarði að austamverðu.
Vatnaöldur setja mjög svip á um
hverfi Veiiðivatna og auika á feg-
urð þeiss. Þær eru gígaröð og er
kvæmlega um aidur þeirra. Er
líklegt, að þeir elztu séu um 2000
ára gamiir, en þeir yngstu, sem
gosið hafa hraunum eru af Sig-
urði Þórarinssyni tiaildir vera
eitthvað yngri en Landnám ís-
lands. Hinir stóru, víðu gígar,
sem vötnin liggja í eru myndaðir
á líkan hátt og elzti hluti Surts-
eyjar. Áður en gos urðu á Veiði-
vatnasvæðinu hafa einnig verið
þar stöðuvötn og hafa gos orðið
í þessum vötnum og vatnsblönd-
Við Stóra-Fossvatn.
(Ljósm.: Páll Jónsson)
sem hafa vill, veiðileyfi í völn-
umum. Ferðafélag íslands er að
reisa þar sæluhús, og mun það
sjálfeagt auka emn komur
manraa til Veiðivatna.
Veiðivatnasvæðið er einn af
dýrgripum íslenzkrar náttúiu,
og iífið verður að benjasit þar
fyrir tilveru sinni við erfið skil-
yrði í um 600 metra hæð yfir
sjó og með æðandi flugsand á
alla vegu. Ekki þarf mikið til
þe9s að raska jiafnvægi þvi, sem
er á milli iífs og hels þar. Er
hætt við því, að mjög aukinn
ferðamannaistraumur til Veiði-
vatna hafi áhrif á það jafnvægi
iífinu í cfoag. Vil ég mota tæki-
færið og minma þá. sem til Veiði-
vatna kcma, á það að vanda til
hims ýtrasta umgsngmi sína og
skilja ekki eftir ndn sár á Land-
imu, því hætt er við, að þau
mundu seint gróa og ef til vill
leiða til eyðingar.
Vart við ólög-
lega netaveiðr
NOKKUÐ hefur borið á ólögleg-
legri netaveiði að undanförnu,
bæði fyrir austan fjaill og í
Borgarfirði, að sögn veiðimála-
stjóra. Til dæmis voru sjö laxa-
net tekin upp á Hafnarskeiði við
Þorlákshöfn, en laxveiði er al-
gjörlega bönnuð í sjó. Á þriðju-
dag sL. flaug þyrla með veiði-
eftirlitsmenn yfir Hvítá í Borg-
arfirði, og varð þar einnig vart
við ólöglega veiði. Bæði þessi
máil eru til meðferðar hjá við-
komandi sýsluyfirvöldum.