Morgunblaðið - 16.09.1967, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. SEPT. 1967
Próf. Jóhann Hennesson:
Um ætterni Bahaiismans
ÍSLENDINGAR eru að visu mik-
il bókaþjóð, en alfræðiorðabók
í orðsins venjulega skilningi
hafa þeir ekki eignazt enn. Að
vísu er nú unnið að gerð einnar
slíkrar bókar, og margir eiga
erlendar alfræðibækur í hillum
sínum, en fellur ekki vél að nota
þær. Þess vegna verður oft að
nota blöðin til að koma einföld-
um fróðleik til almennings hér
á landi. Stundum kemur það
jafnvel fyrir að blaðamenn taia
við innlenda visindamenn um
efni, sem engin tök eru á að gefa
út bækur um. En þá er oft farið
fljótt yfir sögu. Og geta þá nán-
ari skýringar orðið nauðsynleg-
ar.
Sá átrúnaður, sem Múhamed
stofnaði og talinn er fullmynd-
aður þann 15. júlí árið 622, nefn-
ist almennt Islam, en oft Mú
hameðstrú á voru máli. Átrún-
aðurinn kiofnaði tiltölulega
snemma í tvær megingreinar,
súnna, sem merkir hefð, og shía
eða sjía, sem merkir sérflokkur.
Súnna breiddist einkum út vest-
ur á bóginn, og er sú greinin
kunnust í Evrópu. Shia átti hins
vegar miklu fylgi að fagna
sunnan til í Arabíu og í Persíu.
Þessi ágreiningur spratt upp af
deilu um réttan eftirmann Mú-
hameds, Hvort hann ætti að vera
kosinn, eða yrði að vera af ætt
spámannsins. Geta menn lesið
þá sögu alla á islenzku í bókinni
„Trúarbrögð mannkyns", útg. af
ísafoldarprentsmiðju 1964.
Þá er einnig fræg súfstefnan,
en það er dulspekihreyfing inn-
an Islams og jafnframt skáld-
skaparhreyfing. Þessi hreyfing
stóð í miklum blóma á hámið-
öldum, einkum í löndum shia.
Gnóstikastefnur og kristni, sem
Múhameðstrúarmenn útrýmdu,
höfðu nokkur áhrif undir
niðri, einnig fornpersneskur
átrúnaður. Sértrúarflo'kkar urðu
því fleiri á svæðum shia en
sunna, og eru þeir enn að mynd-
ast á vorum tímum.
Árið 1812 fæddist Mizra Ali
Muhamed, og varð sá maður
kunnur um heim allan undir
heitinu Bab, en það merkir hlið
sannleikans. Hóf hann eins konar
spámannlega vakningahreyf-
ingu og eignaðist marga fylgis-
menn, sem töldu hann vera tólfta
imaminn, en það hugtak verður
nánar skýrt. Bab og hans fylgj-
endur sættu harðvítugum of-
sóknum af hálfu persneskra og
tyrkneskra yfirvalda, og segir í
góðum heimildum að um tutt-
ugu þúsund þeirra hafi dáið
píslarvættisdauða, en Bab var
sjálfur fangelsaður og skotinn,
annaðhvort árið 1849 eða næsta
ár. En hreyfingin, sem lengi vel
gekk undir heitinu Babismi leið
ekki undir lok. Bab virðist hafa
verið alveg ósnortinn af kristni,
nema gegn um íslamskar hug-
myndir, Kóraninn o.fI.
Næsta aðalpersóna hreyfingar-
innar var Mizra Husain AIi læri-
sveinn Babs, f. 1817, d. 1892 og
tók sér heitið Baha Ullah, en
það merkir dýrð eða ljómi Allah.
Þe>ssi maður varð aðalpersóna
hreyfingarinnar og mikilvirkur
rithöfundur. Eftir hann eru
þrjú af trúarritum stefnunnar,
„Hulin orð“, „Sjö dalir“, „Bók
Iqans" og fjöldi skýringarrita og
bréfa. Mikinn hluta ævinnar var
hann, fjölskylda hans og nánir
samverkamenn í eins konar
fangabúðum, stundum slæmum,
stundum þolanlegum, í Konstan-
tinopel, Adrianopel og síðast
Akka, en stóð í sambandi við
fylgismenn sína, sem um tíma
voru taldir allt að því ein
milljón í Persíu, og sendu hon-
um mikið fé. Um sjálfan sig
kenndi hann að hann væri öll-
um spámönnum æðri en taldi
þó að boðskapur þeirra allra
hefði nokkurt gildi. Baha Ulla
breytti Babismanum í Bahaisma,
tók inn í kenningax sínar
Prófessor Jóhann Hannesson
margar mannúðarhugsjónir Vest
urlanda og kristni, en hélt um
leið fast við flestar „stoðir Is-
lams“.
Þriðja aðalpersóna hreyfingar-
innar var Abbas Effendi, f.
1844, d. 1921, og var hann sonur
Mizra Husain Ali, en tók sér
heitið Abdul Baha og hélt fram
stefnu föður síns, en áleit sig
ekki eins mikinn (abdul er
þjónn). Öll aðstaða hans og
hreyfingarinnar batnaði stórlega
eftir byltingu Ungtyrkja. Þá
urðu þeir frjálsir ferða sinna,
og Abdul Baha notaði frelsið
vel, ferðaðist um Evrópu og
Vesturheim og breiddi út kenn-
ingar föður síns. Hann ritaði
einnig mikið, sem Bahaistar
telja mikilvægt. í fyrri heims-
styrjöld var hann talinn mikil-
vægur stuðningsmaður banda-
manna og var í heiðursskyni
sæmdur brezkri aðaLsnafnbót
árið 1920.
Öll þessi þróun var aðeins
mögulegt út frá shía grein Mú-
hameðstrúar, sökum þess að þar
er geymd kenningin um imam
og madhi. Bæði embætti kalif-
anna og imamanna eru mikil-
væg í Islam, og andlega talað
eru síðari embættin mikilvægari
— og í vissum skilningi hættu-
legri, því að talið er að imam
geti með nýjum boðskap frá
Allah leyst af hólmi sjálfar
kenningar Múhameds. Nú eru
shíamenn reyndar klofnir varð-
andi þessa kenningu, og skipt-
ast í „Sjöunga“ og „tólfunga11
(sbr. Trúarbrögð mannkyns, bls.
328 n). Þar segir enn fremur:
„Þessi trú, að guðlegir imamar
starfi í leyndum og vonin um
endurkomu þeirra, er sameigin-
leg öllum hinum mörg-u sjía-
flokkum. Hafa margir komið
fram á ýmsum tímum, er töldu
sig vera imam“. — í Persíu er
shahinn, þ.e. keisarinn talinn
vera fulltrúi hins tólfta imams,
að dómi „tólfunga“, en sjálfur
telst sá imam ódauðlegur, lif-
andi á leyndum stað, allt frá 9.
öld. Út frá þessu verða skiljan-
legri ofsóknir persneskra yfir-
valda gegn Babismanum, og
kenningar fylgismanna Babs,
að hann væri æðri Múhamed
sjálfum, hlaut að vera grun-
samlegt í augum íslamskra leið-
toga, og jafnvel þorra íslamskra
manna, þótt það réttlætti engar
ofsóknir gegn þeim.
Ósæmandi og óskynsamlegt er
hins vegar fyrir Bahaista að af-
neita uppruna eða sögu átrúnað-
ar síns, enda þurfa þeir ekki að
skammast sín fyrir hann. Allir
trúarbragðavísindamenn þekkja
það; bækur þeirra og tungumál-
in, sem þær eru ritaðar á, stað-
festa upprunann. Og uppruninn
segir ekki til um gildi einhvers
fyrirbæris. Að Bahaisminn er
formlega skrásettur sem sjálf-
stæður átrúnaður víða um heim,
breytir ekki sögu hans og upp-
rima, en yfirlýsing þar um er til
bóta, því þá er mönnum ljóst að
hér er ekki um að ræða neina
kristna kirkjudeild, og báðir að-
ilar, Bahaistar og kristnir menn,
vita betur hvernig rétt er að
haga sér, ef þetta er ljóst. Al-
menn trúarbragðavísindi gefa
hins vegar engar slíkar reglur,
heldur rannsaka fenomenolog-
iskt og sögulega genetisk sam-
bönd og hugmyndir margra trú-
arbragða eins og þau koma fyrir
ög heimildir segja til um.
Þótt Bahaisminn hafi leyst
Babismann af hólmi, og tekið
ihn i átrúnað sinn fleiri hug-
myndir, eru nálega engar þeirra
nýjar, heldur kunnar úr öðrum
átrúnaði, mannúðarhreyfingum,
vísindum, heimspeki og stjórn-
málum. En það er grundvallar-
atriði fyrir vestræna menn að
vita um kjarna málsins, kenn-
inguna um Baha Ulla sjálfan,
sem talinn er konungur kon-
unganna og æðri öllum spá-
mönnum veraldar í þessum
átrúnaði. Hún er til orðin út frá
gömlum arfi í shía grein íslams,
madhi- og imamhugmyndunum,
enda ræða þeir miklu vísinda-
menn, Tiele og Söderblom, eim-
göngu um Bahaismann í sam-
hengi fslams og shía, sbr. heim-
ildaskrá, og nálega allir aðrir
vísindamenn geta upprunans.
En ef spurt er út frá öðrum
þörfum en hinum fræðilegu, það
er út frá raunhæfri þörf venju-
legs kristins manns innan kirkj-
unnar hvað sé rétt og rangt út
frá kristnu sjóna-rmiði, þá má
það ljóst vera þeim, sem kunna
signinguna, Faðirvorið og trúar-
játninguna, að Bahaistar tilbiðja
annan Guð en kristnir menn.
Ef Kristsvitnisburður Nýja
'testamentisins er sannur, þá
geta kenningar Bahaismans um
Baha Ullah ekki verið sannar,
þótt margt annáð sem þeir segja
sé satt, því þessi spámaður setur
sjálfan sig upp yfir Jesúm Krist
og alla spámenn veraldar, og
þetta samþykkja fylgjendur
hans, og þar með setja þeir sjálfa
sig út fyrir kristni, Islam, shía
og öll önnur trúarbrögð, inn í
annan átrúnað. Það er gott að
þetta er ljóst orðið. Kristnum
mönnum er ekki gefið annað
nafn en Jesús Kristur — er oss
sé ætlað fyrir hólpnum að verða,
sbr. Post. 4, 12. Og speki þurfa
þeir ekki að sækja til annarra
varðandi þetta atriði, því að í
Kristi eru allir fjársjóðir spek-
innar og þekkingarinnar fólgnir
(Kol. 2). Krists-játningin bindur
kristnina saman, þótt hún sé
dreifð um mörg lönd. Á sama
hátt munum við finna kjarna-
atriði hjá öðrum trúarbrögðum,
sem binda þau saman og gefa
Framhald á bls. 15
Sr. Arelíus Níelsson:
Bahai-bruökaup í Árbæ
BRÚÐKAUP ungra elskenda,
íslenzfkrar brúðar og ítalsks
brúðguima í Árbæjarkirkju 16-
ágúst sl. hefur vakið þjóðar-
athygli.
Brúðhjónin höfðu nýlega
gengið undir merki ungrar trú-
arstefnu, sem kennd er við
Baha-Ullah arabískan nútíma-
spámann.
Fyrst töldu blöðin líklega af
misskilningi að biskup, sóknar-
prestur, sem síðar upplýstist að
enginn var, og kirkjuhaldari
hefðu tekið þessari hjónavígslu
með alþekktri íslenzkri gest-
risni og kirkjulegri víðsýni og
frjálslyndi í trúmálum og helgi
siðum.
En að atvikum loknum kvað
fljótlega við annan tón. Allir,
sem helzt áttu hlut að máli
virtust undrandi og þvoðu hend
ur sínar.
Biskup og guðfræðiprófessor,
sögðu að þetta væri ókristinn
söfnuður, sem hefði engan rétt
til kirkjulegra athafna hér. Og
er það vafalaust rétt.
Og vígslubiskupinn nýi taldi
fulla þörf að endurvígja kirkj-
una í Árbæ eftir þessa „van-
helgun“-
Prófessorinn segir um þetta
orðrétt:
„Ég álít, að æðstu menn
kirkju, leikmenn og prestar,
hefðu átt að fjalla um þetta
mál, hafa um það ráðstefnu, áð
ur en leyfi var veitt til þessar-
ar athafnar".
En biskupinn, sem síðar hef-
ur þó sýnt það drenglyndi að
óska brúðhjónunum opinber-
lega allrar blessunar, segir:
„Kirkja, sem er Kristi vígð,
verður ekki léð til athafna á
vegum trúarbragða, sem ekki
viðurkenna Krist eða játa hann
á sama hátt og kristin ki*rkja
játar hann og boðar".
Að sjálfsögðu hafa þessir
lærð og ágætu forystumenn
íslenzku þjóðkirkjunnar rétt
fyrir sér svo langt sem það
nær. En nær það ekiki otf stutt?
Það er sem sé ærið erfitt
að skera úr um það, hvernig
kristin kirkja játar Krist og
boðar. Um það eru skiptar skoð
anir og skiptar stefnur. Kirkju-
deildir, sem játa Krist og boða
á formbundinn og viðurkenndan
hátt með helgisiðum í guðshús-
um sínum, kirkjunum hafa
meira að segja lokað og loka
enn hver fyrir annarri, barizt á
banaspjótum, farið í styrjaldir,
iðkað pyntingar, fangelsað,
dauðadæmt.
Og þetta allt á þeim tímum,
sem þjóðir töldu sig standa
Kristni næst í heilagri vandlæt-
ingu hans vegna, já miklu frem-
ur en nú.
Það er fyrst á þessari öld, að
alvarleg og markviss viðleitni
hefur komið fram tun að sameina
bæri hið kristilega í öllum
kirkjudeildum og mætast í Kristi
kærleika hans, speki hans og
frelsi, en láta deilumálin og að-
greiningsatriðin að baki. Þau
hafi aldrei verið aðalatriði krist
insdóms og oft algjör hégilja.
Þessi stefna er nú orðin al-
þjóðleg innan kristninnar og
nefnd Alkirkjustefnan. Og þær
ræður eða á að ráða umburðar-
lyndj skilningur og kærleikur
Séra Arelíus Níelsson
frá hjarta hil hjarta Ef ráði pró-
fessorsins um ráðsfefnu hefði ver
ið fylgt og kannski verður það
gert síðar til að koma í veg fyr
ir slíkar athafnir — eða leyfa
þær, þá hefði ýmislegt komið í
ljós, sem sanna mætti, að hér
hefði sizt ókristnari trúflokkur
verið á ferð, en svo að kristin
kirkja mætti vel telja hans kenn
ingar eins mikið í anda Jesú frá
Nasaret og margt það, sem kallað
'hefur verið kristileg kenning um
aldaraðir. En lítum nú á það,
sem í Ijós gæti komið.
Prófessorinn telur Bahai-trú-
flokkinn vera grein af Múhameðs
trú, en gæta ber þess um leið
að Múhamedstrúarkenningar eru
sprotrtnar upp úr Gyðingatrú og
kristindómi.
Þótt ýmislegt beri á milli, þá
viðurkennir Múhamedstrú margt
það, sem talið er skipta mestu
máli í kristinni trú t.d. eingyði
og enn þá strangari siði en krist
inn dómur hefur enn lagt áherzlu
á, eða gert að meginatriði.
Hitt er svo annað, hvort fólk
lifir samkvæmt siðgæði trúar
sinnar eða ekki.
En þar verður misbrestur á að
sjálfsögðu bæði sjá kristnum og
múhameðskum. '
Þá er næst að athuga, að á
stuttum ferli hefur Bahai-stefn-
an og fylginautar hennar ver-
ið ofsótt með svipuðum hætti
af „rétttrúnaði“ Múihamedstrúar
manna og kristinn dómur og
fylgjendur hans ásamt Kristi
sjálfum var ofsótt af „rétttrún-
aði“ síns tíma. Og hvers vegna
eru slíkar otfsóknir um hönd
hafðar?
Af því að Bahai-stefnan boð-
ar ný sannindi, nýjan veg sam-
einaðra trúarbragða í leit að hin
um eina sanna Guði ljóssins og
kærleikans. Hún boðar sam-
band og samstarf við kristna
menn, við Gyðinga og Búddha-
trúarmenn o.s.frv. Hún boðar ein
ingu mannkyns ofar öllu kyn-
þáttahatri ofar allri þjóðflokka-
aðgreiningu, litarhætti og átrún-
aði. Hún boðar frið á jörðu. Og
hún viðurkennir einmitt ekki
neina hefðbundna helgisiði inn-
an sinna vébanda til þess að
forðast þann ágreining, sem þeir
og hin formbundna prestsþjón-
usta hefur. of oft valdið. En sá
ágreiningur hefur leitt til and-
úðar, haturs og bræðravíga,
þvert ofan í boðskap þann, sem
verið er að boða um bræðra-
lag allra manna á jörðu.
Nú vil ég spyrja: Eru slíkar
kenningar ekki nægilega mikill
hluti af kristnum dómi þótt
ekki komi nú birta inn um við-
urkennda glugga, að telja mætti
heiður að opna Árbæjarkirkju í
hálftíma þeirra vegna. Og þegar
svo bætist við, að fólkið, sem
tekið hefur þessa stefnu eða að
minnsta kosti höfunda hennar
hafa orðið að fórna frelsi, lífi og
heilsu hennar vegna og þeirrar
blessunar sem hún mætti veita
til að efla frið á jörðu. Á per-
sónulega aðstöðu brúðhjónanna
skal síðar aðeins minnzt. En hér
skal aðeins rifjuð upp forsaga
Bahai-stefnunnar í örfáu-m orð-
um. En svo vill til, að hún á
hundrað ára afmæli á þessu ári
og tíu ár eru liðin, síðan hinn
síðasti af þrem, sem taldir eru
aðalstofnendur hennar eða spá-
menn lézt í Haifa í ísrael.
En aðalhöfundur stefnu þess-
arar var fæddur 1817, en kom
fram 1867 sem Bahaullah, en það
þýðir sá, sem „Ijómi Guðs skín
í gegnum“ eða dýrð hans birtist
í.
Bahaullah er því aðeins tákn-
heiti nokkurs konar skáldanafn
eða spámannshugsun. En hið
borgaralega nafn hans var Ali
Nuri — Mirza Husein Ali Nuri,
svo að allt sé nefnt.
Hann fæddist í Teheran í Per-
síu 12. nóv. 1817, svo að í vetur
er 150 ára afmæli hans..
Baha’ullah telst þó naumast
eini stofnandi þeirrar trúar-
stefnu, sem við hann er kennd.
Fyrirrennari og þó yngri fædd
ur 1820 hél Ali Mohammed og
nefndi sig Bab, sem þýðir „hlið-
ið“. Það er hlið sannleikans.
En frjálslyndi Babs og nýjar
hugmyndir um opinberun Guðs
mætti mikilli andstöðu og hatri
meðal „rétttrúaðra" Múhameds-
trúarmanna og leiðtoga. Bab var
líflátinn 1850 etftir aðeins 6 ára
spámannsferill og margir fylgi-
Framhald á bls. 15