Morgunblaðið - 31.12.1967, Blaðsíða 15

MORGITNB'LAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. DES. 19'67
15
llr. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra:
Á ÁRINU 1967 hafa stjórn-
mál hérlendis einkum mót-
azt af Alþingiskosningun-
um í júní og erfiðleik-
um útflutningsframleiðsl-
unnar. Kosningaúrsiltin
urðu öðrvísi en flestir höfðu
við búizt, og sveiflur at-
vinnulífsins meiri en menn
eiga að venjast í sæmilega
þróuðum þjóðfélögum.
Sveitarstjómarkosningar
vorið 1966 voru Sjálfstæðis-
mönnum víða óhagstæðar.
Vegna atkvæðataps þeirra
þá og örðugleika atvinnu-
veganna, sem fóru vaxandi
frá miðju ári 1966, töldu
fæstir, að stjórnarflokkarnir
mundu fá nóg fylgi til að
halda meirihluta í báðum
deildum Alþingis, eins og
nauðsynlegt er til að hafa
vald á meðferð mála.
Úrslit þingkosninganna
urðu hinsvegar þau, að sam-
an fengu stjórnarflokkarnir
ríflegan meirihluta at-
kvæða, 53,2%, og héldu þing
mannatölu sinni, 32, sem
tryggir nauðsynlegan meiri-
hluta. — Alþýðuflokkurinn
vann á, fékk 15,7% at-
kvæða og 9 þingmenn
kjörna í stað 14,2% og 8
þingmanna við kosningarn-
ar 1963. Sjálfstæðismenn
fengu 37,5% atkvæða og 23
þingmenn kjörna í stað
41,4% og 24 þingmanna á ár-
inu 1963. Alþýðuflokkurinn
bætti því við sig h.u.b. 10%
af sínu fylgi, þar sem Sjálf-
stæðisflokkurinn missti
h.u.b. sama hlutfall af sínu.
Miðað við kosningamar
1963 töpuðu stjórnarflokk-
arnir nú samanlegt 2,4%
af heildaratkvæðamagni.
En miðað við kosning-
arnar 1959 — og í fram-
haldi þeirra kosninga var
núverandi stjórn mynduð,
— þá er tap stjórnarflokk-
anna af heildaratkvæða-
magni 1,7%, eða örlítið
meira en Óháði lýðræðis-
flokkurinn fékk nú. Á örum
breytingatímum verður ekki
sagt, að þessar breytingar
séu ýkja miklar í lýðræðis-
þjóðfélagi, enda mun minni
en á þessu tímabili hafa orð-
ið í flestum öðrum ríkjum,
sem búa við sömu eða sams-
konar stjórnarhætti.
★
Sjálfstæðismenn draga
hinsvegar enga dul á, að
flokkslega urðu þeir fyrir
vonbrigðum í kosningunum.
Raunar er ljóst, að miðað
við sveitarstjórnarkosning-
arnar árinu áður hafa þeir
víðast bætt hlut sinn, svo
að flokkurinn stendur enn
sem fyrr föstum fótum. En
í höfuðvígi flokksins,
Reykjavík, urðu úrslitin ó-
hagstæðari en í borgar-
stjórnarkosningunum. Enda
þótt flokkurinn eigi nú eins
og áður hlutfallslega meira
fylgi að fagna í Reykjavík
en í nokkru kjördæmi öðru,
og fylgið í Reykjavík hafi
stundum sveiflazt enn meira
en þetta, þá þurfa reykvísk-
ir Sjálfstæðismenn nú vissu
lega að ugga að sér. Þeir
mega ekki sofna á verðin-
um, heldur hefja markvissa
sókn til að endurheimta það,
sem í bili hefur frá horfið.
Andstæðingarnir miklast
mjög yfir atkvæðatapi Sjálf
stæðisflokksins og spá hon-
um sundrungu ef ekki
bráðri feigð. Sannleikurinn
er þó sá, að allir hafa þeir á
undanförnum árum átt við
meiri atkvæðasveiflur að
búa en Sjálfstæðismenn. Ef
litið er á atkvæðatölur höf-
uðflokkanna fjögurra síð-
asta aldarfjórðung eða frá
árinu 1942, og sleppt er kosn
ingunum 1956, af því að þá
voru vegna Hræðslubanda-
lagsins atkvæðahlutföll al-
gerlega villandi á milli
Framsóknar og Alþýðu-
flokks, þá kemur þetta i
1 j ós: S j álfstæðisf lokkurinn
hefur fengið hlutfallslega
mest fylgi við vorkosning-
arnar 1959, eða 42,5%, og
minnst á árinu 1953, eða
37,1 %. Framsóknarflokkur-
inn fékk mest fylgi vorið
1963 eða 28,2%, en minnst
fylgi 1953, eða 21,9%. Al-
þýðuflokkurinn fékk mest
fylgi vorið 1946, eða 17,8%,
og minnst fylgi við vorkosn
ingarnar 1959, eða 12,5%.
Sósíalistaflokkurinn eða Al-
þýðubandalagið, fékk mest
fylgi 1946 og 1949, eða 19,5%
í bæði skiptin, en minnst
fylgi í vorkosningunum 1959
eða 15,3%; og eru þá kosn-
ingarnar 1967 ekki taldar
með, en þá fékk sjálft Al-
þýðubandalagið einungis
13,9%, en listi Hannibals
3,7%, eða samtals 17,6%.
Yfiriit þetta sýnir, að eins
og verða hlýtur þar sem lýð-
frelsi ræður, þá er fylgi
flokka á íslandi síbreytilegt.
Hlutfallslega meiri breyting
ar hafa þó orðið hjá öllum
öðrum en Sjálfstæðismönn-
um. Slíkt má ekki leiða til
þess, að Sjálfstæðismenn
láti sinn hlut eftir liggja,
heldur á það að verða þeim
hvöt til nýrrar sóknar. En
það sýnir, að öðrum ferst
ekki að láta of digurbarka-
lega, þó að Sjálfstæðismenn
njóti ekki ætíð meðvindar.
öllum fer bezt að miklast
ekki um of af meðlæti og
æðrast ekki þó að eitthvað
gangi á móti.
★
í sinn hóp gera Sjálf-
stæðismenn upp, hvort og
þá að hverju leyti starfi
þeirra er áfátt. Orsakir kosn
ingaúrslita verða þó aldrei
skýrðar til hlítar. Höfuðein-
kenni frelsisins er það, að
kjósandi þarf ekki að standa
neinum öðrum en sjálfum
sér reikningsskap gerða
sinna. Hitt er vitað, að á
löngum stjórnarferli er
aldrei hægt að gera öllum
til hæfis. Hvort sem gremja
er réttmæt eða ekki, heimt-
ar hún útrás. í kosningun-
um 1963 bitnaði hún á Al-
þýðuflokknum, að þessu
sinni á Sjálfstæðisflokknum.
Atkvæðaflutningurinn á
milli þessara tveggja flokka
er einmitt athyglisverður
vegna þess, að þrátt fyrir
einhverja óánægju þá vildu
þessir kjósendur ekki skipta
um stjórn.
Stundum heyrist sú furðu
lega kenning, að kjósendur
vilji áminna flokk sinn eða
veita honum aðvörun með
því, að kjósa hann ekki. Svo
taka iðulega til orða sumir
þeir, sem að sjálfs sín mati
eru stefnufastastir allra og
eru gramir vegna þess, að
flokkur þeirra hafi ekki
fylgt stefnunni nógu fast
eftir. Þá er þess ekki gætt,
að afl flokka eða máttur
þeirra til að koma málum
sínum fram fer mjög eftir
atkvæðamagni þeirra. Ef
flokkur tapar atkvæðum
eru allar horfur á, að það
leiði til þess, að hann verði
að slá enn meira af stefnu
sinni en áður, einkum þegar
svo háttar eins og á Alþingi
íslendinga. Þar hefur eng-
inn einn flokkur haft hrein-
an meirihluta í báðum deild
um um meira en hálfrar
aldar skeið, og þess vegna
hefur ætíð orðið að koma
málum fram með samning-
um flokka á milli, hvort
sem mönnum líkaði betur
eða verr. Hinir grömu,
stefnuföstu menn eru þess
vegna oftast að kjósa hrís á
sjálfa sig, þegar þeir ætla að
áminna eða aðvara flokk
sinn, af því að hann hafi
ekki verið stefnunri nógu
trúr.
Þá er því stundum hreyft,
bæði af meðhaldsmönnum
og andstæðingum, að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé svo
sterkur, áhrif hans í þjóðfé-
laginu svo örugg, að flokks-
menn geti léð atkvæði öðr-
um, sem frekar eigi í vök að
verjast, á móti enn hættu-
legri andstæðingum. Við
þennan málflutning kannast
allir og áreiðanlega hefur
hann stundum haft veruleg
áhrif. Sjálfstæðismenn ættu
þó að muna, að sjálfs er
höndin hollust. Enn er ekki
áratugur liðinn frá því, að
þáverandi forystumaður
„vinstri stjórnar“ hældist
um yfir, að búið væri að
setja Sjálfstæðismenn til
hliðar. Sú tilraun endaði
raunar með meiri ósköpum
en ella eru þekkt í íslenzkri
stjórnmálasögu, en ósköpin
geta endurtekizt, ef menn
eru ekki nógu varir um sig.
Sannarlega er ekki rétt að
leiða nokkurn andstæðing i
þá freistni, að hann ali með
með sér þá hugmynd, að án
Sjálfstæðisflokksins sé að
sinni hægt að stjórna. Það
er ekki vegna veikleika
Sjálfstæðisflokksins heldur
styrkleika hans, að andstæð
ingarnir tala þessi misseri
ekki um nýja „vinstri
stjórn“ heldur „þjóðstjórn“,
þ.e.a.s. stjórn, þar sem Sjálf
stæðismenn eiga að fá að
vera með, en ekki ráða
meiru en mestu andstæðing-
um þeirra þykir henta.
Enginn efi er á því, að
þetta tal um, að Sjálfstæðis-
flokkurinn væri öruggur um
að vera við völd, hvernig
sem færi, átti sinn þátt í því,
að Hannibal Valdimarsson
fékk verulegan hóp Sjálf-
stæðiskjósenda til að greiða
sér atkvæði á sl. vori. Nú er
það að vísu skiljanlegt, að
mönnum þætti tiltektir
Hannibals lýsa nýstárlegum
röskleika. Ekki er kunnugt,
að það hafi áður við borið,
að sýslunefndarmaður á af-
skektum útkjálka hyrfi úr
sínu eigin kjördæmi til
framboðs í höfuðstaðnum,
hvað þá í blóra við eigin
flokksmenn Það lýsti góðu
hjartalagi að vilja styðja þvi
líkan einstæðing í baráttu
hans við „litlu, Ijótu klík-
una“, sem, að hans sögn,
réði öllu í flokki hans. En
þrátt fyrir illyrðin, þá fór
Hannibal ekki dult með, að
hann vildi láta flokkinn,
þar sem „litla, ljóta klíkan“
réði öllu, njóta atkvæðanna,
sem hann hlaut. Klíkan
sannaði aftur á móti rétt-
mæti hinnar ljótu lýsingar
Hannibals með því að af-
neita þessum atkvæðum
fyrir kosningar en heimta
þau síðan öll sér til styrkt-
ar að kosningum loknum.
Sú framkoma er einhver
ljótasti skollaleikur, sem
þekkzt hefur í íslenzkum
stjórnmálum. Fyrir endalok
hans er enn ekki séð, og eru
þó allar horíur á, að Alþýðu
bandalagið sé endanlega
splundrað. Um það skal
samt enginn vera viss, því
að það er alkunnugt, að
sumar óæðri lífverur skríða
aftur saman, þó að búið sé
að sundurlima þær.
★
Enda þótt stjórnarand-
stæðingar hafi í orði kveðnu
reynt að leita sér huggunar
í atkvæðatapi Sjálfstæðis-
manna, þá hefur andstæð-
ingunum ekki tekizt að
dylja, að þeir telja sjálfa
sig særða holundarsári.
Sundrungin í Alþýðubanda-
laginu talar sínu máli. Jafn-
ljóst er, að vonir Framsókn
ar um myndun tveggja
flokka kerfis, þar sem þeir
yrðu jafnokar eða ofjarlai
Sjálfstæðismanna, eru farn-
ar út um þúfur.
Sárindin út af öllu þessu
eru því meiri sem þessir
menn kunnu sér ekki hóf í
sigurvissu, eins og þegar
einn sagði, að sveitarstjórn-
arkosningarnar 1966 ættu að
verða próf fyrir þingræðið
í landinu. Prófið fór þannig,
að þingræðið hélzt, en ofur-
drambsmaðurinn missti
þingsæti sitt. í raunum sín-
um hafa stjórnarandstæðing
ar fundið sér það til afsök-
unar, að stjórnarflokkarnir
hafi unnið kosningarnar á
fölskum forsendum, sagt
kjósendum rangt til, eink-
um um ástand efnahags-
mála á sl. vori. Allar eru
þessar ásakanir hin örgustu
öfugmæli. Því fer fjarri, að
Sjálfstæðismenn hafi leynt
ískyggilegum horfum í efna-
hagsmálunum. Um það má
nefna óteljandi tilvitnanir
Hér skal ég einungis rifja
upp mín eigin orð og stjórn-
Framhald á bls. 16.