Morgunblaðið - 19.05.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MAl 19W.
Ingólfar Kristjnnsson:
Siglnfjorðarkanpstaðiir 50
ára -150 ára verzlunarstaður
arnar fóru í hönd. Fram undan
var þá mesti annatími ársins, og
honum fylgdi tiðum miklar vök
ur og þreyta, en jafnframt von
um mikla peninga og ófáar á-
nægjustundir. Þá streymdi fólk
til Siglufjarðar úr öllum áttum.
Á götum úti og gildaskálum
blönduðust saman mörg tungu-
mál í glaðværum kliði, en borið
í*at við að sukksamt yrði í bland
— að hendur væru látnar skipta
og jafnvel að hnífar blikuðu ;
lofti, þá eir blóðheitiir „frænd-
ur“ töldu sig eiga óuppgerðar
sakir eða óútkljáð deilumál.
Áður höifðu peningair verið
lítt í umferð manna á meðal.
En nú fylltu þeir skyndilega
vasa allra þeirra, sem vettlingi
gátu valdið og tekið þátt í at-
hafnalifinu. Jafnframt jukust
tekjur sveitarfélagsins, svo að
það gat beitt sér fyrir, og stað-
ið undir ýmsum framkvæmdum
í þágu almennings, til aukinnar
reisnar hinu unga ört vaxandi
kauptúni. Þannig varð Siglu-
fjörður til dæmis með fyrstu
kaupstöðum landsins, sem fékk
rafmagn til ljósa, þegar Hvann-
eyrará var virkjuð árið 1913.
Tveim árum áður hafði vatns-
leiðsla verið lögð um þorpið og
um líkt leyti komst á síma-
samband við Siglufjörð, þrátt
fyrir torvelda símalagningu yfir
Siglufjarðarskarð. En Siglfirð-
ingar vildu mikið á sig leggja
til þess að fá símann. Þeir báru
á sjálfum sér jarðstrenginn upp
í skarðið, og auk þess styrktu

fógrum sumardegl leggur peningalyktina yfir Siglufjörð.
— jafnvel dauðir hlutir gátu
ekki á sér setið, en brugðu á
leik. Nýi tíminn skall eins og
flóðbylgja yfir kauptúnið og
H vanneyrarskálin
(Ljósm.: Ólafur
í baksýn.
Ragnarsson).
Um þessar mundir á Siglu
fjörður tvöfalt afmæli. Liðin eru
150 ár frá því að hann hlaut
löggildingu, sem verzlunarstað-
ur, og 50 ár frá því að Al-
þingi samþykkti lög um bæjar-
stjórn á Siglufirði, en þá lög-
gjöf fékk bærinn í eins konar
afmælisgjöf, þá er rétt ein öld
var liðin frá löggildingu verzl-
unarstaðarins.
Hinn 20. maí 1918 var alda-
mótahátíð haldin á Siglufirði,
en hámarkið náðu þau hátíða-
höld, er oddviti síðustu hrepps-
nefndarinnar þar, séra Bjarni
Þorsteinsson, tónskáld, tilkynnti
' hátíðagestum, að Alþingi hefði
samþykkt lög um bæjarstjórn á
Siigliufirði, en frumvarp þar um
var fflutit af þáverandi þinig-
mönnum Eyfirðinga, þeim Stef-
áni Stefánssyni í Fagraskógi og
Einari Árnasyni á Eyrarlandi.
Þegar minnzt er á Siglufjörð
kemur sildin eins og ósjálfrátt
í huga manna. Og þegar rætt
er um síldveiðar, kemur Siglu-
fjörður upp í hugann. Svo ná-
komin og samruna eru þessi tvö
nafnorð í vitund margra, að
þegar annað er nefnt, myndast
hiugreininingairiteogsll við hitt.
Það er heldur engin tilviljun
og ekki út I bláinn, að síldin
skuli vera tákn Siglufjarðar-
kaupstaðar, en þrjár myndir af
þessum glitfagra fiski eru í
skjaldarmerki og fána kaupstað-
arins.
Allt frá því um síðustu alda-
mót er Siglufjörður tók að vaxa
úr lítilli og fámennri verstöð í
þróttmikinn athafna- og fram-
fanabæ, hafa síldveiðar og sí'ld-
ariðnaður sett mestan svip á at-
hafnalíf Siglfirðinga og mótað
þróun og viðgang kaupstaðar-
ins. Og þó að misjafnlega hafi
oft árað og síldin þráfaldlega
brugðizrt, er húin þó jafnan snar
þáttur í afkomu bæjarbúa og
bæjarfélagsins á hverjum tíma.
Siglufirði mætti líkja við kaup-
höll. Gengi hans stígur eða fell-
ur í hlutfalli við síldveiðarnar,
og fasteignir og önnur verðmæti
á staðnum, sem lítt eru seljan-
leg á síldarleysisárum, geta
skyndilega orðið eftirsótt á afla
árum.
Fáir kaupstaðir á landinu, að
sjálfri höfuðborginni undan-
skildri, munu jafnkunnir erlend
is og Siglufjörður, og býr hann
þar enn að fornri frægð. Víða
þar seim Íslandssíld er á borð-
um , er hún kennd við Siglu-
fjörð. Þúsundir erlendra sjó-
manna og tugir útvegsmanna
komu líka þangað ár eftir ár,
meðan síldveiðarnar stóðu með
hvað mestum blóma við Norð-
urland, og Siglufjörður var mið
stöð þeirra og bærinn í sem
örustum vexti. Allt stuðlaði
þetta að kynningu staðarins út
á við, og það lék ævintýra-
ljómi um nafn Siglufjarðar. Á
hverju ári fylltist fjörðurinn af
skipum, svo að yfir að líta voru
siglutré þeirra eins og þéttur
skógur á höfninni: allar bryggj-
ur og sérhver söltunarstöð reis
af dvala eftir langan vetur, og
ajlt komst á hreyfingu til sjós
og lands. Silfurliitað hreistur
síijlarinnar glitraði á gulum
stökkum sjómannanna og svunt
um söltunarstúlknanna, og marg
litur höfuðbúnaður og hálsklút
ar spegluðust í lygnum voginum
imn með Eyrinni og bar við
dökkgrænar hlíðar fjallanna
handan fjarðarins.
Ávallt ríkti mikil eftirvænt-
ing á Siglufirði, þá er síldveið-
þeir Landssjóðinin með fj árfnam-
lagi til þessarar framkvæmdar:
Sr. Bjarni Þorsteinsson.
Niðri á Siglufjarðareyri, þar
sem aðalkjarni þorpsins var,
reis hvert húsið af öðru, meðal
annars nýr barnaskóli og fim-
leikahús — en barnaskóli hefur
verið starfræktur á Siglufirði
fná því árið 1883 —: göitua* voru
lagðar og bryggjur smíðaðar, og
brátt tók byggðin að teygja sig
upp í brattlendið móti hlíðinni,
en í landi hinna forrau bújarða,
kirkjustaðarins Hvanneyrar, og
Hafnar, hefur Siglufjarðarkaup
staður byggzt.
Það Liggur í augum uppi. að
mikil breyting hafi orðið á dag
legu lífi heimafólksins í hinu
kyrrláta og afskekkta þorpi,
þegar aðkomumenn fóru að
streyma þangað í byrjun aldar-
innar. Allt komst á hreyfingu
raskaði öllu svipmoti þess. Sild-
arstöðvar voru reistar á malar-
kambinum á austanverðri eyr-
inni, uppfyllingu var ekið í
tjarnir og skurði og um ger-
valla eyrina var byggt og göt-
ur lagðar. Um aldamótin var að
eins ein slétt moldargata ó Siglu
fjarðareyri, Gránugatan, og náði
hún frá sjó á austanverðri eyr-
inni upp að svokölluðu Fakt-
orshúsi, en tímamótaárið 1918,
þegar Siglufjörður fékk kaup-
staðarréttindin var búið að
skipuleggja og byggja við meira
en 20 götur, og nú eru marg-
ar af þeim orðnar steinsteyptar.
Á næstu árum angaði þorpið af
viðair'lykt frá nýbyggðum húsium
er blandaðist römmum, þráum og
saiitikemndium fynk fná sildar-
stöðvunum við sjóinn. Sagar-
hljóð og hamarshögg voru á þess
um tíma eins og hljómkviða, sem
leikin var frá morgni til kvölds.
Um fjörðin sigldu skipin, hvert
á eftir öðru. Sum héldu á miðin
til veiða, önnur sigldu frá landi
með sumaraflann niðursaltaðan
í tunnur, en inn á höfnina komu
skip með byggingarefni í ný hús
og nýjar bryggjur og söltunar-
stöðvar, eða með tunnufarm og
salt, — og svo auðvitað veiði-
skipin, sem komu drekk-
hilaðin að landi.
Á þessum árum var ólgandi
og litríkt líf á Siglufirði. All-
ir höfðu nóg að starfa, menn og
vagnar og hestakerrur. Allir
lifðu í önn dagsins, og jafnvel
kyrrð næturinnar varð tíðum
stopul, þá er mikil síld barst að
landi.
Á fáum árum margfölduðust
tekjur sveitarfélagsins, og báru
hinir erlendu útvegsmenn og
síldarsaltendur, ásamt nokkrum
innlendum athafnamönnum, sem
komið höfðu sér fyrir á Siglu-
firði með atvinnurekstur sinn,
mestan hluta hreppsgjaldanna.
Fram á aldamótin síðustu var
fátækraframfærsla einn stærsti
úitigjialLd'aliður h reppsf ékugsinB
og gekk drjúgur hluti aX tekjum
þess til styrktar þurfamönnum
og ómögum. Á þessu varð skjót
breyting, eftir að síldin tók að
veiðast og önnur útgerð og at-
vimnuviegir efldiust. Þá varð af-
koma ailimienninigs betri á Siglu-
firði, en í flestum öðnum kaiup-
stöðum landsins á þeim tíma.
íbúunum fór líka ört fjölgandi.
Má sem dæmi nefna, að alda-
mótaárið áttu 408 manns lög-
heimili í Hvanneyrarhreppi,
bæði í Siglufjarðarkauptúni og
sveitinni, en 15 árum síðar voru
íbúar hreppsins orðnir 961. Þann
ig hljóp snöggur vaxtarkippur í
þessa fámennu fjarðarbyggð og
breytti henni úr fátæku hrepps-
félagi í þróttmikið og vaxandi
kauptún. Leiddi þetta til þess,
að Siglufirði voru veitt kaup-
staðarréttindi með lögum frá Al-
þingi 18. maí 1918.
Verzlunarsaga Siglufjarðar
hefst raunar 30 árum áður, en
tilskipun Friðriks konungs
sjötta um löggildingu verzlunar-
staðarins var gefin út. Þar hafði
verið starfrækt verzlun frá því
1788, er hið svokallaða fríhöndl-
unartímabil hófst hér á landi,
eftir að einokunarverzlun-
inni var aflétt. Eins og kunn-
ugt er, fól fríhöndlunin það í
sér, að verzlunin hér á landi
var gefin frjóls þegnum Dana-
konungs, og tóku íslendingar þá
brátt að gefa sig að verzlun,
þótt langt væri í það, að þeir
tækju verzlunina algjörlega í
sínar hendur. Á fyrstu árum frí
höndlunarinnar voru það nær
einvörðungu Danir, sem réðu
hér á landi verzlun, og höfðu
margir þeirra áður verið verzl-
unarstjórar eða aðrir starfs
menn hinnar dönsku konungs-
verzlunar. Á einokunartímabil-
inu tilheyrði Siglufjörður verzl-
unarsvæði Eyjafjarðar — eða
Akureyirarverzluin, en bænd-
um þar þótti óhægt um vik að
sækja verziiun tdll Afcureyiriar
enda landleiðin þangað yfir ó
kleif fjöll að fara, en sjóleiðin
fyrir Siglunes inn Eyjafjörð oft
og tíðum torsótt, einkum að
vetri og vori til, þegar hafís
lagði að landi og rak inn á firð-
ina. Þá þótti þeim öllu bæri-
legra að fara til Hofsóss, vega-
lengdin þangað styttri, hvort
heldur klömgnazit var yfir SigiLu-
fjarðarskarð og suður Fljót, eða
farin var sjóleiðin út fyrir Úlfa-
dalafjöll og fyrir Sauðanes og
Amenninga inn Skagafjörð. Það
var því ekki ófflkt, að Siigl-
firðingar, Siglunesbændur og
jafnvel. Héðinsfirðingar, rækju
verzlun sína á Hofsósi, þótt í
óleyfi væri.
En ef til viU hafa þessi
tengsl SigLfirðiniga við Hofisós-
verzlun átt sinn þátt í því, að
verzlun var sett á fót á Siglu-
firði þegar árið 1788, en stofn-
andi þeirrar verzlunar hafði ein
mitt verið starfsmaður konungs-
verzlunarinnar á Hofsósi í lok
einokunartímabilsins.
Þegar Siglufjörður var lög-
giltur sem verzlunarstaður árið
1818, var eigandi verzlunarinn-
ar þar Örum og Wulff og allt
fram undir síðustu aldamót var
oftast aðeins ein verzlun starf-
rækt þar. Að sjálfsögðu hafði
þó oft orðið eigendaskipti að
verzluninni, og margir voru
verzlunarstjórarnir á þessu tíma
bili, mismunandi þokkaðir af al-
þýðu manna. En vissulega átti
almenningur mikið undir verzl-
uninni og þeim mönnum, sem
stjórnuðu henni.
Á öldinni, sem leið, bar hæst
nafn eins verzlunarstjóra á
Siglufiirði, en það var nafn
Snorra Pálssonar, sem var þar
verzlunarstjóri frá 1864 til 1883.
Hann hafði forgöngu um ýmsar
verklegar framkvæmdir og nýj-
ungar í félags- og menningarmál
um og naut í því efni stuðnings
og samvinnu við framfarasinn-
aða menn í byggðarlaginu. Til
dæmis stofnsetti hann, ásamt
fleiri, Sparisjóð Siglufjarðar,
sem á þessu ári er 95 ára: enn
fremur gekkst hann fyrir niður-
suðu matvæla, sennilega einnar
fyrstu niðursuðuverksmiðju
landsins, og sem þingmaður fékk
hann því til leiðar komið, að
Siglufjörður eða Hvanneyrar-
hreppur varð sérstakt héraðs-
læknisumdæmi 1879, en fyrsti
héraðslæknir á Siglufirði var