Morgunblaðið - 22.06.1968, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1968
15
NÝJUM, þýðingarmiklum
lyfjum frá bandarískum og
evrópskum rannsóknarstofn-
unum er að fjölga á ný, eftir
nokkra lægð undanfarin ár.
Árið 1966 mælti bandaríska
lyfjastofnunin til dæmis að-
eins með fjórtán mikilvægum
nýjum lyfjum til notkunar á
lyfjamarkaði. Árið 1967 hlutu
tuttugu og fimm ný lyf við-
urkenningu stofnunarinnar
og þeim virðist ætla að fjölga
enn á yfirstandandi ári.
Nýjustu lyfin, endurbætt
skur’ðlækningatæki og aðrir
áfangar eru að bera mikinn
árangur. Hinn 23. apríl sl. var
skýrt frá því í Bandaríkjun-
um, að borið saman við síð-
ustu ár hefði dauðsföllum
vegna hjartasjúkdóma fækk-
að um 3.3% árið 1967 þar í
landi, af völdum sykursýki
um 6% og berkla um 16%.
Dauðsföllum af völdum
krabbameins fjölgaði hins
vegar um 3%.
Hér verður á eftir lítillega
rætt um þau lyf, sem athygl-
isverðust þykja og fjalla'ð um,
hvernig þau mega koma að
gagni.
Eitt þeirra allra nýjustu er
RhoGam. Það hlaut samþykki
í síðasta mánuði og er ekki
enn komið á lyfjamarkað. —
RhoGam er innspýting, sem
verndar fóstur í blóðflokkn-
um RH+, gegn hættulegum
og oft banvænum svörunum í
blóði móður, sem er í RH-f-
blóðflokki. Þessi svörun, sem
er nefnd erythroblastosis fet-
alis, verður árlega fjölda
ungbarna að aldurtila.
Meðal annarra lyfja, sem
samþykkt var að mæla með
og eru komin í notkun, eru
fimm, sem læknar eru sér-
lega hlynntir og binda veru-
legar vonir við. þau eru. Þau
eru:
1. Til varnar hjartasjúkdóm
nm: clofibrate. Lyfið dregur
úr cholestreroli og dregur
einnig úr magni triglycerida
í blóðinu. Rannsóknir hafa
leitt í ljós, að sjúklingum með
mikið chelesterol í blóði, er
fjórum sinnum hættara við að
fá sjúkdóma í hjartaæðum
en þeim, sem hafa eðlilegt
magn. Ef þeir hafa einnig
óeðlilega mikla triglycerida í
blóði, eru líkurnar fyrir því
að þeir fái sjúkdóma í hjarta-
æðum, fimm sinnum meiri en
ella. Clofibrate dregur
fljótt og mikið úr magni
cholesterols og triglycerida
í blóðinu. Því er minni hætta
á þykknun slagæðaveggja og
blóðstorknun og þar með
minnkar álagið á hjartað.
2. Til að lina þjáningar:
pentazocine lactate. Þar til nú
hafa sterk kvalastillandi lyf
— sem gefin hafa verið til
dæmis mjög þjáðum krabba-
meinssjúklingum — haft þann
annmarka að sjúklingarnir
verða of háðir þeim, þau hafa
verið ávanalyf.
Árið 1967 kom pentazocine
lactate á lyfmarkað. Það er
eins konar sambland róandi
lyfja og kvalastillandi. Til-
raunir benda til, að það sé
jafn áhrifamikið og almenn
deyfilyf. Aukaverkanir eru
fáar og vanamyndun virðist
ekki vandamál, þar sem þetta
lyf er annars vegar.
3. Til að losna við vökva:
ethacrynic acid. Algengt og
hættulegt einkenni er edema,
bjúgur, það er vökvasöfnun í
líkamanum. Er þá skjótra að-
gerða þörf. Ethacrynic acid er
annaðhvort gefið í innspýting
um eða inntökum, verkar
fljótt og hefur oft komið að
gagni, þar sem eldri lyf hafa
brugðizt.
4. Nýtt fúkalyf: doxycycline.
Læknar leggja nú mest upp
úr því, að fúkalyf gefi sem
bezt áhrif; í litlum skömmt-
um, og aukaverkanir fylgi
ekki í kjölfarið. SLíkt fúka-
lyf virðist nú fundið, þar sem
doxycycline er. Læknar segja,
að það ráði niðurlögum ýmissa
baktería, sem voru orðnar ó-
næmar fyrir eldri fúklyfjum.
Það er og tali'ð gefa góða raun
við kynsjúkdómum.
5. Við húðsjúkdómum: bet-
hamethasone valerate. Lækn-
ar þurfa daglega að með-
höndla ýmis konar útbrot, sem
spretta af ofnæmissjúkdóm-
um. Nokkur öflug lyf, hinir
svokölluðu steridor, sem not-
uð eru við meðferð alvarlegra
sjúkdóma, svo sem liðagigt og
krabbameins, hafa komið að
notum gegn ofnæmisútbrot-
um. En þau eru hættuleg.
Læknar hafa komizt að þeirri
niðurstöðu, að bethamethas-
one valerate sem er steroid
lúðáburður sé gagnlegur og að
því er virðist hættulaus.
Meðal annarra gagnlegra
lyfja, sem sérfræðingar hafa
mælt með og eru víða komin
á lyfjamarkað mætti nefna:
— tvö ný lyf, sem koma í
staðinn fyrir asperin, og gefa
tímabundna fróun við minni-
háttar verkjum og óþægind-
um.
— endurbætt róandi lyf í
töfluformi, sem er auðveldara
í inntöku, einkum fyrir
gamalt fólk, en lyf, sem eru
gefin í formi hylkja eða inn-
spýtinga.
— gagnlegt örvunarlyf, sem
fljótt dregur úr miklu hugar-
angri alvarlega veikra sjúk-
linga.
— áhrifaríkt meðal til að
halda velgju í skefjum, áðeins
notað í sjúkrahúsum.
— frjóvgunartafla - andstæða
Pillunnar — sem virðist verka
bærilega á konur, sem eru
ófrjóar, en að öðru leyti heilsu
góðar. Nákvæm læknisskoðun
er fyrirskipuð, áður en notk-
un hefst.
— berklalyf, sem kemur oft
að gagni, þar sem önnur lyf
hafa engin áhrif haft.
— kemiskar leiðir hafa verið
fundnar til að ráða við ýmsa
iðrasjúkdóma af völdum
sníkla.
Sérfræ'ðingar fagna því vita
skuld að ný og máttug lyf
koma fram. En þeir vara fólk
við að fara of geyst. Ekkert
lyf er öruggt fyrir alla. Því
sterkara sem lyfið er, því
meiri er hættan á sterkum við
brögðum. Og neikvæð við-
brögð koma oft ekki í ljós,
fyrr en lyfið hefur verið lengi
í almennri notkun.
Þá má geta ýmissa rann-
sókna og verkefna, sem standa
yfir, en sérfræðingar eru í sí-
felldri leit að nýjum og full-
komnari lyfjum. Þeir treysta
sér nú til að gefa nokkur var-
færnisleg fyrirheit um, að
þessar rannsóknir kunni að
bera gó'ðan ávöxt, áður en
langir tímar líða.
Könnun er haldið áfram á
því, hvort veirusýking standi
í sumum — og ef til vill býsna
mörgum — tilvikum í sam-
bandi við krabbamein.
Vísindamenn hafa tvær meg
inástæður til að halda, að
þetta kunni að reynast rétt
til getið:
1. Ef unnt verður að einangra
veiru, sem veldur krabba-
meini, getur reynzt kleift að
búa til bóluefni gegn því.
2. Nýlegar uppgötvanir
sýna, að líkaminn framleiðir
sjálfur öflug mótefni gegn
veirum sem nefnt er interfer-
on. Árið 1967 framleiddu vís-
— I . . ,[li rm 1-1 ,, - w
indamenn interferon í fyrsta
skipti í tilraunastofu. Aðrir
vísindamenn fundu leiðir til
áð örva framleiðslu líkamans
á interferon. Þessar uppgötv-
anir gætu orðið til þess, að
hægt yrði að ráðast gegn
veiru, sem veldur krabba-
meini, á varanlegan hátt, án
skurðaðgerða, geislameðferðar
eða hættulegra lyfja.
Fjóra sjúkdóma mun senni-
lega verða hægt að uppræta
með bólusetningu:
Hettusótt. Bóluefnið er fund
i'ð, er á tilraunastigi, en virðisrt
gefa góða raun.
Streptokokka-sýkingar. Þær
valda meðal annars hættuleg-
um sjúkdómum, svo sem gigt-
sótt, hjartabilun af völdum
hennar og alvarlegum nýrna-
sjúkdómum. Streptokokka-
hálsbólga er útbreiddust þess-
ara sýkinga. Þar til nú hefur
aðeins verið hægt að með-
höndla þessa sjúkdóma og
koma í veg fyrir að þeir blossi
upp að nýju, með langvarandi
og kostnaðarsamri notkun
fúkalyfja. Á síðasta ári tókst
vísindamönnum við Chicago-
háskólann að finna bóluefni
gegn streptokokkum, og nú
standa yfir fyrstu tilraunir á
mönnum. Ef þær gefast vel,
mun það bjarga þúsundum
mannslífa og gera tugþúsund-
um annarra lifið þolanlegra
en áður.
Rauffir hundar. Þeir geta
borizt í fóstur, sem hún geng-
ur með. Ef það gerist snemma
meðgöngutímans eru litlar lík
ur til að hún ali heilbrigt
barn.
Bóluefni gegn rauðum hund
um hefur þegar verið reynt
á mönnum með ágætum
árangri. I undirbúningi er
framleiðsla á því fyrir al-
mennan lyfjamarkað.
Ungbarnalungnabólga. Ung
barnalungnabólga verður á
ári hverju þúsundum korna-
barna í Bandaríkjunum að
bana. Henni veldur fyrst og
fremst veiran RS, sem hefur
verið þekkt lengi. En tilraun-
ir til að framleiða varanlega
vernd hafa mistekizt þar til
alveg nýlega. Á sl. ári fannst
bóluefni, sem virðist öruggt
og árangursríkt. Tilraunir á
börnum munu hefjast fljót-
lega. Ef þær lofa góðu, byrja
tilraunir á ungbörnum að
þeim loknum.
Fyrir utan það, sem hér
hefur verið nefnt er stöðugt
unnið að rannsóknum, sem
virðast jákvæðar, m.a. í eftir-
töldum tilfellum:
Lækkun blóffþrýstings. I
Evrópu hefur verið fundið
upp lyf til þess að draga úr
bólga í nefslímhúð og virðist
duga vel til að lækka mjög
háan blóðþrýsting. Tilraunir
á sjálfboðaliðum standa yfir.
Meffferff gláku. Hópur sér-
fræðinga við læknaskólann í
St. Louis, hefur fundið lyfið
isosorbide, sem virðist gagn-
legt við gláku. Gláka er aðal-
valdur blindu í fjölda landa.
Til varnar holumyndunar í
tönnum. Bakteríur sem valda
tannskemmdum festast við
„lími,“ sem nefnist dextran,
og þær framleiða sjálfar. Lyf,
sem nefnt er, dextrana.se, eyð-
ir dextran, og hefur nú verið
framleitt í rannsóknarstofum.
Vísindamenn vonast til að
ganga úr skugga um, hvort
það geti losað bakteríur sem
valda tannskemmdum, af tönn
um og dregið þannig úr tann
skemmdum.
Framfarir í skurðlækning-
um udðu margvíslegar á árinu
1967. Vitaskuld vakti fyrsti
hjartaflutningurinn mesta at-
hygli. En fleira mætti nefna.
Vísindamönnum tókst til
dæmis að gera fullkomnari
hjartalokur en áður, og græða
þær í sjúklinga með góðum
árangri. Á sviðum gervinýrna
rannsókna urðu einnig fram-
farir. Merkar uppgötvanir
voru gerðar í blóð- og vefja-
greiningu, svo að flutningur
úr einum líkama í annan kalli
ekki fram neikvæða svörun
hjá þeganum. Skurðlæknar
fundu nýjar leiðir til komast
að og gera að ýmsum líkams-
hlutum — einkum í heilanum
— sem áður var ógerlegt að
komast að.
Á allar þessar framfarir er
litið sem mikla og gleðilega
áfanga. Þeir eru árangur þrot
lausra rannsókna, og tilraunir
gerðar á dýrum, áður en lyfin
eru reynd á mannfólkinu.
Þegar fram í sækir er senni
legt, að mesti sigur ársins hafi
verið sá, að dr. Arthur Korn-
berg, við Stanford háskólann
í Kaliforníu, framleiddi full-
komna eftirlíkingu af veiru af
DNA-veiruflokknum. Þessi
uppgötvun fyllti stórt skarð í
veirurannsóknum. Áður hafði
verið framleidd veira úr RNA
flokknum. Sérfræðingar víða
um heim hafa farið lofsam-
legum orðum um árangur dr.
Kornbergs og segja hann
drjúgt skref í áttina til að
stjórna arfgengi, svo að einn
góðan veðurdag verði kleift
að ábyrgjast þróun heilsu-
hraustari, sterkari og gáfaðri
manna.
(Þýtt úr. U. S. News &
World Report).
Sinfónía Karls O. Runólfssonar
Nokkrar hugleiðingar viðvíkjandi
gagnrýni Jóns Þórarinssonar
Kæri bróðir í listinni.
Ég þakka fyrir gagnrýni í Mbl.
29. maí. Þér nægði ekki að hlusta
á .sinfóníuna, þess vegna baðst
þú mig um raddskrá (partitur)
hennar, þú þurftir líka að sjá.
Raddskrána fékkstu. Svo kom
gagnrýnin. Þar eru nokkur atr-
iði, sem ég leyfi mér að gera
leiðréttingar og athugasemdir
við, því þú virðist hafa bæði
verið heyrnar- og sjóndapur á
hljómleikunum og við lestur
raddskrárinnar, og það er miður
heppilegt fyrir gagnrýnanda.
Þú segir á einum stað í gagn-
rýninni. „En um form hinna ein-
stöku þátta er hins vegar aðra
sögu að segja. T.d. verður pa«m-
ast sagt, að 1. þátturinn sé í eigin
legu sónötuformi .... Úrvinnslu
kafli er þar enginn“ o.s.frv.
1. þáttur er í sónötuformi
(A,B,A,) og úrvinnsla byrjar á
Hs; 7,6. takti, bókstaf 2, og víðar.
Á öðrum stað: „Hægi þáttur-
inn er ljóðrænn og ekki mikill í
sniðum; einnig þa. hefði meiri
.... úrvinnsla stefja orðið til
að hækka risið“ o.s.frv.
Aftur sést þér yfir úrvinnsl-
una að mestu, hún er alls staðar
og allt um kring. — Dr. Mixa er
þér sammála um hið ljóðræna en
ekki hitt; honum finnst þessi
þáttur bezt saminn! Það hafa
fleiri séð radidskrána en þú.
Á 3. stað segir þú: „Þriðji þátt-
ur ber yfirskriftina „Ríma og
Vikívaka-Scherzo“ og saman-
stendur af stefjum, sem bera svip
rímnalaga, en Scherzo er hann
ekki að forminu til.
Aftur „formið" — jæja. —
En eitt undrar mig, að þú skulir
ekki þekkja betur til rímnalaga
(stíls) en fram kemur þarna. —
Ég hefi ekki „studerað" Scherzo-
form hjá þér, en það hefi ég gert
hjá Dr. Mixa og Dr. Urbancic —
og — ég held að þeir séu betri
kennarar og þekki þetta form
betur en þú, með allri virðingu
fyrir þér. — Og eitt er víst, að
Hr. Wodiezko féll þessi þáttur
svo vel í geð, að hann flytur
hann í sjónvarpinu bráðlega.
Enn segir þú: „Fjórði þáttur-
inn ...... virðist vera sá sem
mest er unninn. Einnig hann
hefst á hægum inngangi, sem er
endurtekinn í lok þáttarins með
sömu afleiðingum og í 1. þætti,
verkið hjaðnar niður“ o.s.frv.
Þarna virðist þú vera farinn
að sjá betur, þú talar um úr-
vinnslu, svo ég slepp við að
benda þér á hvar hún er — En
þá er það formið, óalandi og
óferjandi. — Samt er það nú svo,
að þetta óalandi „form“ hefur
verið notað átölulaust frá því
Gluck var og fram á okkar dag,
og verður víst lengi, t.d. hafa
Gluck, Tsjaikowsky, Cesar
Franck og Sibelius notað það, svo
ég nefni nokkra.
Það er kannski of sagt, en yfir-
leitt finnst mér þessi gagnrýni
þín vera sleggjudómar. — Á
hljómsveitarbúning er t.d. ekki
minnzt, hvað þá heldur aðra tón-
fræðilega vinnu við Sinfóníuna;
en þetta er kannski háttur gagn
rýnenda. — Gagnrýnandinn
stendur stundum, eftir gagnrýni,
fáklæddari en sá, sem hann ætl-
ar að afklæða. — Lestu (aftur)
það sem Romain Rolland segir
um gagnrýnendur í Jóhann
Kristofer (V. bls. 56-7 og 64-),
— Sömuleiðis virðist mér þú
vera staðnaður í formum. Hljóm
fræði og formfræði eru aðeins
hækjur, sem byrjandinn styður
sig við á fyrstu göngum sínum á
tónlistar- og skáldabraut sinni.
Þegar hann getur gengið án
þeirra, kastar hann þeim. Form-
iff skapar ekki skáldiff, skáldiff
skapar formiff, enda er það alltaf
að breytast, eins og þú gefur
sjálfur í skyn. Ég hef aldrei
heyrt eða „séð“ neinar þær són-
ötur eða sinfóníur, sem eru ná-
kvæmlega eins skapaðar/samd-
ar.
Menn þér langtum fremri í
öllum tónlistarfræðum og tækni
hafa heyrt sinfóníu mína, lesið
raddskrána (partitur, með opn-
um augum), verið glaðir yfir,
tekið hana upp á arma sína og
Framh. á bls. 21