Morgunblaðið - 03.07.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚLÍ 196«
15
Sigurður Gunnarsson, kennari
Þegnskaparskóli
EINS OG fleatum fulltíða ís-
Jen.din.gum mun kunnugt, hlaut
þegniskyldufrumvarp Hermanns
heitins Jónassonar, skólastjóra og
alþ ingiamanns, fremur daufar und
irtektir, er hann flutti það á
Alþingi skömmu eftir aidafnót-
in, og náði því ekki fram að
gamga. Engu að síður hafa alJtaf
verið og eru enn margir land-
ar okkar, ekki sízt í hópi skóla-
manna, sem telja fytlstu ástæðu
til að taka upp og framkvæma
hina ágætu hugmynd Hermanns
skólastjóra að sjálfsögðu þó að
einhverju Jeyti breytta, svo sem
eðlilegt er. En þótt ýmsir þjóð-
kunnir menn hafi aliltaf öðru
hverju Játið til sín heyra um
þetta mikilvæga mál og mælt með
framkvæmd þess, hafa ráðamenin
þjóðarinnar ekiki enn fengizt til
að sameinast um það og leiða
fram til sigurs.
En svo sem kunmugt er, gerð-
ist það eftir áramótin í vetuir,
að Jómas Pétursson aJþm. flutti
á Alþimgi þingsályktuna/rtillögu
um þegnskyldu ungmenna á aldr
inum 14—18 ára, og hafi hamn
fyllstu þökk fyrir. Þingið tók
©kki afstöðu til málsiinis að þessu
sinni sem tæpast var hefdur að
vænta, en ber vonandi gæfu til
að leiða það fram til sigurs sem
fyrst. Ætti ná vel við, að sem
flestir einstaklingar og félaga-
eamtök létu til sín heyra um
þetta merka mál, fynst það er
nú loks fram komið á Aiþingi
á ný.
Grein sú, sem hér birtist, er
samin fyrir nokkrum missirum,
en á ekki síður við nú en þá.
Sá, sem dvelst um skeið með-
al æsku nágrannaþjóðanna og
uppalenda hennar, kemst ekki
hjá því að heyra rætt um her-
skylduna, — þessa kvöð, sem aill-
ir hraustir drengir verða að
inna af höndum innan við tví-
tugsaldurinn sem eins konar fóm
í þágu föðurJands þeirra. Hér er
ekki heldur um að ræða neina
smáræðis fóm, sem hver æsfcu-
maður verður að leggja fram.
Á okkar mælikvarða er hún ó-
ttrúiega stór, og eigum við senni-
Jega mörg erfitt með að skilja
til fulls í fljótu bragði. Þessa
starfsfórn, sem æSkumaðurinn
verður að færa ættjörð sinni á
mesta þroskaskeiði lífsins, Jeysir
hann af hendi á löngum tíma.
Sá tími er hér í nágrannaiönd-
lunum frá 16 mánuðum og upp í
24. í flestum þeirra er tíminn
nú orðinn tvö ár. Og til eru
þær þjóðir sem hafa enn Jengri
herskýldu.
Þegar málum er þannig hátt-
að, — þegar hver æskumaður
verður að fórna ættjörð sinni
ttveimur af beztu árum ævi sinn-
ar, hlýtur það á margan hátt að
grípa inn í framtíðaráæfJanir
hinnar ungu. Já, víst er það svo,
og varð ég víða áþreifanlega
var við það. Kennairaneminn þarf
t.d. að færa ættjörðinni sína fórn
áður en hann lýkur prófi. Guð-
fræðineminn þarf að sjálfsögðu
að gera það líka og allir aðrir,
hvaða sérgreinir eða störf, sem
þeir hafa hugsað sér að stunda.
En þótt hér sé að um að ræða
stórkostlega fórn, sem hver æsfcu
maður verður að leggja fram og
heimili hans, heyrast fáir mögla.
Ofit heyrist að vísu, að þessi
fcvöð sé nokkur hemill á náms-
braut margra og raski áætlunum-
En við því er bara ekkert að
segja. Hver og einn verður að
Jeggja fram sína fórn. Hjá því
bemist enginn piltur, sem er heill
heilsu. Ættjörðin krefst þess. Og
strax og drengirnir komast á vit-
aldur og fara að veita lífinu
einhverja athygli, er þeim sagt
frá því, sem fram undan er. Þeir
eru því við öJiu búnir.
Þótt ísJenzk æska hugsi eðli-
lega sjaldan um þessi mál, vita
flestir, hvað hérskylda í raun
og veru þýðir, og hvernig æsku-
mennirnir verja tímanum í þeim
skóla. Þar er megináherzla lögð
á hermennsku, lært að hand-
leika nútímavopn og drápstæki,
til þess að geta verið við því
búinn að mteta óvinum, ef þá
kynni að bera að garði. í öðru
lagi er tíma æskumanna .varið
til þess að vinna að ýmsum hem-
aðarframkvæmdum, sem allar
miða að sama marki: að vera sem
bezt viðbúinn, ef styrjöld kyrnni
að brjótast út enn þá einu sinni.
Sigurður Gunnarsson
Tíma og orku hinna ungu
manna, alJa þeissa mörgu mánuði,
er því í raun réttri varið Ml
neikvæðra starfa, — starfa, sem
stefna að því að vera sem bezt
undir það búinn að eyða verð-
mætum og tortíma mannslífum.
Þegar ég tók að hugleiða þetta
nökkru nánar en stundum fyrr,
hraus mér hugur við slíku öfug-
streymi. Hvílík ógnar sóun á
vinnuafli, sem nota mætti til nyt-
samra starfa. Hversu óendanJega
margt gæti ekki þessi miiJljóna-
skari ungra, tápmikilJa drengja
unnið til góðs fyrir ættlöndsín,
ef orku þeirra væri beit að já-
kvæðum störfum? Verkefnin bíða
al'ls staðar á ótal sviðum, í hvaða
Jandi sem er, eftir iðjusömum og
starfsfúsum höndum. Já, hvílíkt
öfugstreymi.
Að sjálfsögðu er flestum þetta
fuJlkomlega ljóst í herskyldu-
löndum, en samt sem áður mögl-
ar yfirleitt enginn, eins og ég
gat um fyrr. Allir vita, að hjá
þessari skyldu verður ekki kom-
izt, eins og ástand heimsmálanna
hefur verið og er enn nú á tím-
um. Segja mætti kannski, að flest
ir líti á herskylduna sem iJla,
en óhjákvæmilega nauðsyn, sem
ekki verður umflúin.
En þrátt fyrir hinn ömurlega,
neikvæða tilgang herSkyJdunnar,
mun mönmum undantekningarlít-
ið bera saman um, að hún sé
mikill uppeldisskóli- PiJtarnir búa
þar að ýmsu Jeyti við mjög sterk-
an en hollan aga og verða að
temja sér stundvísi, skyldurækni
og hvers konar reglusemi út í
yztu æsar. Hafi sumir búið við
litla stjóm og laus tök á ungl-
ingsárum, mótast þarna með þeim
sem öðrum venjur, sem mjög
æSkilegar eru í fari hvers full-
tíða manns. Piltarnir koma því
á margan hátt sterkari úr skóla
herskyJdunnar og hæfari tii þess
að heyja Jífsbaráttuna sem nýtir
og drenglundaðir þjóðfélagsþegn
ar.
Og eins og ósjáifrátt kemur
fram í hugann samanburður á
þessari uppeldisaðstöðu, og að-
stöðunni hér heima. Guði sé lof
fyrir það, að við íslemdingar höf
um enga herskyldu og þurfum
vonandi aldrei að senda æsku-
menn okkar á vígvelli. Hér er
um meiri biessun og forréttindi
að ræða en ég hygg að flestir
geri sér ljóst. Ég fyrirverð mig
ekki fyrir að játa, að ég tel að
sú þjóð, sem ekki þarf að skylda
æskumenn sína til tveggja ára
herþjónustustarfa, njóti mikiliar
náðar og blessunar æðri máttar-
va'lda.
En hafa menn þá gert sér al-
mennt ljóst, hvíiík þjóðarbless-
un þetta er? Og hefur íslenzk
æska gert sér ljóst, hvílikra for-
réttinda hún nýtur í þessu til-
liti umfram æsku nágrannaþjóð-
anna? Ég hygg ekki.
En vinnur þá ísienzk æska
nokkur sambærileg fórnarstörf
við æsku annarra þjóða í þágu
ættjarðar sinnar? Það verður að
viðurkenna, að svo er ekki. Á
henni hvílir engin kvöð né skylda
í því tilliti.
Þegar þetta er alit athugað
gaumgæfiJega, koma ýmsar spurn
ingar og sýnir fram í hugann.
Er ekki kominn tími til, að við
gerum okkur fulita grein fyrir
þessum mikJa uppeldiismismun?
Ættum við ekki að athuga sem
fyrst, hvort mörg og sterk rök
hníga efcfci að því, að sérhver
æskumaður ísJands leggi fram
einhverja ákveðna fóm til upp-
byggjandi Starfa í þjóð-
félaginu? Og er ekki einmitt al-
veg sérstaklega vel við eigandi
að vegna þess að hér er engin
herskylda, færi íslenzk æska,
bæði piltar og stúlkur, ættjörð
sinni hliðstæða fórn til jákvæðra
aðkallandi starfa, sem alls stað-
ar bíða iðjusamra handa?
Og alit í einu birtist heilJandi
sýn: Ég sé þúsundir ísJenzfcra
æskumanna, pilta og sfúikna,
ganga árlega glöð og djörf, und-
ir öruggri stjórn, til margs kon-
ar uppbyggjandi starfa fyrir land
sitt og lýð. Ég sé þau vinna að
mairgþættum nytjastörfum, svo
sem garðyrkju, vegagerð, skóg-
rækt, sandgræðslu, framræslu,
aðkailandi byggingum og mann-
virkjagerð o.fl. o.fl. Ég sé, að
allir vinna af fúsleik og skyldu-
rækni með vaxandi trú á nauð-
syn og þroskagildi vinnunnar.
En yfir starfinu hvílir heiðríkja
og bjartsýni æskunnar.
Ég heyri að unga fólkið segir
sín á milli, að störf þessivinni
það ákveðna mánuði árlega sem
ofurlitla þakklætisfóm til ætt-
jarðar sinnar fyrir margvíslega
aðstoð og þægindi, sem þjóðfé-
lagið veitir því, og einnig í þakk
arskyni fyrir þau forréttindi, sem
það nýtur um fram æskulýð
flestra annarra þjóða, — að
þurfa ekki að leysa af hendi
neina herskyldu í tvö löng ár.
Og áður en Jangt líður, sé ég
þegnskapainstörf ísJenzka æsku-
fóiksins bera ríkúlega ávexti. ís-
Jand ættlandið ökkar góða og
kæra, breytir smám saman um
svip. Það verður í margs konar
tiiliti byggilegra og fegra, af þvi
að börn þess eru fórnfús og dug-
mikil og samtaka til góðra og
nytsamra verfca. Og ég heyri
víða hljóma, að litla, íslenzba
þjóðin út við yz'tu höf vekur
Srerðskuldaða athygli meðai stærri
þjóða fyrir fómar Jund, menningu
og manndóm.
Nú munu vafáJaust margir
segja: „Maðurinn er hér algjör-
Jega kominn inn á þegnsfcyldu-
hugmynd Hermanns heitins Jón-
assonar, skólastjóra“. — Já, það
skal fúslega viðurkennt, að þótt
fyrir mér vaki nokkur útfærsla
ó grundvallaratriðum, er hér í
raun og veru um að ræða sömu
hugmynd, sem yrði sennilega í
framkvæmd á ýmsan hátt mjög
lík því, er hann hugsaði sér.
Þegnskylduhugmynd Hermann
Skólastjóra, sem hann fluitti fyrst
á Alþingi árið 1903 var ágæt.
svo sem vænta mátti af slifcuro
manni. En hún kom óvænt og
vakti deilur. Margir virtust ekki
átta sig í fljótu br-agði á gildi
hennar. Engu að síður hJaut hún
marga ágæta og sterfea stuðn-
ingsmenn, sem þó megnuðu ekki
að leiða hana fram til sigurs.
Síðan menn deildu um þessa
hugmynd, eru nú liðin meira en
60 ár. Allan þainn tíma hefur
litið verið um hana ræ'tt, nema
þá af örfáum einstafeiingum öðru
hverju. En raddir þeirra hafa
tæpast heyrzt i yisi og önnum
hinnar nýju aldar.
Á þessum tíma hafa miklar og
róttækair breytingar orðið í ís-
Jenzku þjóðlífi, eins og öJJum er
kunnugt. Þær breytingar hafa
verið svo miklair og örar, að
ýmsir telja, að þær hafi hvergi
orðið slíkar á jafnskömmum tíma.
Ýmsar þessar breytingar hafa að
mínum dómi haft það í för með
sér, að nú er enn meiri og
brýnni ástæða en þá til að taka
upp umræður um þessa ágætu
hugmynd og framkvæma hana
eins fljótt og kostur er á. Mætti
færa að því sterk rök, sem ættu
að vera hveirjum hugsandi manni
ljós.
Hér ska'l aðeins á það bent,
að sé réttilega á málum haldið,
mundi hér verða um að ræða
merkilegan uppeldis- og vinnu-
skóla, sem er einmitt orðin brýn
þörf fyrir meðal þjóðar okkar.
Með hinum öru þjóðlífsbreyting-
um, sem ég áður gat um, og hin-
um daglegu samgöngum síðustu
ára við umheiminn, hefur ýmias
konar illgresi náð að festa hér
rætur. Þetta illgresi þarf að upp
ræta úr akri þjóðlífsins. Um það
munu allir uppalendur vera sam-
máia. Það er orðin óbifanleg skoð
un mín, að einmitt skóli þegn-
Skaparins, sú fórnarskylda, sem
vikið hefur verið að hér að fram
an, og feJst í hugmynd Henmanns
Jónassonar, skólastjóra, gæti
miklu áorkað til góðs. Það er
orðin óbifanleg skoðim mín, að
hann gæti átt drjúgan þátt í því
að uppræta illgresið, vinna á
móti ýmsum óheillavænlegum
venjum og háttum, sem hér hafa
nýlega grafið um sig Það er sem
sagt orðin óbifanleg skoðun mín,
að skóli þegnskaparins yrði æsku
ísJands ómetanleg uppeldisleg
blessun, yki og treysti mann-
gildi hennar' og hæfni, til þess
að Jeysa af hendi mikilvæg hlut-
verk í þágu þjóðfélagsins. Jafn-
framt yrði hinn íslenzki þegnskap
arskóli til þess að efJa álit okkar
og traust hjá stærri þjóðum.
Hér verður ekki að sinni rætt
um framkvæmd þegnskaparskól-
ans. HJutverk þessa erindis er
fyrst og fremst það að vekja
athygli á þörfu og mikilvægu
máli. Aðeins skal á það benit,
að sem kennari teldi ég að at-
huga bæri vel, hvort ekki mætti
tengja framkvæmdina að ein-
hverju Jeyti við skólakerfi þjóð-
arinnar. Einnig teldi ég sjáJf-
sagt að athuga vel tihögur Her-
manns Jónassonar, skólastjóra.
Þær má vafalaust hafa til hlið-
sjónar við samningu hinna nýju
laga.
Hér er um stórmál að ræða,
sem athuga þarf mjög vel frá
ýmsum hliðum. Hvort framkv.
dregst í tvö eða fleiri ár, skipt-
ir í rauninni litlu máli. AðaJatrið
ið er, að AJþingi ísJendinga við-
urkenni nauðsyn þess og láti
undirbúa það eins og bezt yrði
á kosið, áður en til framkvæmda
kemur.
Vön skrifstofustulka
Skrifstofustúlka óskast. Reynsla og kunnátta í vél-
ritun og við bókhaldsvélar er nauðsynleg. Umsókn-
ir, sem greini aldur, nám og fyrri störf, sendist
í pósthólf 903, merktar: „Skrifstofustúlka 8284“.
Ferðatöskur
handtöskur
snyrtitöskur (Beauty box)
alls konar
stórar og- smáar.
NÝKOMNAR
í miklu úrvali.
GEíSÍPr
Vesturgötu 1.